Μετά από μια τετραετία σημαντικών μεταρρυθμίσεων και ρηξικέλευθων πρωτοβουλιών, ο κλάδος της ενέργειας στην Ελλάδα βρίσκεται πλέον σε πλεονεκτική θέση να εκμεταλλευτεί την κοσμογονία που συντελείται διεθνώς. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να συντελεστεί ένας ριζικός μετασχηματισμός, αντίστοιχος εκείνου που συνέβη στις τηλεπικοινωνίες περίπου ένα τέταρτο του αιώνα νωρίτερα. Πίσω από αυτόν βρίσκονται τρεις βασικοί παράγοντες:
- η διεθνής προσπάθεια για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής και την αντιμετώπιση των συνεπειών της
- οι μεγάλες αλλαγές που φέρνει η τεχνολογική πρόοδος τόσο στον τρόπο που παράγουμε όσο και στον τρόπο που καταναλώνουμε ενέργεια
- οι νέες προοπτικές που δημιουργεί στην περιοχή η προοπτική διεύρυνσης της ΕΕ στα δυτικά Βαλκάνια και οι ανακαλύψεις κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο
Τα προηγούμενα χρόνια, η ελληνική κυβέρνηση πρωταγωνίστησε στις διεθνείς προσπάθειες για την υιοθέτηση φιλόδοξων στόχων συγκράτησης των ρύπων που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή, μέσα από την εξοικονόμηση ενέργειας και την αύξηση του μεριδίου των Ανανεώσιμων Πηγών στο ενεργειακό μείγμα.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, το μερίδιο των ΑΠΕ στην παραγωγή ενέργειας προσέγγισε το 2017, στην Ελλάδα, το 17%, πλησιάζοντας τον στόχο του 18% που έχει υιοθετήσει η χώρα για το τέλος της δεκαετίας. Για το 2030 ο στόχος είναι η αύξηση του μεριδίου στο 32% – δηλαδή σχεδόν ο διπλασιασμός του.
Στρατηγική
Για να καταστεί αυτό εφικτό απαιτείται οργάνωση και σχέδιο. Για πρώτη φορά στα ελληνικά χρονικά καταρτίστηκε μια ενδελεχής στρατηγική με δεκαετή ορίζοντα – το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα. Πρόσφατα ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες αξιολόγησαν τα εθνικά σχέδια όλων των κρατών-μελών και έκριναν ότι το ελληνικό διαθέτει την πληρέστερη δέσμη μέτρων στην Ευρώπη και συνολικά συγκεντρώνει την τρίτη υψηλότερη βαθμολογία.
Σαφώς και αυτά δεν αρκούν, καθώς η μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μείγμα αναδεικνύει σημαντικές προκλήσεις. Ο αναθεωρημένος μηχανισμός στήριξης των επενδύσεων σε ΑΠΕ (την επόμενη δεκαετία απαιτούνται 8,5 δισ. ευρώ) έχει ήδη εξαιρετικά αποτελέσματα στην προσέλκυση ενδιαφέροντος και στην υποχώρηση των τιμών σε επίπεδα ευθέως ανταγωνιστικά με τις τιμές των συμβατικών μεθόδων παραγωγής ενέργειας.
Πλην όμως αυτές οι επενδύσεις πρέπει να τοποθετηθούν στον χώρο με τρόπο που δεν θα πυροδοτεί αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες και δεν θα υπονομεύει το περιβάλλον. Στην κατεύθυνση αυτή απαντήσεις μπορεί να προσφέρει και η τεχνολογία, με τη διεύρυνση του πεδίου και στον θαλάσσιο χώρο, μέσω της αξιοποίησης σύγχρονων πλωτών ανεμογεννητριών, που επιτρέπουν την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας στο ιδιαίτερο ανάγλυφο του βυθού του Αιγαίου.
Η αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ στην παραγωγή δεν θα πρέπει να θέσει σε κίνδυνο την ευστάθεια του συστήματος. Καθώς θα προχωρά η ενεργειακή μετάβαση, θα πρέπει οι ΑΠΕ να είναι σε θέση να υποστηρίξουν το 100% της ζήτησης για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα μέσα στην ημέρα, χωρίς να διαταράσσεται η σταθερότητα του συστήματος. Κι εδώ η τεχνολογία προσφέρει λύσεις, με τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην αποθήκευση ενέργειας, προϋπόθεση απαραίτητη για την αξιοποίηση πηγών ενέργειας που έχουν στοχαστική και όχι προβλέψιμη παραγωγή (αιολικά, φωτοβολταϊκά).
Κατά τη μεταβατική περίοδο, καθώς θα περιορίζεται ο ρόλος του λιγνίτη και δεν θα έχουν ολοκληρωθεί οι επενδύσεις σε ΑΠΕ, θα πρέπει να αξιοποιηθεί το φυσικό αέριο ως καύσιμο γέφυρα. Η ομαλή λειτουργία της πλήρως απελευθερωμένης αγοράς και η επέκταση του δικτύου φυσικού αερίου στην επικράτεια αποτελεί επίσης μια σημαντική πρόκληση. Καθώς, δε, θα προχωρά η απολιγνιτοποίηση, θα πρέπει να εξελίσσεται ένα σχέδιο εναλλακτικής ανάπτυξης για τις περιοχές όπου σήμερα η λιγνιτική παραγωγή έχει κεντρικό ρόλο στην οικονομική ζωή και να ισχυροποιείται το δίκτυ προστασίας των ευάλωτων ομάδων.
Μετάβαση
Η ενεργειακή μετάβαση προφανώς δεν μπορεί να γίνει εις βάρος της παραγωγικής βάσης της οικονομίας. Ειδικά για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες θα πρέπει να υπάρξει διασφάλιση χαμηλού κόστους ενέργειας, ώστε να μην βρεθούν σε μειονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών τους. Ήδη, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχει ανοίξει ο δρόμος για τον νέο κανονισμό για τους μηχανισμούς ΑΔΙ, ενώ επίκειται η συζήτηση για τον επανυπολογισμό των χρεώσεων χρήσης δικτύου στους μεγάλους καταναλωτές.
Εκτός από τη χώρα συνολικά, η απεξάρτηση από τον λιγνίτη αναδεικνύει σημαντικές προκλήσεις για τη ΔΕΗ, που δυστυχώς την κρίσιμη περίοδο μέχρι το 2015 δεν είχε συμπεριλάβει στον σχεδιασμό της τη στροφή προς τις ΑΠΕ, αν και ήδη από τη δεκαετία του ’80 υπήρξε από τους πρωτοπόρους στον κλάδο. Σήμερα η ΔΕΗ έχει ένα φιλόδοξο επενδυτικό σχέδιο, πλην όμως αυτό θα πρέπει να εξελιχθεί παράλληλα με τη μείωση του χρέους και την εσωτερική αναδιάρθρωση που επιτεύχθηκε τα προηγούμενα 4 χρόνια.
Δίκτυα
Ιδιαίτερα φιλόδοξο είναι και το επενδυτικό σχέδιο του ΑΔΜΗΕ, που προχωρά στην επέκταση του δικτύου ηλεκτρισμού στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Η υποθαλάσσια διασύνδεση Αττικής – Κρήτης, που εκκρεμούσε δεκαετίες και μέχρι πρόσφατα ήταν τεχνικά δύσκολη, πλέον έχει δρομολογηθεί και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το 2022. Παράλληλα, δε, με την ολοκλήρωση του εγχώριου δικτύου ηλεκτρισμού, προχωρούν οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις με γειτονικές χώρες, που θα επιτρέψουν την εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας ενεργειακής αγοράς στην Ευρώπη.
Σε διαδικασία αναδιοργάνωσης και μετασχηματισμού εισέρχεται και ο ΔΕΔΔΗΕ, που καλείται να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες. Τα επόμενα χρόνια θα εγκατασταθούν οι «έξυπνοι» μετρητές σε περισσότερα από 7 εκατομμύρια νοικοκυριά, επιτρέποντας τη συνολική αναβάθμιση του δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Πλέον στη θέση της… χειροκίνητης καταγραφής καταναλώσεων ανά τετράμηνο θα υπάρχει η παρακολούθηση σε ζωντανό χρόνο. Τα έξυπνα δίκτυα και οι έξυπνοι μετρητές επιτρέπουν την εξομάλυνση των ροών ζήτησης και προσφοράς ενέργειας, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην εξοικονόμηση αλλά και στον περιορισμό του κόστους. Σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες συσσώρευσης ενέργειας, τα έξυπνα δίκτυα θα επιτρέψουν στο ηλεκτρικό σύστημα της χώρας να αντλεί αποτελεσματικότερα ενέργεια από τα άλλα ευρωπαϊκά δίκτυα όταν οι τιμές είναι χαμηλές και να διαθέτει σε αυτά ενέργεια όταν οι τιμές είναι υψηλές.
Εξοικονόμηση
Το Εθνικό Σχέδιο προβλέπει, επίσης, σημαντικές παρεμβάσεις στην κατεύθυνση της εξοικονόμησης ενέργειας. Υπενθυμίζω ότι ζητούμενο είναι το 2030 να καταναλώνουμε τα δύο τρίτα της ενέργειας που θα καταναλώναμε με βάση τις προβλέψεις του 2007. Για να το επιτύχουμε αυτό ξεκινήσαμε τις προσπάθειες από τα κτήρια, όπου πραγματοποιείται σχεδόν το 40% της κατανάλωσης ενέργειας και όπου το σημερινό απόθεμα είναι ιδιαίτερα γερασμένο. Η εκπλήρωση των στόχων προϋποθέτει ετησίως να αναβαθμίζονται ενεργειακά περί τα 50.000 κτίρια. Ουσιαστική συμβολή μπορεί να έχει και ο δημόσιος τομέας, όπου το ΕΣΕΚ στοχεύει στην ενεργειακή αναβάθμιση και ανακαίνιση του 3% του συνολικού εμβαδού των κτιρίων της κεντρικής δημόσιας διοίκησης.
Μεταφορές
Ένας δεύτερο καίριος τομέας παρεμβάσεων είναι οι μεταφορές. Και πάλι οι νέες τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν λύσεις, επιτρέποντας την επέκταση της χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας σε εφαρμογές όπου μέχρι σήμερα δεν ήταν διαδεδομένη (π.χ. μεταφορές ή ψύξη – θέρμανση) και έτσι επιταχύνοντας την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Ήδη έχει διαμορφωθεί το θεσμικό πλαίσιο για την εγκατάσταση κοινόχρηστων σταθμών φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων σε πρατήρια καυσίμων, χώρους στάθμευσης κλπ. Το ΕΣΕΚ προβλέπει συμμετοχή κατά 10% των ηλεκτροκίνητων επιβατικών οχημάτων στο σύνολο του στόλου το 2030.
Έμφαση πρέπει να δοθεί σε κατηγορίες οχημάτων με υψηλό μεταφορικό έργο (πχ. ταξί, λεωφορεία, εταιρίες ταχυμεταφορών-ενοικιάσεων κλπ.) και άρα εν δυνάμει μεγάλου ενεργειακού και περιβαλλοντικού οφέλους. Προτεραιότητα αποτελεί, επίσης, ο εξολοκλήρου εξηλεκτρισμός των μέσων σταθερής τροχιάς. Σημαντικές είναι και οι δυνατότητες που ανοίγονται στη ναυτιλία και ιδιαίτερα στην ακτοπλοΐα, όπου θα μπορούσαν να αναπτυχθούν οι απαραίτητες υποδομές φόρτισης στα λιμάνια και να προσανατολιστεί η ναυπηγική βιομηχανία της χώρας προς την ηλεκτροκίνηση.
Υδρογονάνθρακες
Ένα άλλο πεδίο σημαντικών εξελίξεων αφορά στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, που οι σύγχρονες τεχνολογίες επιτρέπουν να εντοπιστούν και να αξιοποιηθούν με όρους πλήρους ασφάλειας για το περιβάλλον και τους εργαζομένους. Οι τελευταίες ανακαλύψεις στην Κύπρο και νωρίτερα σε Αίγυπτο και Ισραήλ, επιτρέπουν την αισιοδοξία και για τον ελλαδικό χώρο. Ήδη έχει εκδηλωθεί ισχυρό ενδιαφέρον ενεργειακών ομίλων παγκοσμίου βεληνεκούς για την έρευνα και εκμετάλλευση σε χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές.
Παράλληλα, βέβαια, με την επιτάχυνση των επενδύσεων απαιτείται η ανάπτυξη θεσμών που θα επιτρέπουν στις τοπικές κοινωνίες να συμμετέχουν στην προσπάθεια και να αποκομίζουν οφέλη από αυτή. Στην κατεύθυνση αυτή θεσπίστηκαν τα Παρατηρητήρια Υδρογονανθράκων, μέσω των οποίων οι τοπικές κοινότητες θα είναι παρούσες σε όλα τα στάδια έρευνας και εξόρυξης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Ιδρύθηκε, επίσης, το Ινστιτούτο Πετρελαϊκής Έρευνας, που θα εδρεύει στα Χανιά και επιδιώκει να φέρει κοντά ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα, δημιουργώντας αλυσίδες γνώσης και αξίας. Τέλος, στη βάση της διεθνούς εμπειρίας, διαμορφώθηκε ένα θεσμικό πλαίσιο που θα αποφέρει στο Δημόσιο ένα μερίδιο 30%-40% από τα μελλοντικά έσοδα.
Οι εξελίξεις στο μέτωπο των υδρογονανθράκων ενισχύουν περαιτέρω τη στρατηγική ανάδειξης της χώρας σε νότια ανατολική πύλη της Ευρώπης, πάνω στο σταυροδρόμι δύο μεγάλων αξόνων μεταφοράς φυσικού αερίου:
- του οριζόντιο άξονα, που μεταφέρει αέριο από τις περιοχές παραγωγής (είτε νέες στη Μεσόγειο, είτε υφιστάμενες, όπως η κεντρική Ασία)
- του κάθετου άξονα, που οδηγεί αέριο προς τις αγορές των Βαλκανίων και της Ευρώπης
Υποδομές
Ο αγωγός TAP έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και τον Μάιο εγκαινιάστηκαν οι εργασίες κατασκευής του αγωγού IGB, που θα συνδέει το ελληνικό δίκτυο με εκείνο της Βουλγαρίας, το οποίο με τη σειρά του συνδέεται με τα δίκτυα στα βόρεια Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη. Επόμενη μεγάλη πρόκληση είναι η ασφαλής μεταφορά του φυσικού αερίου που θα παράγεται στην ανατολική Μεσόγειο προς τον βασικό αγοραστή, δηλαδή την ευρωπαϊκή αγορά. Εκ των πραγμάτων για τις χώρες της περιοχής προκύπτουν νέοι ρόλοι και πεδία συνεργασίας και γι’ αυτό πρόσφατα δημιουργήσαμε το EastMed Forum, (Αίγυπτο, Ιταλία, Κύπρο, Ισραήλ, Ιορδανία και Παλαιστινιακή Αρχή). Στο πλαίσιο των συζητήσεων που έχουν ήδη γίνει, διαφάνηκε αφενός ότι δικαιολογείται η κατασκευή αγωγού (EastMed), τόσο σε όρους σκοπιμότητας όσο και βιωσιμότητας, αφετέρου ότι υπάρχει η πολιτική βούληση και στήριξη από ισχυρές χώρες, όπως οι ΗΠΑ.
Κοινωνία
Τέλος, μια εξίσου σημαντική πρόκληση είναι οι παραπάνω επαναστατικές αλλαγές να μην γίνουν ερήμην της κοινωνίας. Στην κατεύθυνση αυτή, τα τελευταία χρόνια προωθήσαμε τη διατήρηση των δικτύων υπό δημόσιο έλεγχο και στην ισχυροποίηση της ΔΕΗ ως δημοσίου πυλώνα στην αγορά ηλεκτρισμού. Πέραν αυτών, όμως, η τεχνολογία πλέον επιτρέπει στους καταναλωτές να έχουν και τον ρόλο του παραγωγού, μέσω σχημάτων αυτοκατανάλωσης. Με εργαλείο τον θεσμό των Ενεργειακών Κοινοτήτων που νομοθετήσαμε, μπορούν να συμμετέχουν στον ενεργειακό μετασχηματισμό η αυτοδιοίκηση, καθώς και οικονομικές μονάδες τοπικής κλίμακας (ξενοδόχοι, αγρότες κλπ). Γιατί βασικό ζητούμενο της επόμενης δεκαετίας δεν είναι απλά να πραγματοποιηθεί η στροφή στην «πράσινη» ενέργεια αλλά αυτή να περιλάβει και να ωφελήσει ολόκληρη την κοινωνία.
——————-
Ο κ. Γιώργος Σταθάκης είναι Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας
Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο GREEK ENERGY 2019 που εξέδωσε για 8η συνεχή χρονιά το energypress