Ξεχάστε τα µεγάλα, ακριβά φράγµατα. Αντ’ αυτών δώστε ζωτικό χώρο στα ποτάµια. Αυτό είναι ένα από τα βασικά µηνύµατα που στέλνει στην κυβέρνηση η ομάδα των Ολλανδών εμπειρογνωμόνων, σχετικά με την αντιπλημμυρική προστασία της Θεσσαλίας.
Η ομάδα υποστηρίζει ότι πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις σε τρία επίπεδα –πρόληψη, διακυβέρνηση, διαχείριση κρίσεων– και θα συμπεριλάβει στην πρότασή της και την ανάταξη της αγροτικής παραγωγής στον Θεσσαλικό Κάμπο.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση δείχνει δεκτική στις προτάσεις των Ολλανδών, εκτιμώντας ότι η καταστροφή έχει δώσει την ευκαιρία για μια ευρύτερη ανάταξη της Θεσσαλίας, με οργανωμένο, σύγχρονο και βιώσιμο τρόπο. Η χρηματοδότηση παραμένει ζητούμενο και γι’ αυτόν τον λόγο θα ζητηθεί από τους Ολλανδούς να ιεραρχήσουν έργα και παρεμβάσεις.
Πριν από λίγες ημέρες, η συμβουλευτική εταιρεία HVA International κατέθεσε στην κυβέρνηση το πρώτο από τα τρία «παραδοτέα» για τη Θεσσαλία. Το κείμενο αποτυπώνει τα βασικά ευρήματα της ομάδας και σκιαγραφεί τη στρατηγική η οποία θα πρέπει να ακολουθηθεί για την ανάταξη του Θεσσαλικού Κάμπου.
Το νέο σχέδιο διαχείρισης πλημμυρών για τη Θεσσαλία θα παρέχει κατευθύνσεις για την ανάπτυξη υποδομών προστασίας αλλά και μέτρα για τη διαχείριση κρίσεων, βασισμένα σε προσυμφωνηθέντα επίπεδα ασφαλείας. «Τα επίπεδα ασφαλείας οφείλουν να διαφοροποιούνται ανάλογα με τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές λειτουργίες της περιοχής όπου θα εφαρμοστούν.
Η ανάπτυξη των διαφορετικών επιπέδων ασφάλειας είναι μια σύνθετη τεχνικά και πολιτικά άσκηση, και θα απαιτήσει τεχνογνωσία, οικονομική ειδημοσύνη και πολιτικό διάλογο», αναφέρουν.
Οι πρώτες προτάσεις των Ολλανδών διαρθρώνονται σε τρία επίπεδα: στα έργα πρόληψης, στην αντιμετώπιση των προβλημάτων διακυβέρνησης και στον τρόπο διαχείρισης κρίσεων. «Oλες οι αντιπλημμυρικές υποδομές πρέπει να αναθεωρηθούν ώστε να αναπτυχθεί ένα πρόγραμμα αναβάθμισής τους. Οι υποδομές για την αντιπλημμυρική προστασία θα είναι ένας συνδυασμός δημιουργίας εγκαταστάσεων συγκράτησης του νερού, εγκαταστάσεων για την αύξηση της αποστράγγισης του νερού και βελτίωσης του δικτύου αναχωμάτων».
Οι εμπειρογνώμονες αναβαθμίζουν στην έκθεσή τους το πρόβλημα των ανθρωπογενών παρεμβάσεων στους ποταμούς της Θεσσαλίας, που είχαν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της κοίτης και των πλημμυρικών ζωνών τους. «Οι ποταμοί και τα ρέματα συχνά περιορίζονται σε στενά περάσματα, “σφηνωμένα” ανάμεσα σε αναχώματα ώστε να μεγιστοποιήσουν τις παρακείμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις. Πολυάριθμες βιομηχανίες και περιοχές κατοικίας έχουν χτιστεί επάνω στις πλημμυρικές ζώνες χειμάρρων και ποταμών, επιδεινώνοντας το πρόβλημα. Γέφυρες, δρόμοι και σιδηροδρομικές γραμμές επλήγησαν, καθώς ο σχεδιασμός τους δεν είχε λάβει υπόψη τις σύγχρονες απαιτήσεις για τη διαχείριση των υδάτων. Ως αποτέλεσμα μετατράπηκαν σε εμπόδια, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή. Δεν υπάρχει επίσης καμία συντονισμένη συντήρηση των υδραυλικών υποδομών», αναφέρει η πρώτη έκθεση των Ολλανδών.
Πλημμυρικές ζώνες
Η δεύτερη σύσταση των Ολλανδών είναι να αυξηθούν και πάλι οι πλημμυρικές ζώνες των ποταμών («Δώστε χώρο στον ποταμό», αναφέρεται χαρακτηριστικά). Οι εμπειρογνώμονες επισημαίνουν ότι βάσει της διεθνούς εμπειρίας, η προοπτική συγκράτησης των πλημμυρικών ροών από ταμιευτήρες και μεγάλα φράγματα είναι περιορισμένη. «Τα μεγάλα φράγματα είναι ακριβά, απαιτούν ειδικές συνθήκες και συχνά εξυπηρετούν άλλους σκοπούς (λ.χ. παραγωγή ενέργειας, άρδευση) που κατά πάσα πιθανότητα έρχονται σε σύγκρουση με τη διαχείριση πλημμυρών», αναφέρουν. Το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθώς σε τοπικό επίπεδο στη Θεσσαλία εξακολουθεί να προβάλλεται ως λύση για τις πλημμύρες η υλοποίηση φραγμάτων που έχουν τα προηγούμενα χρόνια σχεδιαστεί χωρίς να προχωρήσει η κατασκευή τους (συνήθως λόγω κόστους ή δυσθεώρητου περιβαλλοντικού αποτυπώματος).
Ο δεύτερος τομέας στον οποίο οι Ολλανδοί εκτιμούν ότι απαιτείται παρέμβαση είναι η διακυβέρνηση. Οπως αναφέρει η πρώτη έκθεσή τους, οι πρόσφατες πλημμύρες απέδειξαν ότι η διαχείριση των υδατικών πόρων και των πλημμυρών είναι κατακερματισμένη σε πλήθος οργανισμών που έχουν αρμοδιότητες σε διοικητικές ενότητες, τα όρια των οποίων δεν συμπίπτουν με εκείνα των υδρολογικών λεκανών. Παράλληλα υπάρχει ανεπαρκής συντονισμός και εποπτεία αυτών των οργανισμών, «που λειτουργούν μόνο με βάση τα συμφέροντα αυτών που τους απαρτίζουν», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν επίσημα, εγκεκριμένα από την κεντρική κυβέρνηση πρωτόκολλα για τη λειτουργία των αντλιών και των θυρών (λ.χ. σε φράγματα).
Οπως επισημαίνουν οι εμπειρογνώμονες, η διαχείριση των υδάτων θα πρέπει να βασίζεται σε υδρολογικά δεδομένα (λ.χ. λεκάνες απορροής ποταμών) και γι’ αυτόν τον λόγο είναι απαραίτητο να θεσπιστεί μια Αρχή Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής, με εκτελεστικές αρμοδιότητες. Η διάρθρωση και το μοντέλο διακυβέρνησης αυτών των Αρχών θα εξειδικευθούν στο masterplan που θα παραδώσουν οι εμπειρογνώμονες.
Τέλος, οι Ολλανδοί εκτιμούν ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές στο μοντέλο διαχείρισης κρίσεων. «Υπάρχει άμεση ανάγκη για την εγκατάσταση ενός συστήματος έγκαιρης ειδοποίησης που θα λειτουργεί σε 24ωρη βάση, το οποίο θα λαμβάνει, θα αναλύει και θα επεξεργάζεται πληροφορίες για τις πλημμυρικές ροές σε πραγματικό χρόνο. Το σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης θα πρέπει να διαθέτει την τεχνογνωσία και τα εργαλεία ώστε να πραγματοποιεί ακριβείς προγνώσεις πλημμυρικών φαινομένων και να πληροφορεί αποτελεσματικά τους τοπικούς φορείς», αναφέρει η έκθεση. Οπως επισημαίνουν οι Ολλανδοί, παρότι εστάλησαν πολλά μηνύματα από το 112, πολλοί κτηνοτρόφοι ανέφεραν ότι θα μπορούσαν να είχαν σώσει τα κοπάδια τους αν είχαν ειδοποιηθεί εγκαίρως για να τα μετακινήσουν ή είχαν αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Η ετοιμότητα για μελλοντικές πλημμύρες μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω με τη δημιουργία σταθμών όπου θα φυλάσσονται εξοπλισμός και μηχανήματα για επείγουσες επισκευές και απομάκρυνση φερτών υλικών, σκάφη για επιχειρήσεις διάσωσης και σάκοι με άμμο οι οποίοι θα διανέμονται σε πολίτες και φορείς ώστε να προστατεύσουν ευαίσθητα σημεία στα αναχώματα, αλλά και κατοικίες και υποδομές ζωτικής σημασίας.
Το χρονοδιάγραμμα
Η κυβέρνηση έχει επενδύσει σημαντικά σε αυτή την ολιστική προσέγγιση. Σύμφωνα με ανώτατες κυβερνητικές πηγές, στόχος είναι η καταστροφή στη Θεσσαλία να αντιμετωπιστεί ως ευκαιρία για μια συνολικότερη ανάταξη τόσο της αντιπλημμυρικής προστασίας όσο και της αγροτικής οικονομίας στον Θεσσαλικό Κάμπο, με στροφή σε πιο οργανωμένες, σύγχρονες και βιώσιμες επιλογές.
Η πρώτη έκθεση των Ολλανδών θα παρουσιαστεί την επόμενη εβδομάδα στη Θεσσαλία. Θα ακολουθήσει μια περίοδος διαβούλευσης με φορείς και την τοπική κοινωνία, ώστε να διαμορφωθεί το τελικό κείμενο του masterplan. Το πόρισμα έχει ζητηθεί να περιλαμβάνει διαφορετικά σενάρια και να ιεραρχεί τα έργα, καθώς η χρηματοδότησή τους παραμένει ένα πολύ σημαντικό ζήτημα.
Παράνομα φράγματα και υδροβόρες καλλιέργειες
Οι εμπειρογνώμονες επισημαίνουν σειρά προβλημάτων σε σχέση με το δίκτυο ομβρίων υδάτων και γενικά τις υποδομές αποστράγγισης του νερού της βροχής. «Σε πολλές οικιστικές περιοχές οι υποδομές συντηρούνται ανεπαρκώς, ενώ έχουν δεχθεί παρεμβάσεις από τους κατοίκους, παράγοντες που επιταχύνουν την είσοδο του νερού στις κατοικίες», αναφέρουν. «Οι πολίτες συχνά καλύπτουν τα αυλάκια στην άκρη των δρόμων για να επεκτείνουν τις ιδιοκτησίες τους, κάτι που εμποδίζει την απορροή του νερού. Τα κανάλια αποστράγγισης εκατέρωθεν των δρόμων γεμίζουν με βλάστηση και σκουπίδια».
Περαιτέρω, οι κακές πρακτικές επεκτείνονται και στις αγροτικές περιοχές. «Κάποιοι αγρότες είχαν κατασκευάσει παράνομα φράγματα για να συλλέγουν και να εκτρέπουν το νερό στα χωράφια τους για άρδευση. Συχνά τα κανάλια αποστράγγισης χρησιμοποιούνται ως αρδευτικά κανάλια. Αυτοί είναι παράγοντες που επιτάχυναν την εξάπλωση των πλημμυρικών ροών», αναφέρουν.
Οι ειδικοί κάνουν ειδική αναφορά στη σχέση της αγροτικής παραγωγής με τη διαχείριση πλημμύρας. «Η επιλογή των καλλιεργειών είναι ένα ζήτημα που πρέπει να τεθεί. Σήμερα υπάρχουν υδροβόρες καλλιέργειες στη Θεσσαλία που καλλιεργούνται εκτεταμένα και είναι μη βιώσιμες σε περιοχές με υδατικό έλλειμμα, ειδικά αν απαιτούν συνεχή άρδευση σε μια μακρά περίοδο. Δεδομένης της λειψυδρίας στη Θεσσαλία και της εκτεταμένης, ξηρής θερινής περιόδου, η πρακτική αυτή εξαντλεί τα υπόγεια αποθέματα και οδηγεί τους αγρότες σε λύσεις όπως η κατασκευή των προαναφερθέντων παράνομων φραγμάτων –που επιτείνει τον κίνδυνο πλημμύρας– ή η άντληση νερού από μεγάλα βάθη, άνω των 300 μέτρων».
Αυτοψίες
Η κυβέρνηση ανέθεσε στην εταιρεία HVA International την κατάρτιση ενός masterplan αρδευτικών και αντιπλημμυρικών έργων, το οποίο θα παραδοθεί τον Φεβρουάριο του 2024. Τον τελευταίο μήνα, ομάδες της εταιρείας βρίσκονται σε συνεχείς επισκέψεις και αυτοψίες στην ανατολική και τη δυτική λεκάνη του Πηνειού, καθώς και στους πλημμυρόπληκτους οικισμούς, ενώ έχουν έρθει σε επαφή με επιστημονικούς οργανισμούς για τη συλλογή στοιχείων. Χαρακτηριστικό είναι ότι για την ακριβή αποτύπωση της κατάστασης πραγματοποιήθηκε πτήση πάνω από την Κάρλα, όπου το νερό καταλαμβάνει σήμερα περί τα 150-160 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με το «τεχνητό» κομμάτι της λίμνης (η περιοχή όπου έχει ανασυσταθεί και διαχωριζόταν από τον υπόλοιπο «κάμπο» με ανάχωμα) να είναι μόλις 37,2 τ. χλμ. Στην ενημέρωση και διευκόλυνση των εμπειρογνωμόνων έχουν εντολή να συμβάλουν τα πέντε υπουργεία που έχουν εμπλοκή (Περιβάλλοντος, Υποδομών, Αγροτικής Ανάπτυξης, Πολιτικής Προστασίας και Εργασίας).
Οι Ολλανδοί αναμένεται μέχρι το τέλος του έτους να παραδώσουν ακόμη μία έκθεση, η οποία θα περιλαμβάνει τις προτάσεις τους για άμεσες, βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις για την αποκατάσταση των ζημιών και την προστασία από νέα πλημμυρικά φαινόμενα. Στο τελικό masterplan θα περιλαμβάνονται όλα τα βασικά έργα (τόσο τα αντιπλημμυρικά όσο και τα αρδευτικά) με τις προδιαγραφές που τελικά θα συμφωνηθούν, οι λεπτομέρειες για τον Οργανισμό Υδάτων Θεσσαλίας (που έχει ήδη νομοθετηθεί) αλλά και η πρόταση των ειδικών για τις καλλιέργειες που πρέπει να προτιμώνται ανά περιοχή στον Θεσσαλικό Κάμπο. Μάλιστα δεν αποκλείεται οι εμπειρογνώμονες να προτείνουν ακόμη και τη μετακίνηση κάποιων οικισμών που πλημμυρίζουν συνεχώς τα τελευταία χρόνια, αλλά και τη χρήση μέρους της «αποστραγγισμένης» Κάρλας ως πλημμυρικού ταμιευτήρα.
Τι είδαν και τι εισηγούνται οι Ολλανδοί
Κοίτες
Βιομηχανίες και οικισμοί έχουν χτιστεί πάνω σε πλημμυρικές ζώνες χειμάρρων και ποταμών, διαπιστώνουν οι εμπειρογνώμονες και προτείνουν να δοθεί χώρος στα ποτάμια.
Φράγματα
Συνιστάται η αποφυγή των μεγάλων φραγμάτων που κοστίζουν, ενώ επιδεινώνουν ενίοτε τον κίνδυνο πλημμύρας, αφού έχουν κατασκευαστεί για αλλότριο σκοπό (άρδευση, παραγωγή ενέργειας).
Καλλιέργειες
Προτείνεται η αποφυγή υδροβόρων καλλιεργειών, που οδηγεί τους αγρότες είτε σε υπεράντληση των υπόγειων υδάτων είτε ακόμη και σε κατασκευή παράνομων φραγμάτων.
Διαχείριση
Διαπιστώνεται κατακερματισμός αρμοδιοτήτων σε πλήθος οργανισμών, χωρίς καν αντιστοίχιση με τα όρια των υδρολογικών λεκανών. Θα καταρτιστεί σχετικό masterplan για ενιαία διαχείριση των υδάτινων πόρων.
Εγκαιρη ειδοποίηση
Επισημαίνεται άμεση ανάγκη για την εγκατάσταση ενός συστήματος έγκαιρης ειδοποίησης που θα λειτουργεί σε 24ωρη βάση και θα επεξεργάζεται πληροφορίες για τις πλημμυρικές ροές σε πραγματικό χρόνο.
