Συνάντηση με την Κομισιόν αναμένεται να έχουν τον Μάιο πέντε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης –Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Κύπρος– με σκοπό να επισημάνουν πως τα θεμελιώδη προβλήματα που οδήγησαν στην ενεργειακή απορρύθμιση του περασμένου Ιουλίου, όχι μόνο παραμένουν στην επιφάνεια, αλλά επανεμφανίζονται με τον ίδιο, αν όχι εντονότερο, τρόπο. Οι καθημερινές διακυμάνσεις στις τιμές –η έντονη μεταβλητότητα ακόμα και εντός της ίδιας ημέρας– αποκαλύπτουν ότι ο μηχανισμός της αγοράς παραμένει βαθιά ευάλωτος. Δεν υπάρχει ούτε ο αναγκαίος συγχρονισμός, ούτε η τεχνική ευελιξία που απαιτείται για να απορροφηθούν τα ενεργειακά “σοκ” όταν αυτά προκύπτουν.
Η εικόνα είναι σαφής: η Ευρώπη παραμένει ενεργειακά διχασμένη. Η Νοτιοανατολική Ευρώπη λειτουργεί σε καθεστώς “αποσύζευξης”, με την αγορά να επιβεβαιώνει καθημερινά ότι η “ενιαία αγορά” υπάρχει μόνο στα χαρτιά, σχολιάζουν πηγές της αγοράς. Οι αρρυθμίες αυτές δεν είναι απλώς αποτέλεσμα συγκυριακών, τεχνικών θεμάτων. Αντίθετα, όπως τονίζουν κύκλοι του ΥΠΕΝ αναδεικνύουν την ανθεκτικότητα ενός συστήματος που εξακολουθεί να λειτουργεί χωρίς επαρκή πρόβλεψη, χωρίς κοινή αντίληψη κινδύνου και χωρίς αποτελεσματικό διακρατικό συντονισμό. Ο περσινός Ιούλιος είχε προσφέρει, αν μη τι άλλο, μια προειδοποίηση. Όμως, οι δομικές αιτίες εκείνης της κρίσης –οι ταυτόχρονες συντηρήσεις, η ελλιπής διαθεσιμότητα ισχύος, τα «μπλοκαρισμένα» καλώδια και η αδυναμία διαχείρισης των διασυνοριακών ροών– δεν έχουν ακόμη εξαλειφθεί.
Αυτά ακριβώς τα προβλήματα θέλουν να φέρουν στην επιφάνεια οι πέντε χώρες. Η ενεργειακή συμμαχία, με πρωτεργάτες την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, περιλαμβάνει, επίσης, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και την Κύπρο και απευθύνεται συγκεκριμένα προς τον Επίτροπο Ενέργειας, Νταν Γιόργκενσεν. Στόχος της είναι να παρουσιάσει έως τον Ιούνιο — οπότε και θα συνεδριάσει εκ νέου το Συμβούλιο Υπουργών Ενέργειας — ένα ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων για τη θωράκιση της Νοτιοανατολικής Ευρώπης απέναντι στον κίνδυνο μιας νέας ενεργειακής κρίσης.
«Αν φέτος τα ίδια προβλήματα επαναληφθούν, θα φταίει η Ευρώπη στο σύνολό της. Και αυτό θα είναι κολοσσιαία αποτυχία», λένε πηγές. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας αναγνωρίζει ότι ο κίνδυνος επανάληψης ενός ασύμμετρου σοκ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας κατά τη θερινή περίοδο παραμένει υπαρκτός. Όπως και πέρυσι, η Νοτιοανατολική Ευρώπη ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπη με έντονες αποκλίσεις στις χονδρικές τιμές. Οι ακραίες θερμοκρασίες, η περιορισμένη υδροηλεκτρική παραγωγή, οι τεχνικές βλάβες σε μονάδες –προγραμματισμένες και απρογραμμάτιστες – καθώς και η αυξημένη ζήτηση από την Ουκρανία είναι κομμάτια του προβλήματος.
Πηγές του ΥΠΕΝ αναφέρουν πως κομβικό σημείο στη συζήτηση αποτελεί το αίτημα για την ουσιαστική ενεργοποίηση του Task Force, ενός μηχανισμού που ενώ έχει θεσμοθετηθεί, παραμένει «στον πάγο». Η ανάγκη για τη σύστασή του είχε τεθεί ήδη από την ελληνική πλευρά, κατά την πρώτη παρουσία των Σταύρου Παπασταύρου και Νίκου Τσάφου στο Συμβούλιο Υπουργών Ενέργειας τον Μάρτιο. Τόσο ο υπουργός, όσο και ο υφυπουργός είχαν υπογραμμίσει με σαφήνεια ότι απαιτείται άμεσος συντονισμός μεταξύ Διαχειριστών, Ρυθμιστών και κυβερνήσεων, ώστε να εξασφαλιστεί επαρκής διαθεσιμότητα ισχύος στις διασυνδέσεις και να διορθώνονται εγκαίρως οι όποιες τεχνικές αστοχίες, πριν μεγεθυνθούν και εξελιχθούν σε κρίση.
Η ελληνική αντιπροσωπεία είχε απευθυνθεί προσωπικά στον Επίτροπο Ενέργειας Νταν Γιόργκενσεν, επισημαίνοντας την ανάγκη θεσμοθέτησης ενός λειτουργικού μηχανισμού πρόληψης ενεργειακών κρίσεων. Μάλιστα, προβλέπεται η διενέργεια τεχνικών stress tests στις βασικές διασυνοριακές διασυνδέσεις, καθώς και στα εθνικά ηλεκτρικά συστήματα, με στόχο να εντοπιστούν αδυναμίες και να ενισχυθούν τα ευάλωτα σημεία πριν από την έλευση των πρώτων θερμικών αιχμών του καλοκαιριού. Στην ίδια κατεύθυνση εντάσσεται και η πρόταση για ενεργοποίηση του τεχνικού εργαλείου x-value, που επιτρέπει την προσωρινή ενίσχυση της μεταφορικής ικανότητας των διασυνδέσεων, ώστε να εξισορροπούνται οι περιφερειακές ελλείψεις με στοχευμένες εισαγωγές. Πρόκειται, όπως λένε άνθρωποι της αγοράς για «ένα κρίσιμο γκάζι, που αν πατηθεί την κατάλληλη στιγμή, μπορεί να αποτρέψει μια κρίση».
Ωστόσο, η προοπτική μιας ενιαίας και διασυνδεδεμένης ενεργειακής Ευρώπης φαίνεται να μην βρίσκει καθολική αποδοχή, καθώς οι διακυμάνσεις στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας επανακαθορίζουν τις στρατηγικές προσεγγίσεις ακόμα και των πιο ένθερμων υποστηρικτών των πράσινων ενεργειακών λεωφόρων. Το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα βρίσκεται υπό πίεση, καθώς τα κράτη μέλη αγωνίζονται να προσαρμοστούν στις ιδιαιτερότητες των εθνικών τους αγορών, προσπαθώντας να ισορροπήσουν μεταξύ ενεργειακής ασφάλειας, οικονομικής ανταγωνιστικότητας και προστασίας των καταναλωτών.
Σε αυτό το κλίμα, η στάση ορισμένων χωρών σκληραίνει, με τις αδυναμίες και τις προκλήσεις της ευρωπαϊκής αγοράς να γίνονται σημείο διάστασης απόψεων. Οι σκιές που ρίχνει η ασταθής φύση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ανισομερής κατανομή των τιμών ενισχύουν τις φωνές που αμφισβητούν τη βιωσιμότητα του τρέχοντος μοντέλου, φέρνοντας στο προσκήνιο τη σκοτεινή πλευρά της ενεργειακής ενοποίησης.
Χαρακτηριστική είναι η στάση της Αυστρίας, η οποία δεν φαίνεται να είχε αναγνωρίσει την ύπαρξη συστημικού προβλήματος, παρά τις επισημάνσεις από την Ελλάδα και άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Όπως μεταφέρθηκε από πηγές, όταν ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε απευθείας στον Αυστριακό Καγκελάριο το προηγούμενο καλοκαίρι το ζήτημα των αποκλίσεων στις τιμές και των στρεβλώσεων στο διασυνοριακό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας, η εικόνα ήταν πως η εν λόγω χώρα σχεδόν αγνοούσε την ύπαρξη του προβλήματος. «Δεν γίνεται η δικιά μου τιμή να καταρρέει και κάποιος άλλος να κάνει κερδοσκοπία», τόνισαν κύκλοι της αγοράς. Πάντως, στο βάθος του προβλήματος αναδεικνύεται η απουσία μιας κοινής ευρωπαϊκής στρατηγικής, ικανής να γεφυρώσει τις διαφορές, να αντιμετωπίσει τις ασυμμετρίες και να θωρακίσει την αγορά απέναντι στις πιέσεις.
