της Θέκλας Κ. Τσιτσώνη*
Ως περιαστικά δάση χαρακτηρίζονται τα δάση, που γεωγραφικά βρίσκονται κοντά σε ένα αστικό κέντρο, στο οποίο ενσωματώνονται ως φυσική και λειτουργική του συνέχεια, επηρεάζοντας θετικά την ψυχική και φυσική κατάσταση των κατοίκων των πόλεων.
Στη χώρα μας τα περιαστικά δάση προέρχονται από αναδασώσεις, καθότι η ανάγκη για την απόκτηση γεωργικών εδαφών και την επέκταση των οικισμών, η βόσκηση των ζώων και οι συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις σε ξύλο οδήγησαν στην υποβάθμιση τους χωρίς καμιά πρόνοια για την ανανέωση ή καλλιέργεια τους. Τα είδη που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η χαλέπιος και η τραχεία Πεύκη καθώς και το κυπαρίσσι διότι αυτά θεωρήθηκαν καταλληλότερα ως σχετικά ταχυαυξή και καλύτερα ανταποκρινόμενα στην υδρονομική-προστατευτική και αισθητική λειτουργία, την εποχή που φυτεύτηκαν. Θεωρήθηκαν επίσης από οικολογική άποψη καταλληλότερα, δεδομένου ότι τα εδάφη, στα οποία εγκαταστάθηκαν, ήταν επικλινή, αβαθή, βραχώδη, σκελετικά ή διαβρωμένα και από την άποψη αυτή ήταν ευκολότερο να εγκατασταθούν και να εξελιχθούν εκεί τα παραπάνω ολιγαρκή είδη. Επειδή τα περισσότερα περιαστικά δάση των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας, ανήκουν στα Μεσογειακά οικοσυστήματα το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν σήμερα είναι οι πυρκαγιές. Σημαντικός αριθμός περιαστικών δασών είναι «πυριτιδαποθήκες» λόγω της καύσιμης ύλης τους αλλά και των σκουπιδιών που συσσωρεύονται σ’ αυτά από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η ανόρθωση των οικοσυστημάτων αυτών είναι εφικτή και μπορεί να επιτευχθεί αφενός με την προστασία και τη διαμόρφωση της κατάλληλης δομής των υπαρχόντων δασών και αφετέρου με τον σχεδιασμό και την ίδρυση νέων, σύμφωνα με τις αρχές των αναδασώσεων και της αρχιτεκτονικής τους τοπίου.
Τα περιαστικά δάση είναι χώροι ιδιαίτερα σημαντικοί για τη βιωσιμότητα των πόλεων, συνεισφέροντας σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και στην αειφόρο ανάπτυξή τους γενικότερα. Συγκεκριμένα οι ευεργετικές επιδράσεις τους είναι:
- Βελτίωση του κλίματος (ρύθμιση της θερμοκρασίας του αέρα, συμβολή στην αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου). Οι κατά καιρούς εμφανιζόμενοι καύσωνες και η ατμόσφαιρα κλιβάνου μπορούν να μετριαστούν σημαντικά με την ύπαρξη περιαστικών δασών.
- Προστατευτική επίδραση (αντιδιαβρωτική, αντιπλημμυρική). Το περιαστικό δάσος μειώνει τη διάβρωση που οφείλεται στην απορροή του νερού, με τη διακράτηση του νερού της βροχής και με τη συγκράτηση του εδάφους από τις ρίζες και προστατεύει έτσι τις πόλεις από τις πλημμύρες
- Μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Το δάσος είναι χώρος απαλλαγμένος από ρυπογόνες ουσίες. Το περιαστικό δάσος παρουσιάζει διπλή υπόσταση στη συμπεριφορά του απέναντι στις μεγάλες ποσότητες αερολυμάτων και διοξειδίου του άνθρακα που περιέχονται στην ατμόσφαιρα των μεγάλων πόλεων. Λειτουργεί ως παράγοντας απορρύπανσης αφενός με φυσικο-μηχανικά μέσα συγκροτώντας ή απορροφώντας τα αερολύματα με τα φύλλα και αφετέρου με βιοχημικά μέσα απορρυπαίνοντας την ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης των δένδρων. Δάσος μέσης παραγωγικότητας, επιφάνειας 10 στρ. επεξεργάζεται 10-12 εκατομμύρια κ.μ αέρα για την πρόσληψη 4 τόνων Διοξειδίου του άνθρακα και την καθαρή παραγωγή Οξυγόνου 2,5 τόνων το χρόνο.
- Μείωση των θορύβων. Το δάσος μειώνει τον θόρυβο με την απορρόφηση ηχητικών κυμάτων από τα φύλλα και τα κλαδιά των δένδρων Η έρευνα ((Samara, T. and Tsitsoni, T., 2010 ) στην περιφερειακή οδό της Θεσσαλονίκης έδειξε ότι το υπάρχον δάσος της τραχείας Πεύκης μειώνει κατά 6 dB τον κυκλοφοριακό θόρυβο σε βάθος 60 m από το δρόμο. Η μείωση αυτή εξαρτάται από το δασοκομικό είδος, το ύψος των δένδρων και τη δομή του δάσους.
- Η μεγαλύτερη όμως προσφορά των περιαστικών δασών είναι η Δασική Αναψυχή. Η γειτνίαση τους με τα αστικά κέντρα συντελεί στη διαμόρφωση τους σε χώρους αναψυχής για τους κατοίκους των πόλεων. Μεγάλη σημασία στην ίδρυση δασών αναψυχής έχει η σωστή επιλογή των δασοπονικών ειδών, με βάση κυρίως τα αισθητικά αλλά και τα οικολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά τους, η εφαρμογή ενός ακανόνιστου μη γραμμικού συνδέσμου χωρίς σταθερές αποστάσεις μεταξύ των δένδρων και η κατάλληλη μίξη των ειδών. Δυστυχώς στα περισσότερα δάση, που δημιουργήθηκαν γύρω από τις μεγάλες πόλεις, δε δόθηκε η απαραίτητη σημασία στα στοιχεία του τοπίου, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μονότονα δάση μικρής αισθητικής αξίας. Για την ολοκληρωμένη οργάνωση του περιαστικού δάσους, για σκοπούς αναψυχής, είναι πολύ σημαντικό να εξασφαλιστεί η σωστή ανάπτυξη αλλά και η αποτελεσματική συντήρηση και λειτουργία του δάσους, σύμφωνα με τις ανάγκες και την αντίληψη αυτών που θα το χρησιμοποιήσουν. Πρέπει να δημιουργηθούν θέσεις θέας , μονοπάτια, ποδηλατόδρομοι και να οργανωθούν χώροι για υπαίθρια γεύματα, ξεκούραση, παιχνίδια και άθληση. Ως προς το είδος της μίξης, η μίξη κωνοφόρων και πλατυφύλλων δημιουργεί εντυπωσιακά αποτελέσματα με τις διαφορετικές μορφές, τη διαφορετική υφή και τα διαφορετικά χρώματα της κόμης των δασοπονικών ειδών κατά τη διάρκεια του χρόνου.
Για την καλύτερη προστασία των υπαρχόντων περιαστικών δασών, την ίδρυση νέων καθώς και την αξιοποίηση τους ως χώρων αναψυχής απαιτείται πλήρης δασοκομική έρευνα, με στόχο να προταθεί ο καταλληλότερος και πληρέστερος προγραμματισμός των δασοκομικών επεμβάσεων. Μεταξύ των προτεραιοτήτων του δασοκομικού χειρισμού εξέχουσα θέση, σε πολλές περιπτώσεις, κατέχει η διαμόρφωση του δασικού τοπίου, με σκοπό τη δημιουργία συστάδων κατάλληλων και για αναψυχή, ώστε οι λειτουργίες του δάσους να ικανοποιούν όσο το δυνατόν περισσότερο τις κοινωνικές ανάγκες. Τέλος τα περιαστικά δάση αποτελούν τον καλύτερο χώρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και ανάπτυξης οικολογικής συνείδησης των κατοίκων των πόλεων.
*Η Θέκλα Κ. Τσιτσώνη είναι ομότιμη καθηγήτρια, ΑΠΘ, Τμήμα Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος.
