Μεγάλης κλίμακας ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα που επιχειρούν να δείξουν τον δρόμο προς την ευρεία χρήση νέων τεχνολογιών για την ανάδειξη και προβολή των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και την προφύλαξή τους από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, βρίσκονται σε εξέλιξη στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του ΕΜΠ.
Μια σειρά από καινοτόμες τεχνολογίες και μέθοδοι, η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, η μηχανική μάθηση, η ανάλυση δεδομένων, η επιστήμη των πολιτών έχουν αποδείξει ότι μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία στην προσπάθεια μας για τη διαφύλαξη των πολιτιστικών μνημείων, τα οποία σήμερα – περισσότερο από ποτέ – απειλούνται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, των φυσικών καταστροφών και της ρύπανσης του περιβάλλοντος, όπως επισημαίνει το Ινστιτούτο.
HYPERION: Ασπίδα στους γεωκλιματικούς κινδύνους
Έχοντας διανύσει 4 χρόνια επιτυχημένης ερευνητικής πορείας υπό τον συντονισμό του ΕΠΙΣΕΥ, το φιλόδοξο ευρωπαϊκό έργο HYPERION πρόσφατα παρουσίασε τα αποτελέσματά του. Ανέπτυξε ένα σύστημα υποστήριξης αποφάσεων για τη βελτίωση της αντοχής και τη βιώσιμη αποκατάσταση ιστορικών περιοχών προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων φυσικών φαινομένων στα μνημεία.
Το έργο αξιοποίησε υφιστάμενα εργαλεία, καινοτόμες τεχνολογίες, κλιματολογικά μοντέλα, τεχνικές δομικής ανάλυσης, υπηρεσίες Copernicus, επίγειες και δορυφορικές απεικονίσεις και ανέπτυξε μαθηματικά μοντέλα, για να δημιουργήσει μια πρωτοποριακή ψηφιακή πλατφόρμα που αντλεί και επεξεργάζεται δεδομένα από τα μνημεία, και δίνει τη δυνατότητα στους αρμόδιους πολιτιστικούς φορείς και τις δημόσιες αρχές να ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο για τους κινδύνους που απειλούν μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, ενώ παρέχει και μοντέλα πρόβλεψης της φθοράς από τις καιρικές επιπτώσεις.
Η πλατφόρμα δοκιμάστηκε και αξιολογήθηκε με επιτυχία σε πραγματικές συνθήκες σε τέσσερις ευρωπαϊκές πόλεις, τη Γρανάδα (Ισπανία), την Βενετία (Ιταλία), το Τόνσμπεργκ (Νορβηγία) και τη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου (Ελλάδα). Έτσι, είδαμε στην μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, – μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO του οποίου η συντήρηση κρίνεται υψίστης σημασίας – να τοποθετούνται εξειδικευμένοι αισθητήρες με σκοπό τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τις πολλαπλές κλιματικές απειλές που αντιμετωπίζει το νησί όπως πλημμύρες, καταιγίδες, φωτιές, δυνατούς ανέμους, σεισμούς, κατακρημνίσεις, καύσωνες κ.λπ.
Τα δεδομένα από τους τέσσερις πιλότους τροφοδότησαν την πλατφόρμα, ένα σημαντικό εργαλείο που μπορεί σήμερα να καθοδηγήσει σχετικές αποφάσεις και ενέργειες με στόχο την συντήρηση και τη βιώσιμη ανασυγκρότηση των ιστορικών αυτών περιοχών.
Καθώς ο δρόμος προς τη βιωσιμότητα της παγκόσμιας κληρονομιάς είναι διεθνής υπόθεση, την κοινοπραξία του έργου αποτέλεσαν 18 εταίροι από οκτώ διαφορετικές χώρες, ανάμεσά τους πανεπιστήμια, ερευνητικά ινστιτούτα, εταιρείες αλλά και διάφοροι τελικοί χρήστες όπως πολιτιστικοί φορείς και δημοτικές αρχές. Από την Ελληνική πλευρά, συντόνισε το ΕΠΙΣΕΥ, και συμμετείχε το ΕΜΠ, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο Δήμος Ρόδου, η Εφορία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου και το Διαπολιτισμικό Ευρώ-Μεσογειακό Κέντρο για την UNESCO.
Οι πολίτες θεματοφύλακες της πολιτιστικής κληρονομιάς
Ανάμεσα στα καινοτόμα αποτελέσματα του έργου, ξεχωρίζει η εφαρμογή που ανέπτυξε η ερευνητική ομάδα Ι-SENSE του ΕΜΠ, και στοχεύει να συμβάλει στην προστασία των μνημείων αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει η επιστήμη των πολιτών. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή εφαρμογή για έξυπνες φορητές συσκευές (smartphone application για συσκευές android) που προσκαλεί τους πολίτες να εντοπίσουν οι ίδιοι φθορές και απειλές στα πολιτιστικά μνημεία της περιοχής τους και να ανεβάσουν σε πραγματικό χρόνο λεπτομέρειες στην εφαρμογή (π.χ. φωτογραφίες από φθορές, γεωγραφικά στοιχεία κτλπ).
Αποτέλεσμα είναι μια πολύτιμη, ανοικτή και συνεχώς ανανεώσιμη βάση δεδομένων και πληροφοριών για την κατάσταση των μνημείων, με βάση την οποία οι αρχές θα μπορούν να σχεδιάσουν τις κατάλληλες παρεμβάσεις και να προβούν σε δράση για την αποκατάσταση των φθορών. Η εφαρμογή είναι διαθέσιμη στο Google play store πατώντας εδώ και προσκαλεί όλους να γίνουμε θεματοφύλακες της πολιτιστικής μας κληρονομιάς!
Εκκίνηση για το έργο THETIDA
Το ΕΠΙΣΕΥ αξιοποιεί τη συσσωρευμένη τεχνογνωσία στον τομέα με ακόμα ένα έργο το οποίο βρίσκεται στην εκκίνησή του. Το THETIDA στρέφει την προσοχή μας στην παράκτια και υποθαλάσσια κληρονομιά που και αυτή απειλείται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, από φυσικές καταστροφές και φυσικά την καλπάζουσα περιβαλλοντολογική ρύπανση.
Στο έργο που πραγματοποίησε επίσημη εναρκτήρια εκδήλωση στις 29 και 30 Ιουνίου 2023 στη Βουλιαγμένη, συμμετέχουν 17 εταίροι από 8 διαφορετικές χώρες, με συντονιστή το ΕΠΙΣΕΥ. Την εκδήλωση άνοιξε ο Δρ. Άγγελος Αμδίτης, Διευθυντής Έρευνας & Ανάπτυξης του ΕΠΙΣΕΥ σημειώνοντας χαρακτηριστικά «Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τους γεωκλιματικούς κινδύνους είναι μια διαδικασία απολύτως απαραίτητη για τη διάσωση της παράκτιας και υποθαλάσσιας κληρονομιάς που σήμερα απειλείται τόσο από ανθρωπογενείς όσο και από φυσικούς παράγοντες όπως η αλατότητα, τα κύματα και η κίνηση του νερού, τα φύκια, οι κινήσεις άμμου, η διάβρωση των ακτών κ.α. Ειδικά στην Ελλάδα, σε μια χώρα με μεγάλο παράκτιο και υποθαλάσσιο πλούτο, η διαφύλαξη του είναι επιταγή και απαιτεί διεθνή δράση. Οι τεχνολογίες αιχμής και οι πρωτοποριακές μέθοδοι που θα αξιοποιηθούν στο THETIDA αποτελούν κλειδί σε αυτή τη συλλογική προσπάθεια και η δουλειά που έχουμε μπροστά μας είναι γεμάτη προκλήσεις».
Αισθητήρες συλλογής δεδομένων θα εγκατασταθούν τόσο υποθαλάσσια όσο και παράκτια σε 7 περιοχές πιλοτικών δοκιμών: στην Ιταλία, την Ολλανδία, την Νορβηγία, την Πορτογαλία, την Κύπρο και την Ελλάδα. Επιπλέον δεδομένα θα προκύψουν από δορυφορική απεικόνιση, έξυπνους σημαντήρες, αυτόνομα υποβρύχια οχήματα, αισθητήρες επιφανειακών σκαφών, φορητές συσκευές και μικρο- μετεωρολογικούς σταθμούς, αλλά και από εφαρμογές crowd sourcing.
Με βάση τα στοιχεία που θα προσφέρει η ανάλυση των δεδομένων και με οδηγό τα μοντέλα πρόβλεψης που θα προκύψουν, το έργο THETIDA θα αναπτύξει ένα Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων το οποίο θα παρέχει κατάλληλες στρατηγικές προσαρμογής και μετριασμού των ζημιών για κάθε περιοχή πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Παράλληλα, το έργο θέτει ως στόχο να εμπλέξει, να κινητοποιήσει και να ευαισθητοποιήσει και τις τοπικές κοινότητες στη διαδικασία διαφύλαξης της παράκτιας κληρονομιάς, καθιστώντας τους πολίτες αρωγούς στο έργο αυτό. Εργαλεία επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας (AR και VR), εφαρμογές που ενδυναμώνουν τη συμμετοχή των πολιτών και living labs θα δούμε να βρίσκονται ανάμεσα στα αποτελέσματα του.
