Ανακοινώθηκαν πρόσφατα τα αποτελέσματα της «μελέτης της Σαγκάης», η οποία αποτελεί μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη των πανεπιστημίων σε παγκόσμια κλίμακα. Τα εργαλεία ανάλυσης, αν και διαφέρουν ανά μελέτη και είναι υπό αμφισβήτηση για την ευρύτητα και την επάρκειά τους, αντικατοπτρίζουν έστω και συγκριτικά την ποιότητα της εκπαίδευσης και της έρευνας των πανεπιστημίων της μελέτης. Η πλειονότητα των ελληνικών μέσων ενημέρωσης που σχολίασαν τη μελέτη προέβη σε «θριαμβολογίες» για την κατάταξη των επτά μεγαλύτερων ελληνικών πανεπιστημίων και πολυτεχνείων εντός των 1.000 καλύτερων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων του πλανήτη. Ο διάλογος που ακολούθησε κυμάνθηκε μεταξύ υπερηφάνειας για το «επίτευγμα της επιστημονικής ιδιοφυΐας των Ελλήνων που αντιστέκονται στις δυσκολίες» και αντιπαράθεσης για το αν η αριστεία είναι προϋπόθεση για πρόοδο ή απλώς μια ανούσια εμμονή που δυστυχώς συζητείται έντονα ακόμα και σε υψηλό επίπεδο.
Προσεκτική ανάγνωση των αποτελεσμάτων της μελέτης μάλλον θα μετρίαζε τη «θριαμβολογία» για τη θετική είδηση της παρουσίας 7 εκ των 24 ελληνικών πανεπιστημίων και πολυτεχνείων στον παγκόσμιο ακαδημαϊκό χάρτη. Τα τελευταία 10 χρόνια, τo Πανεπιστήμιο Αθηνών έπεσε κατά περισσότερες από 100 θέσεις, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο κατά 150 θέσεις, το Μετσόβιο Πολυτεχνείο κατά σχεδόν 200 θέσεις και μαζί με τα Πανεπιστήμια Κρήτης, Ιωαννίνων, Πατρών και Θεσσαλίας βρίσκεται χαμηλότερα από τα 600 καλύτερα πανεπιστήμια. Σε υψηλότερες θέσεις από τα ελληνικά πανεπιστήμια βρίσκονται πανεπιστήμια μεγάλων χωρών αλλά και πανεπιστήμια μικρών χωρών, όπως το Ισραήλ, η Ιρλανδία, η Ελβετία, η Αυστρία, ή κρατών χωρίς μακροχρόνια παράδοση στην Παιδεία όπως η Σαουδική Αραβία, η Βραζιλία, η Ταϊβάν, το Μεξικό, η Αργεντινή, η Τσεχία και η Νότια Αφρική. Η ελληνική κοινωνία χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει με ειλικρίνεια τη θέση της σχετικά με την κατάσταση των δημόσιων πανεπιστημίων, που έχει οδηγήσει είτε σε μόνιμη απουσία 17 εξ αυτών από τον «παγκόσμιο χάρτη» ή σε σημαντική υποβάθμιση της θέσης των υπολοίπων που ακόμα περιλαμβάνονται σε αυτόν.
Μελέτες σαν αυτή δείχνουν ότι η οικονομική ένδεια της Ελλάδας των τελευταίων 10 ετών υποβάθμισε την ποιότητα λειτουργίας των ελληνικών πανεπιστημίων. Αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο σφάλμα που διαπράχθηκε την περίοδο της οικονομικής κρίσης, με ανυπολόγιστες ακόμα συνέπειες. Αντί εκλογίκευσης της λειτουργίας σε συνδυασμό με εξυγίανση ή εκκαθάριση των προβληματικών δομών των ελληνικών πανεπιστημίων, η οικονομική κρίση έγινε αιτία για οριζόντιους σαρωτικούς περιορισμούς της έρευνας και της εκπαίδευσης. Αντί συστηματικής αξιολόγησης και στοχευμένης ενίσχυσης των πυρήνων αριστείας που θα χρησιμοποιούνταν σαν πρόπλασμα για την αναγέννηση των πανεπιστημίων, διδάσκοντες και ερευνητές οδηγήθηκαν εκ των πραγμάτων σε φυγή στο εξωτερικό. Υπό αυτές τις συνθήκες, η καθολική υποβάθμιση των πανεπιστημίων τα τελευταία 10 χρόνια δεν αποτελεί έκπληξη αλλά αναμενόμενη θλιβερή εξέλιξη.
Η κατάταξη της Σαγκάης αφήνει ωστόσο και ψήγματα ελπίδας. Μεμονωμένα τμήματα και πανεπιστήμια όπως το Πανεπιστήμιο Κρήτης, η Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η Ιατρική του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ίσως και άλλα που η μελέτη δεν συμπεριέλαβε αντιστάθηκαν στην πορεία υποβάθμισης και διατήρησαν ή βελτίωσαν τη θέση τους. Η ελληνική κοινωνία και η ηγεσία της οφείλουν να μελετήσουν τους μηχανισμούς ανάδρασης που ανέπτυξαν οι ακαδημαϊκές μονάδες που αντιστάθηκαν στην κρίση και, σε συνδυασμό με παραδείγματα χωρών που βελτιώνονται συνεχώς, να τις χρησιμοποιήσουν ως πρότυπο για την αναδιάταξη του ελληνικού χάρτη εκπαίδευσης και έρευνας.
Αν αυτό δεν συμβεί, η Ελλάδα, ύστερα από 40 χρόνια συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κινδυνεύει να αρχίσει να μετράει πανεπιστήμια που θα αποβάλλονται από τη λίστα των 1.000 καλύτερων του κόσμου με προφανείς επιπτώσεις για την αξιοπιστία των πτυχίων αυτών των πανεπιστημίων στη διεθνή ακαδημαϊκή και επαγγελματική πραγματικότητα.
* Επίκουρος καθηγητής Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή «Lewis Katz» Πανεπιστημίου Temple, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ.
