Οι περισσότεροι στο άκουσμα της λέξης «Ριζούπολη» αμέσως φέρνουν στο μυαλό τους το αλήστου μνήμης ντέρμπι μεταξύ Ολυμπιακού και Παναθηναϊκού. Ίσως όχι άδικα αλλά το συγκεκριμένο όνομα κρύβει πολύ μεγαλύτερη ιστορία από ένα ποδοσφαιρικό ντέρμπι. Ακόμα κι αν μιλάμε για το συγκεκριμένο ντέρμπι.
Η Ριζούπολη είναι μια περιοχή που διαθέτει και ιστορία αλλά και μυστικά που την κάνουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Χτισμένη στα βόρεια σύνορα του δήμου Αθηναίων «αποκαλύπτεται» μόνο σε όσους πραγματικά ενδιαφέρονται για αυτή.
Από το πως δημιουργήθηκε, τη βιομηχανική άνοδο και πτώση και την ιστορική Columbia μέχρι και το σπήλαιο που αποτελούσε κρησφύγετο του Νταβέλη, η Ριζούπολη. Όλα ξεκίνησαν από έναν δαιμόνιο άνθρωπο ο οποίος είδε κάτι που όλοι οι άλλοι δεν μπορούσαν να δουν και η ιστορία τον δικαίωσε.
Ο δαιμόνιος Ιωάννης Ριζόπουλος
«Εάν θέλετε εξοχικήν ζωήν ευχάριστον και μαγευτικήν, τρέξατε εις την Ριζόπολιν, το μαγευτικόν προάστειον των Πατησίων. Ο Ριζόπουλος πωλεί οικόπεδα ιδιόκτητα με ευκολίες πληρωμής, με 55 δραχμάς στην Ριζόπολιν, όπου υπάρχουν ιδιόκτητα μαγαζιά και διαμερίσματα ηλεκροφώτιστα προς ενοικίασιν, με φθηνό ενοίκιον».
Κάπως έτσι, με αυτή την αγγελία, ξεκίνησαν όλα. Άλλα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η μικρασιατική καταστροφή το 1922 έστειλε προς την Αθήνα χιλιάδες πρόσφυγες. Η ανάγκη για να βρεθούν χώροι προκειμένου να ζήσουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, δημιούργησε πολλές νέες συνοικίες. Ίσως τις σημαντικότερες από αυτές (Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Νέα Φιλαδέλφεια) τις ίδρυσε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Η ανάγκη για στέγαση, ωστόσο, κατέδειξε πως μόνο αυτές δεν επαρκούσαν. Και κάπου εδώ μπαίνει η ιδιωτική πρωτοβουλία και το επιχειρηματικό δαιμόνιο.
Ο Ιωάννης Ριζόπουλος, ένας φτωχός αλλά εργατικός τσαγκάρης αποφασίζει να τα παίξει όλα για όλα. Επί 20 ολόκληρα χρόνια εργαζόταν σκληρά, έκανε αιματηρές οικονομίες, είχε συγκεντρώσει ένα ικανοποιητικό κεφάλαιο και περίμενε να του παρουσιαστεί η ευκαιρία που θα τον έκανε να ξεχωρίσει.
Παράλληλα, επειδή ήταν ένας άνθρωπος που δεν άφηνε και πολλά πράγματα στην τύχη τους, παντρεύτηκε μια πλούσια γυναίκα, τη Θεανώ Μαλατάντε, και έτσι πέρα από το δικό του κεφάλαιο είχε και μια ολόκληρη περιουσία από πίσω του σε περίπτωση που… κάτι πήγαινε στραβά.
Το σχέδιο του Ριζόπουλου, ωστόσο, ήταν πλήρες. Ήθελε να ιδρύσει το «πλησιέστερον ηλεκτροφώτιστον προάστειον των Αθηνών» και τα κατάφερε. Επένδυσε όλα του τα χρήματα στο ν’ αγοράσει μια μεγάλη έκταση και της έδωσε το όνομά του. Με το ξέσπασμα της προσφυγική κρίσης και τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν, «έσπασε» την Ριζούπολη (αρχικά ονομαζόταν Ριζόπολη) σε πολλά μικρά οικόπεδα και τα πουλούσε στους πρόσφυγες έναντι 55 δραχμών!
Με τον τρόπο αυτό, όχι απλά κάλυψε το κεφάλαιο που είχε επενδύσει αλλά δημιούργησε μια μεγάλη περιουσία, ενώ έφτιαξε και το «πλησιέστερον ηλεκτροφώτιστον προάστειον των Αθηνών» που ονειρευόταν.
Η «Βίλα Ακριβή», η Columbia και το γήπεδο του Απόλλωνα
Τα χρόνια περνούσαν και ο Ριζόπουλος έβλεπε το δημιούργημα του να μεγαλώνει και να γίνεται ένα όμορφο… προάστιο της Αθήνας. Το 1924 ο Ριζόπουλος δίνει εντολή στον ιταλό μηχανικό Μ. Μαρτινέγκο που είχε εμπιστευτεί για να κάνει όλες τις εργασίες στα οικόπεδα της περιοχής να του χτίσει ένα ωραίο αλλά όχι πολυτελές κτίριο προκειμένου να στεγάσει την οκταμελή οικογένεια του. Ο Ιωάννης Ριζόπουλος, η σύζυγός του Θεανώ και τα έξι παιδιά του: ο Πέτρος, η Αγγελική, ο Θεόδωρος, ο Νίκος, ο Γιώργος και η Ελλη.
Δύσκολα θα είχε κάνει κάποιος με τον ηλεκτρικό τη διαδρομή από Άνω Πατήσια προς Περισσό (ή το αντίστροφο) και δεν θα είχε παρατηρήσει τον πυργίσκο που δέσποζε στην οδό Ηρακλείου 154. Η βίλα Ακριβή (όπως την είχε ονομάσει ο Ριζόπουλος προς τιμήν της μητέρας του) το 2001 είχε κριθεί διατηρητέο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων, «ως χαρακτηριστικό δείγμα κτιρίων των αρχών του προηγούμενου αιώνα και σημείο αναφοράς της ενδοχώρας των Πατησίων», ωστόσο, η απόφαση αυτή ανατράπηκε μετά από μερικούς μήνες και μπόλικο παρασκήνιο. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος, είχε δώσει εντολή για επανεξέταση του θέματος και η νέα απόφαση δεν προέβλεπε καμία προστασία για το κτίριο το οποίο είχε πάθει και μεγάλες ζημιές στη στατικότητά του μετά το σεισμό του 1999. Όσο κι αν προσπάθησαν να το σώσουν οι κάτοικοι της περιοχής, τελικά δεν το κατάφεραν.
Απέναντι σχεδόν από τη βίλα του Ριζόπουλου βρίσκεται ακόμα και σήμερα το «φάντασμα» πλέον του ιστορικού κτιρίου της Columbia μέσα στο οποίο γράφτηκαν χρυσές σελίδες για την ελληνική μουσική.
Δίπλα στην Columbia υπάρχει το γήπεδο του Απόλλωνα το οποίο εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1948 με έναν… ιστορικό αγώνα. Η μικτή ομάδα Ολυμπιακού και Παναθηναϊκού (ναι, γινόντουσαν και αυτά κάποτε) αντιμετώπισε τη μικτή ομάδα των προσφυγικών σωματείων, δηλαδή της ΑΕΚ, του Πανιωνίου και βέβαια του Απόλλωνα!
Το μεγαλύτερο σπήλαιο στην περιφέρεια της πρωτεύουσας
Εκτός από αυτά που φαίνονται, ωστόσο, η Ριζούπολη έχει και αυτά που… δεν φαίνονται και δεν τα γνωρίζουν πολλοί άνθρωποι. Ένα από αυτά είναι πως στην γειτονιά του προφήτη Ηλία βρίσκεται το μεγαλύτερο σπήλαιο στην περιφέρεια της Αθήνας!
Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, το Σπήλαιο Προφήτη Ηλία βρίσκεται σε αδόμητο οικόπεδο επί της οδού Κομανών 30. Με πρόσβαση από κατακόρυφη είσοδο, αποτελεί μεγάλο υπόγειο καρστικό σχηματισμό συνολικής έκτασης 2500 τετρ. μ., που περιλαμβάνει 15 περίπου μεγάλες και άλλες μικρότερες αίθουσες. Οι χώροι του σπηλαίου συνιστούν δύο ενότητες, μία ανατολική και μία δυτική, και είναι χαρακτηριστικό ότι αυτοί της ανατολικής ενότητας είναι χωρισμένοι σε διαμερίσματα από αρχαίους τοίχους αργολιθοδομής.
Η αρχική, επίσης κατακόρυφη, είσοδός του σε άλλο σημείο, έχει φράξει σήμερα από αποθέσεις βράχων και φερτών υλικών, τα οποία εμποδίζουν την δίοδο προς την ανατολική εσωτερική ενότητα.
Το σπήλαιο ερευνήθηκε μεταξύ 1994-1999 από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, υπό την Μ. Κουμουζέλη. Η πρώτη χρήση του από τον άνθρωπο, ενδεχομένως ως εποχική εγκατάσταση, ανάγεται, βάσει των ευρημάτων (αγγείων τροφοπαρασκευαστικής και αποθηκευτικής χρήσεως, λίθινων και οστέινων εργαλείων, πήλινων σφονδυλίων), στις αρχές της 5ης χιλιετίας π.Χ. και φαίνεται ότι εντείνεται στα τέλη της και κατά την 4η χιλιετία π.Χ.
Έκτοτε χρησιμοποιήθηκε λιγότερο εντατικά σε διάφορες περιόδους, ενώ κατά τα νεότερα χρόνια αποτέλεσε το ασφαλέστερο κρησφύγετο του λήσταρχου Νταβέλη. Ένας παλιός θρύλος της περιοχής, μάλιστα, ισχυρίζεται ότι, τις νύχτες που είναι πυκνό το σκοτάδι, το φάντασμα του αρχιληστή πλανιέται μέσα στο σπήλαιο και διηγείται την ιστορία του σε όποιον συναντήσει… Δυστυχώς το σπήλαιο έχει υποστεί, από τα μέσα του 20ού αιώνα, σοβαρή καταστροφή, λόγω της θέσης του κάτω από τον αστικό ιστό. Είναι ενδεικτικό πως οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής το χρησιμοποίησαν ως… αποχετευτικό αγωγό και το περιεχόμενο των βόθρων κατέστρεφε τους εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες που επί χιλιάδες χρόνια δημιουργούσε η φύση.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, πως η ύπαρξη του σπηλαίου της Ριζούπολης ήταν γνωστή πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων Κ. Κοτζιάς, είχε αποφασίσει να το μετατρέψει σε κέντρο διασκεδάσεως. Ο πόλεμος ματαίωσε την ενέργεια αυτή, δίνοντας στη σπηλιά και έναν πιο λειτουργικό ρόλο, αυτόν του αντιαεροπορικού καταφυγίου.
