Κωνσταντίνος Γκαράκης: Κινδυνεύουν τα πουλιά από τις ανεμογεννήτριες;

Σε αυτό το άρθρο ασχολούμαστε με τις  επιδράσεις των αιολικών πάρκων στην ορνιθοπανίδα, μέσα από επιστημονική βιβλιογραφία αλλά και την υπάρχουσα εμπειρία στην Ελληνική επικράτεια.

Πάρα πολλές επιστημονικές μελέτες σχετικά με την αιολική ενέργεια επικεντρώνονται στη σχέση μεταξύ αιολικών πάρκων και ορνιθοπανίδας. Έτσι υπάρχουν πολλά πραγματικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι ανεμογεννήτριες και πουλιά μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά. Οι αντίθετοι ισχυρισμοί, δηλαδή ότι η διατήρηση σπάνιων ειδών ορνιθοπανίδας απειλείται από τις ανεμογεννήτριες, πολύ συχνά στηρίζονται σε διαστρέβλωση μελετών.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία του τέλους του 2019, από τη συνολική εγκατεστημένη αιολική ισχύ στην Ελλάδα:

• 20,57% (δηλ. 564 ανεμογεννήτριες) βρίσκεται εντός Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας του δικτύου Natura

• 27,50% (δηλ. 726 ανεμογεννήτριες) βρίσκεται εντός Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (ΣΠΠ) [1]. 

Από τη λειτουργία των έργων αυτών προκύπτει ότι οι πραγματικές επιπτώσεις τους στην ορνιθοπανίδα δεν έχουν καμία σχέση με την κινδυνολογία που δημιουργείται πριν την εγκατάστασή τους. Από τα πολλά ανάλογα παραδείγματα διεθνώς αξίζει να αναφερθεί το αιολικό πάρκο στην Καλιάκρα της Βουλγαρίας με 52 ανεμογεννήτριες 3MW : αντί για τις εκατοντάδες θανατώσεις πτηνών που επικαλούνταν πριν την κατασκευή, δεν έχει παρατηρηθεί καμία θανάτωση μετά από επτά έτη λειτουργίας [2].

Επιπλέον, όποιες επιπτώσεις εμφανίζονται κατά τη λειτουργία των αιολικών πάρκων είναι αντιμετωπίσιμες.

Β. Συστήματα παρακολούθησης κατά τη λειτουργία

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου εφαρμόζονται –εάν απαιτείται– συστήματα σύγχρονων τεχνολογιών, ώστε να διασφαλιστεί η διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Τα συστήματα περιλαμβάνουν: α) Ορνιθολογικά ραντάρ, β) Συστήματα βιντεοπαρακολούθησης και γ) Θερμικές κάμερες. Τα συστήματα αυτά συνδυάζονται με αυτόματη παύση ανεμογεννητριών όταν υπάρξει κίνδυνος σύγκρουσης.

Επιτυχημένο παράδειγμα αποτελεί η εγκατάσταση 34 ανεμογεννητριών κοντά στην Περιοχή Προστασίας των Πρεσπών στη Δυτική Μακεδονία. Από το αιολικό πάρκο διέρχεται το 20% του παγκοσμίου πληθυσμού αργυροπελεκάνων και ροδοπελεκάνων από την αποικία τους στις Πρέσπες προς τις περιοχές τροφοληψίας [3], χωρίς περιστατικά συγκρούσεων.

Εδώ μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για το καινοτόμο έργο «Επίδειξη Καλών Πρακτικών με Στόχο τον Περιορισμό των Επιπτώσεων των Αιολικών Πάρκων στη Βιοποικιλότητα στην Ελλάδα», στοχεύει στην επιδεικτική εφαρμογή τεχνολογιών αιχμής στη διάρκεια λειτουργίας αιολικών πάρκων για τον περιορισμό των επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα.

Ένα σύστημα παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας έχει εγκατασταθεί στα αιολικά πάρκα του Καφηρέα στην Εύβοια.

Γ. Θανατώσεις πτηνών από ανθρωπογενείς αιτίες

Οι σκεπτικιστές που αναφέρονται σε περιστατικά θανάτωσης πτηνών από σύγκρουση με ανεμογεννήτριες, επαναλαμβάνοντας τις ίδιες φωτογραφίες απο όλο τον κόσμο (αμφιβόλου αξιοπιστίας και εγκυρότητας) και  ή υπολογίζουν αριθμούς που μπορεί  προκαλούν εντυπώσεις :

• Δεν εξηγούν ποια είναι η πραγματική επίπτωση των θανατώσεων που υπολογίζουν, στη διατήρηση κάθε είδους.
• Δεν αντιπαραβάλλουν τον αριθμό θανατώσεων από ανεμογεννήτριες με τον αντίστοιχο αριθμό από άλλες ανθρωπογενείς αιτίες θανάτωσης απειλούμενων ειδών ορνιθοπανίδας σε προστατευόμενες περιοχές.

Αν δεν αναστραφεί η σημερινή πορεία εκπομπών αεριών θερμοκηπίου, οι επιπτώσεις της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής θα είναι ιδιαίτερα δριμείς και μη αναστρέψιμες για τα απειλούμενα είδη ορνιθοπανίδας.

Σύμφωνα με ευρήματα μελέτης της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων [4], το 23% των απειλούμενων πτηνών πιθανόν να έχουν ήδη πληγεί από το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.

Επίσης, θα πρέπει να μας προβληματίσουν κι άλλες ανθρωπογενείς αιτίες θανάτωσης πουλιών, όπως το παράνομο κυνήγι και η δηλητηρίαση των πουλιών [5,6]. Για παράδειγμα: Η μαζική δηλητηρίαση πτωματοφάγων αρπακτικών πτηνών στα Στενά του Νέστου οδήγησε στην κατάρρευση ολόκληρης αποικίας όρνεων από την περιοχή (περίπου 30-40 πτηνά) [7].  Σε έρευνα στη βόρεια Ελλάδα για την περίοδο 1991-2016, διαπιστώθηκε ότι από τους 31 καταγεγραμμένους θανάτους των χρυσαετών από ανθρωπογενή αίτια, μόνο ένα περιστατικό σχετιζόταν με ανεμογεννήτριες, ενώ τα 26 σχετίζονταν με δηλητηρίαση και λαθροθηρία [8].

Δ. Επιστημονικές μελέτες για ανθρωπογενείς απειλές

Η εμπειρία από τις ανεμογεννήτριες που λειτουργούν εντός περιοχών Νatura (ΖΕΠ) και Σημαντικών Περιοχών για τα πουλιά στην Ελλάδα δείχνει ότι δεν επηρεάζουν τα είδη της ορνιθοπανίδας και δεν προκαλούν τις σοβαρότατες συνέπειες στους πληθυσμούς απειλούμενων ειδών που προκαλούν άλλες ανθρωπογενείς αιτίες.

Η διαπίστωση αυτή είναι σύμφωνη με τα πορίσματα εκτεταμένης έρευνας σχετικά με τις ανθρωπογενείς απειλές για τα αρπακτικά πουλιά παγκοσμίως [9]. Οι ερευνητές μελέτησαν συνολικά 557 είδη αρπακτικών σε παγκόσμιο επίπεδο και κατέγραψαν τις 10 σημαντικότερες απειλές με χαμηλή και μέση/υψηλή επίπτωση. Οι κακές πρακτικές στη γεωργία, την υλοτομία και το κυνήγι, καθώς επίσης και η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελούν τις σοβαρότερες απειλές για τα αρπακτικά, όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα.

Σημειώνεται ότι στο παραπάνω διάγραμμα η κατηγορία «Ενέργεια-Εξορύξεις» περιλαμβάνει όλες τις μορφές παραγωγής ενέργειας, συμβατικές και μη, αλλά και λατομικές και εξορυκτικές δραστηριότητες.

Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντική η σύγκριση των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στην ορνιθοπανίδα σε σχέση με τις άλλες εναλλακτικές μορφές παραγωγής ενέργειας.

Η μελέτη του B.K. Sovacool [10], η οποία διενεργήθηκε το 2009 και επικαιροποιήθηκε το 2013 [11, 12], συνέκρινε για πρώτη φορά τη θνησιμότητα πτηνών από αιολικά πάρκα, ορυκτά καύσιμα και πυρηνική ενέργεια στις ΗΠΑ. Η ετήσια θνησιμότητα πτηνών όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα είναι (1GWh=1000MWh=1.000.000kWh):

• 0,269 θάνατοι/GWh για αιολικά πάρκα (1GWh=1000MWh=1.000.000kWh).
• 0,416 θάνατοι/GWh για την πυρηνική ενέργεια.
• 5,18 θάνατοι/GWh για τη θερμοηλεκτρική παραγωγή με ορυκτά καύσιμα.

Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, συνυπολογίστηκαν τα φαινόμενα όξινης βροχής και κλιματικής αλλαγής.

Σύμφωνα με στα στατιστικά στοιχεία που συγκεντρώνονται από την Υπηρεσία Αλιείας και Άγριας Ζωής των Ηνωμένων Πολιτειών [13], οι γάτες είναι μεγαλύτερη απειλή για τα πουλιά και όχι φυσικά οι ανεμογεννήτριες.

Η πιο πρόσφατη εκτίμηση θέτει τον αριθμό των θανάτων από πουλιά λόγω γατών στα 2,4 δισεκατομμύρια ανα έτος. Οι συγκρούσεις από ανεμογεννήτριες στην ξηρά σκότωσαν ένα μικρό κλάσμα πουλιών σε σύγκριση με τη ζημιά που προκαλούν οι γάτες και τα γυάλινα κτίρια στον γενικό πληθυσμό των πτηνών. Οι χερσαίες ανεμογεννήτριες ήταν υπεύθυνες για περισσότερους από 200.000 θανάτους πουλιών, ενώ οι συγκρούσεις από τα γυάλινα κτήρια εκτιμάται ότι ευθύνονται για σχεδόν 600 εκατομμύρια θανάτους πουλιών, οι συγκρούσεις με αυτοκίνητα 214 εκατομμύρια θανάτους, δηλητηριάσεις 72 εκατομμύρια θανάτους κα.

Ε. Ευρωπαϊκές οδηγίες για την αιολική ενέργεια

Συνδράμοντας στη μάχη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης του πλανήτη, τα αιολικά πάρκα προστατεύουν τη βιοποικιλότητα και την ορνιθοπανίδα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να καταβάλλονται διαρκώς προσπάθειες για να ελαχιστοποιηθούν ακόμα περισσότερο οι επιπτώσεις που εμφανίζονται σε τοπικό επίπεδο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει ήδη από το 2011 Κατευθυντήριες Οδηγίες [14] σχετικά με την ορθή χωροθέτηση και χρήση μέτρων μετριασμού περιβαλλοντικών επιπτώσεων αιολικών πάρκων εντός των περιοχών του δικτύου Natura 2000.  Επιπλέον, το άρθρο 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ («Οδηγία Natura 2000») καθορίζει αυστηρή διαδικασία ελέγχου των προϋποθέσεων υλοποίησης ενός αναπτυξιακού έργου εντός μιας προστατευόμενης περιοχής [15].

ΣΤ. Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για τις ανεμογεννήτριες

Στην Ελλάδα υπάρχει ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο προστασίας για την ορνιθοπανίδα που διασφαλίζει την ορθή χωρόθετηση αιολικών σταθμών, την ορθή εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την παρακολούθηση κατά τη λειτουργία τους (Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ, Ν.4014/2011 για την περιβαλλοντική αδειοδότηση, Ν.3937/2011 για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, ειδικές Υπουργικές Αποφάσεις για μέτρα προστασίας σε ΖΕΠ κ.λπ.).

Ειδικά για τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, η νομοθεσία (KYA 37338/2010) έχει καθορίσει συγκεκριμένα μέτρα προστασίας, διατήρησης και αποκατάστασης για τα είδη ορνιθοπανίδας και τους οικοτόπους τους, με σκοπό να εξασφαλιστεί η ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των ειδών αυτών [16].

Τα μέτρα που έχουν θεσπιστεί είναι:

1. Κριτήρια για τα είδη χαρακτηρισμού (περιμετρική ζώνη αποκλεισμού από φωλιές ή/και αποικιές).
2. Ζώνη αποκλεισμού 3 χιλιομέτρων από τα σύνορα ενός υγροβιότοπου Ramsar όταν η ζώνη αυτή βρίσκεται μέσα σε ΖΕΠ.
3. 21 είδη προτεραιότητας για τα οποία προσδιορίζονται οι ζώνες προστασίας των φωλιών τους, γύρω από τις οποίες δεν επιτρέπονται αιολικές εγκαταστάσεις.
4. Υπογειοποίηση ηλεκτρικών γραμμών εντός ΖΕΠ.
5. Αυτοματοποιημένο σύστημα διακοπής λειτουργίας ανεμογεννητριών που βρίσκονται εντός μεταναστευτικών στενωπών.
6. Απομάκρυνση νεκρών ζώων γύρω ανεμογεννήτριες για να αποφεύγεται η προσέλκυση πτωματοφάγων αρπακτικών πτηνών.

Επιπλέον, για τις πλέον ευαίσθητες περιοχές (ΖΕΠ και ΣΠΠ) εκπονούνται ειδικές ορνιθολογικές μελέτες από εξειδικευμένους επιστήμονες πριν και μετά την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου. Οι μελέτες αυτές περιλαμβάνουν εκτενείς εργασίες πεδίου στην περιοχή του έργου και εκτίμηση των επιπτώσεων με σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία (risk analysis με τη χρήση μοντέλων κ.λπ.).

Σε περίπτωση που από τις μελέτες που διενεργούνται πριν από την κατασκευή του έργου διαπιστωθεί, για παράδειγμα, ότι συγκεκριμένες ανεμογεννήτριες σε ένα αιολικό πάρκο θα προκαλέσουν επιπτώσεις σε ένα πληθυσμό σημαντικών πουλιών, τροποποιείται κατάλληλα ο σχεδιασμός του έργου για την εξάλειψη των εν λόγω επιπτώσεων.

 Z. Διάψευση από την ιστοσελίδα Εllinika Hoaxes 

H ιστοσελίδα Ellinika Hoaxes, ασχολήθηκε πριν από 4 έτη με την πληροφορία ότι: «οι ανεμογεννήτριες είναι υπεύθυνες για το θάνατο πολλών πουλιών, σε σημείο μάλιστα που κάποια είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση».

Έχει ασχοληθεί με κείμενα της ΜΚΟ Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, δημοσιεύματα της  Εφημερίδας των Συντακτών αλλά και δηλώσεις του πρ. προέδρου των ΗΠΑ, Τrump.

Mετά απο διεξοδική έρευνα, κατέταξε τα παραπάνω δημοσιεύματα και δηλώσεις στην κατηγορία «ΥΠΕΡΒΟΛΗ-ΚΙΝΔΥΝΟΛΟΓΙΑ». 

Αξίζει να αναφερθεί πως η Βρετανική Ορνιθολογική Εταιρία, έχει τοποθετήσει ανεμογεννήτρια στα κεντρικά της γραφεία, για να δείξει τη σημασία που έχουν οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), στη γενικότερη προστασία του περιβάλλοντος, ακόμη και της ιπτάμενης πανίδας. 

Το γενικότερο συμπέρασμα είναι πως ο αντίκτυπος της παραγωγής ενέργειας από αιολικά πάρκα στα πουλιά, αν και υπαρκτός, είναι κατά πολύ μικρότερος από άλλες μεθόδους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η κλιματική αλλαγή αποτελεί κύρια αιτία απειλής της ορνιθοπανίδας. 

Το πλήρες δημοσίευμα μπορείτε να το βρείτε εδώ. 

Βιβλιογραφία

1. H συντριπτική πλειοψηφία των ανεμογεννητριών εντός ΖΕΠ βρίσκονται συγχρόνως και εντός ΣΠΠ.

2. Turbine Shutdown Systems Review for Birds at Wind Farms: a Review and Application at St. Nikola Wind Farm, Kaliakra, Bulgaria, January 2018, Natural Research Ltd., D. Philip Whitfield, https://www.aesgeoenergy.com/site/Studies.html [πρόσβαση 30 Απριλίου 2020].

3. Επίδειξη καλών πρακτικών με στόχο τον περιορισμό των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στην βιοποικιλότητα στην Ελλάδα, LIFE12 BIO/GR/000554, https://www.windfarms-wildlife.gr/index.html [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

4. IPBES. 2019. Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. S. Diaz et. al. https://ipbes.net/global-assessment [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020] & https://ipbes.net/sites/default/files/ipbes_7_10_add.1_en_1.pdf [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

5.Soaring bird sensitivity map for wind energy development in Thrace, Greece, WWF Greece, Wildlife sensitivity mapping seminar, DG Environment, 22 Οκτωβρίου 2018.

6. Kret, E. 2018. Anti-poison dog unit in 2017 in Thrace, WWF Greece.

7. Demiri K. & Saravia, V. (2016), The characteristics of the illegal practice of use of poison baits in Greece.2012-2015. Hellenic Ornithological Society, Athens, σελ.41.

8. Sidiropoulos, L., Kret, E., Kalpakis, S. and Ntemiri, K.: Causes of human induced mortality of Golden Eagle (Aquila chrysaetos) in N. Greece for the period 1991-2016, 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οικολογίας, 20-23 Οκτωβρίου 2016, ΑΠΘ.

9. State of the world’s raptors: Distributions, threats, and conservation recommendations, Christopher J.W. McClure, James R.S. Westrip, Jeff A. Johnson, Sarah E. Schulwitz, Munir Z. Virani, Robert Davies, Andrew Symes, Hannah Wheatley, Russell Thorstrom, Arjun Amar, Ralph Buij, Victoria R. Jones, Nick P. Williams, Evan R. Buechley, Stuart H.M. Butchart, Biological Conservation 227 (2018) 390–402, https://doi.org/10.1016/j.biocon.2018.08.012 [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

10. Contextualizing avian mortality: A preliminary appraisal of bird and bat fatalities from wind, fossil fuel and nuclear electricity production; Energy Policy 37 (2009) 2241-2248, http://www.biol.uw.edu.pl/pl/files/docs/st_dokt/SD_SCB_Bird_and_bat_mortalities.pdf [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

11. The avian benefits of wind energy: A 2009 update, Renewable Energy, Volume 49, January 2013, Pages 19-24, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0960148112000857 [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

12. The avian and wildlife costs of fossil fuels and nuclear power, Journal of Integrative Environmental Sciences, 9:4, 255-278, DOI: 10.1080/1943815X.2012.746993, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/1943815X.2012.746993 [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

13. https://www.fws.gov/birds/bird-enthusiasts/threats-to-birds.php [πρόσβαση 12 Μαΐου 2021].

14. EU Guidance on wind energy development in accordance with the EU nature legislation, European Union, 2011, https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/Wind_farms.pdf [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

15. Ανακοίνωση της Επιτροπής C(2018) 7621 final, Βρυξέλλες, 21.11.2018, «Διαχείριση των τόπων του δικτύου Natura 2000 – Οι διατάξεις του άρθρου 6 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους», https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/3/2018/EL/C-2018-7621-F1-EL-MAIN-PART-1.PDF [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].

16. Climate Change, Wind Energy and Natura areas in Greece, ELETAEN, 14 Φεβρουαρίου 2020, http://eletaen.gr/climate-change-wind-energy-natura-areas-in-greece/ [πρόσβαση 12 Απριλίου 2020].