Θεσμικά και επιχειρησιακά προαπαιτούμενα, για την επιτυχία του προγράμματος ¨Κ. Δοξιάδης¨.
του Λάμπρου Κίσσα, Πολεοδόμου-Χωροτάκτη Μηχ.,Msc./123kissas@gmail.com
Είναι αλήθεια πως, τα χρονικά περιθώρια για την επιτυχή έκβαση του προγράμματος πολεοδομικής μεταρρύθμισης ¨Κων/νος Δοξιάδης¨, είναι πλέον ασφυκτικά.
Για την ομαλή διαδικασία εκπόνησης του πολεοδομικού σχεδιασμού και των μελετών αυτού, όπως περιγράφονται στο άρθρο 14 του ν.4957/20, αφενός μεν υπολείπονται θεσμικά προαπαιτούμενα, αφετέρου δε, είναι ασαφή ή κι άγνωστα, μια σειρά από ¨επιχειρησιακά¨ προαπαιτούμενα.
Όσον αφορά το θεσμικό κομμάτι, υπολείπονται τα οριζόμενα από τα άρθρα 95 του ν.4759/20 & 164 του ν.4951/22 τα οποία αφορούν την Σύσταση του Μητρώου Αξιολογητών Χωρικών Μελετών. Ειδικότερα, υπολείπονται οι σχετικές Υπ. Αποφάσεις του ΥΠΕΝ για τον καθορισμό των κριτηρίων δημιουργίας του Μητρώου Πιστοποιημένων Αξιολογητών Χ.Μ. και τις δικλείδες ασφαλείας, που σχετίζονται με θέματα ασυμβίβαστου, ιδιωτικού συμφέροντος, κλπ.
Κυρίως όμως, υπολείπεται η σχετική ΥΑ του ΥΠΕΝ, που αναγράφεται στην παρ.2 του άρθρου 16 του ν.4759/20 και αφορά την επικαιροποποίηση των πολεοδομικών σταθεροτύπων (standards).
Πέρασαν περισσότερα από 19 χρόνια από την Υ.Α. 10788/5.3.2004 με θέμα «Έγκριση πολεοδομικών σταθεροτύπων (standards) και ανώτατα όρια πυκνοτήτων…» (ΦΕΚ 285/5.3.2004), ασχέτως εάν στο άρθρο 2, παρ.δ., της παραπάνω Υπ. Απόφασης ορίζετε πως, «Η παρούσα απόφαση δύναται να αναπροσαρµόζεται µέχρι την 31.3 εκάστου έτους, βάσει των τεκµηριωµένων προτάσεων των αρµοδίων υπηρεσιών, κατόπιν της έρευνας ή της εµπειρίας εφαρµογής των δεικτών και προτύπων.»
Όμως, θα πρέπει, κατ`αρχήν να ξεκαθαρίσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίζουμε την σχετική “τροποποίηση”/”αναθεώρηση” των παραπάνω σταθεροτύπων, τα οποία και θεωρώ θεμελιώδη. Αναφέρομαι τόσο στην Θεωρητική όσο και στην Μεθοδολογική προσέγγιση.
Θα συνεχίζουμε να αναγνωρίζουμε και να προκρίνουμε, ως μοντέλο βέλτιστης ανάπτυξης αυτό της “συμπαγούς πόλης” ή όχι (θεωρητική προσέγγιση);
Η συμπαγής πόλη, όπως γνωρίζουμε, ήρθε ως απάντηση στο φαινόμενο της αστικής διάχυσης, και ήταν το θεωρητικό μέσο για την κατάκτηση της αστικά βιώσιμης πόλης, που θα έβαζε όρια στην περιφερειακή αστική ανάπτυξη, δίνοντας έμφαση στις χρήσεις γης, την επανάχρηση μη χρησιμοποιούμενων οικοπέδων, την πύκνωση περιοχών, κλπ.
Σήμερα, που υπάρχουν πιο πυκνά και πιο ολοκληρωμένα δίκτυα υποδομών (ΜΜΜ, δίκτυα βιολογικών, ασύρματες παροχές, κλπ) το μοντέλο της αστικής διάχυσης, πόσο πιο “χειρότερο” είναι;
Θα πρέπει δηλαδή, να αξιολογηθεί το πολεοδομικό μοντέλο της συμπαγούς πόλης, σχεδόν 20χρόνια μετά. Η αξιολόγηση θα πρέπει να γίνει μέσα από τη μελέτη ενός αριθμού παραδειγμάτων πόλεων οι οποίες έχουν υιοθετήσει, τις πολιτικές και πρακτικές της συμπαγούς αστικής ανάπτυξης, ώστε να διαπιστωθούν τα οφέλη ή οι διαφοροποιήσεις που εμφανίζονται στις πολιτικές και πρακτικές της συμπαγούς πόλης που υιοθετούνται. Μια συγκριτική ανάλυση, δηλαδή, για τη διεξαγωγή πιο καθολικών και αντικειμενικών συμπερασμάτων, με στόχο την ορθολογική αξιολόγηση των διαφόρων αστικών μοντέλων, με κριτήριο τα αντικειμενικά παραγόμενα αποτελέσματα (π.χ. κατανάλωση ενέργειας, κοινωνική συνοχή, ρύπανση, μετακινήσεις, βαθμό ικανοποίησης των πολιτών, κ.λπ.), για ένα πιο σύγχρονο και “αξιολογημένο”, μοντέλο αστικής βιώσιμης ανάπτυξης, για μια πιο φρέσκια πολεοδομική πολιτική.
Σαφώς και τα 19 χρόνια να είναι πολλά, πλην όμως, μετά την γενική πανελλήνια απογραφή (2021) και τα οριστικά της μεγέθη της, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε πολεοδομικές έννοιες, ενσωματώνοντας νέα δεδομένα (μεθοδολογική προσέγγιση).
Θεωρώ, πολύ βασικό κομμάτι της δουλειάς μας (εκπόνηση χωρικών μελετών), την αναφορά στα πολεοδομικά πρότυπα, και είναι αλήθεια πως ανατρέχω πολύ συχνά σε αυτά (κι ας έχουν τις… “αστοχίες” τους).
Απόδειξη του πόσου σημαντικά είναι, αποτελεί το γεγονός, πως και η απόφαση σταθμός του ΣτΕ με αρ.3661/2005, τα αναφέρει. Ειδικότερα, αναγράφει πως, «…κατά την εκπόνηση των γενικών πολεοδομικών σχεδίων, των σχεδίων χωρικής και οικιστικής οργάνωσης και των πολεοδομικών μελετών εφαρμόζονται τα πολεοδομικά σταθερότυπα (standards) τα οποία, σύμφωνα με την ίδια εξουσιοδοτική διάταξη, εγκρίνονται με απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ. Πρόκειται για δείκτες και πρότυπα που προκύπτουν με μεθόδους τεχνικές-επιστημονικές και αφορούν τις διάφορες λειτουργίες κοινωνικές, παραγωγικές, διοικητικές, και τα δίκτυα υποδομής των πολεοδομούμενων περιοχών (βλ. απόφαση 10788/2004 του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, ΦΕΚ Δ 285). Η κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 1 παρ. 7 και 8 του Ν. 2508/1997 έγκριση των πολεοδομικών σταθεροτύπων και ο καθορισμός των προδιαγραφών των απαιτούμενων μελετών είναι επιτρεπτώς, κατά το άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος, … διότι ασφαλώς πρόκειται για ρυθμίσεις θεμάτων με τεχνικό χαρακτήρα, όπως, κατά λογική ακολουθία, είναι και τα διάφορα είδη πολεοδομικών σχεδίων, βάσει των οποίων (μελετών και σταθεροτύπων) αυτά καταρτίζονται.» (σκ. 7)
Εν ολίγοις, λοιπόν, μπορούμε π.χ. να κάνουμε προτάσεις του τύπου, μαθητές ανά τάξη σε δημοτικό 20 (αντί 30) ή έως 1,5τμ/κάτοικο (από 1) για χρήση διοίκηση. Μπορούμε όμως, π.χ., να προτείνουμε αύξηση της απόστασης μετακίνησης άνω των 400μ για τα νήπια; Αφού είναι σίγουρο πως η ηλικιακή πυραμίδα που θα προκύψει από την απογραφή θα είναι διαφορετική. Κι αυτό γιατί, είναι σχεδόν βέβαιο, ότι τα νήπια δεν θα είναι το 2% του πληθυσμού και άρα θα πρέπει να “ρίξουμε” τα τ.μ./χρήστη για την χρήση νηπιαγωγείο (από 15-24τ.μ./νήπιο που ισχύει), προκειμένου να δημιουργούμε χρήση νηπιαγωγείο ανά Π.Ε. χωρίς να αυξήσουμε την απόσταση μετακίνησης.
Ας μην ξεχνάμε πως, τα πρότυπα όπως ορίζονται στην σχετική Υ.Α., είναι ποσοτικοί και ποιοτικοί παράµετροι που εξασφαλίζουν το μέτρο του αρκετού για την ποσότητα, και το μέτρο του ανεκτού για την ποιότητα, µιας συνήθους λειτουργίας που επιλέγεται και χωροθετείται µε τον πολεοδοµικό σχεδιασµό.
Παράγοντες όπως, το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την υλοποίηση του πολεοδοµικού σχεδιασµού, η δυνατότητα πραγµατοποίησης επενδύσεων από φορείς του Δημοσίου Τοµέα ή ιδιώτες, η αντίσταση κοινωνικών ομάδων οι οποίες επιβαρύνονται από την υλοποίηση των προτάσεων του σχεδιασµού, κλπ., υιοθετούν διαφορετικές τιµές προτύπων και καθορίζουν την ελαστικότητα του. Δηλαδή, την απόκλιση µεταξύ του θεωρητικώς επιθυµητού προτύπου και του εφικτού.
Τα βασικά μεγέθη του σχεδιασµού, δηλαδή τον πληθυσµό, τη χωρητικότητα/φέρουσα ικανότητα, την πυκνότητα, το συντελεστή κορεσμού, την κατοικία και τα μεταφορικά δίκτυα, θα πρέπει, ενδεχομένως, να τα “δούμε” υπό το πρίσμα, α) νέων δεδομένων, που θα φέρουν τα κατ`αρχήν προσωρινά δεδομένα της απογραφής της ΕΣΥΕ, β) νέων εννοιών, όπως π.χ. αυτό της ανθεκτικής πόλης, που σαφώς θα πρέπει να ελαττώσει τον (λ) συντελεστή κορεσμού, γ) νέων κοινωνικών συνθηκών, λόγω π.χ. των μεταναστευτικών ροών, δ) της τεχνολογικής εξέλιξης που δίνει νέες δυνατότητες, όπως e-υπηρεσίες, e-εργασία, κλπ και ότι αυτό συνεπάγεται, στις μεταφορές, τον κορεσμό, κλπ.
Και βέβαια, πρέπει να προσθέσουμε σε όλα τα παραπάνω και μια νέα παράμετρο, αυτή των υγειονομικών επιδημιών. Η οποία μας έκανε να νιώσουμε πως, ήρθαν οι παθογένειες του ανθυγιεινού μεσαιωνικού τρόπου αστικής δόμησης, βάζοντας όλους τους ανθρώπους του χώρου σε μια συζήτηση για τον ανασχεδιασμό των πόλεων.
Σε κάθε περίπτωση, τα Νέα – Αναθεωρημένα Πολεοδομικά Πρότυπα, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψην τους και νέους κρίσιμους δείκτες/στοιχεία, όπως (ενδεικτικά):
i.) το νομοθετικό πλαίσιο που εγκρίθηκε τα τελευταία 19χρόνια και αφορά, λόγου χάρη, της χρήσης γης ή τομεακές πολιτικές, π.χ. συγκοινωνίες/μεταφορές, ιι.) τον βαθμό δεσμευτικότητας των σταθεροτύπων ή (και) την ευελεξία των μελετητών, ανά περίπτωση,
iii.) τυχόν τυπολογία ή κατηγοριοποίηση περιοχών, με διαφορετικά πολεοδομικά καθεστώτα,
iv.) τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά (διαστάσεις) των οικοδομικών τετραγώνων ή των οδικών δικτύων.
Σαφώς, εξωτερικοί παράγοντες, όπως πολιτικές αποφάσεις, επηρεάζουν σημαντικά λειτουργίες που συνδέονται µε οικονοµικές δραστηριότητες, όπως εµπόριο, βιοµηχανία, γραφεία κλπ., και συνεπώς προσφέρονται λιγότερο για την χρησιμοποίηση προτύπων, γιατί επηρεάζουν τόσο τον σχεδιασμό, ώστε τα θεωρητικά πρότυπα να µην έχουν πρακτική σηµασία, αλλά να αποτελούν, µόνο γενικές ενδείξεις µεγεθών. Πλην όμως, οι ειδικοί του χώρου, θα πρέπει με όπλο την γνώση και την πειθώ, να σχεδιάζουμε τον χώρο με τα κριτήρια της επιστήμης και να επιμένουμε σε αυτά, καταδικάζοντας τις πρακτικές του αποσπασματικού σχεδιασμού.
Όσον αφορά τα ¨επιχειρησιακά¨ προαπαιτούμενα, αφορούν την συγκρότηση και ενεργοποίηση των Επιτροπών Επίβλεψης. Θα πρέπει άμεσα το ΥΠΕΝ, το ΤΕΕ (με τα κατά τόπους παραρτήματά του) και οι εμπλεκόμενοι Δήμοι, να καταρτίσουν σχετικό πίνακα και να γνωστοποιήσουν, το στελεχιακό δυναμικό τους, που εν δυνάμει θα στελεχώσει τις Επιτροπές Επίβλεψης.
Εάν το ΥΠΕΝ, θεωρεί πως μπορεί να επιφορτιστούν υπάλληλοί του με πολλές μελέτες, εις βάρος των τρεχουσών εργασιών, να προσθέσει στην ¨δεξαμενή¨ του στελεχιακού του δυναμικού και στελέχη του, γνώστες της πολεοδομικής νομοθεσίας, μη μηχανικούς (πχ, νομικοί). Θα πρέπει να διασαφηνιστεί, το εάν οι Επιτροπές Επίβλεψης, είναι αμοιβόμενες ή όχι, καθόσον συγκροτούνται από το ΤΕΕ και θα επιβλέπουν μελέτες επί αμοιβή κι εάν θα καλύπτουν υπερωρίες.
Θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο πως, ο τρόπος επιλογής των μελών που θα στελεχώσουν τις Επιτροπές, θα είναι η κλήρωση. Σε διαφορετική περίπτωση, να δικαιολογείται επαρκώς. Σε κάθε περίπτωση, οι εμπλεκόμενοι φορείς, θα πρέπει να διασφαλίζουν πως τα μέλη των επιτροπών, δεν έχουν κόλλημα ή προσδοκούν κάποιο όφελος, από την συμμετοχή τους σε μελέτη ΤΠΣ, ΕΠΣ, κλπ.
Επίσης θα πρέπει να ελέγξει το ΥΠΕΝ και να αποσαφηνίσει την ¨ασυμβατότητα/αναντιστοιχία¨ που προκύπτει μεταξύ του αρθ.5 του Π. Δ/τος 90/18 και της ΥΑ του ΥΠΕΝ (ΔΠΟΛΣ/72343/1885 – ΦΕΚ 3545/Β/21) που αφορά την διαδικασία διαβούλευσης των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων. Και βέβαια, στην τυχόν περίπτωση που η Επιτροπή Επίβλεψης, διαφωνεί με κάποια στοιχεία της μελέτης, θα επαφίεται στην διάκριση/θέληση του Μελετητή να διορθώσει/προσαρμόσει την μελέτη στην πορεία εκπόνησής της ή θα περιμένει την σχετική απόφαση του ΚΕΣΥΠΟΘΑ, χάνοντας όμως χρόνο;
Κι επειδή, τα χρονικά πλαίσια είναι συγκεκριμένα και πλέον γίνονται ασφυκτικά, θα πρέπει να υπάρξουν κινήσεις από τα εμπλεκόμενα μέρη, άμεσα.
του Λάμπρου Κίσσα, Πολεοδόμου-Χωροτάκτη Μηχ.,Msc./123kissas@gmail.com
