Ηπολιτική ηγεσία, κάτω από την πίεση των απαιτητικών και ανυπόμονων ψηφοφόρων και προκειμένου να επιδείξει επιτυχημένο κυβερνητικό έργο, πολλές φορές οδηγείται σε μία σειρά λάθος επιλογών και πρακτικών.
Πολύ πρόσφατα δημοσιοποιήθηκαν οι προσκλήσεις σε τέσσερις κατασκευαστικές εταιρείες με την διαδικασία της διαπραγμάτευσης – στην ουσία με την διαδικασία της απευθείας ανάθεσης – των έργων αποκατάστασης των καταστροφών από τις θεομηνίες στην περιοχή της Θεσσαλίας.
Η επιλογή αυτή δημιούργησε αντιδράσεις και διαμαρτυρίες σε όλο τον υπόλοιπο εργοληπτικό κόσμο, που εδώ και καιρό παρακολουθεί, μόνο ως θεατής, την εξέλιξη ενός «παιχνιδιού» στα δημόσια έργα, από το οποίο είναι αποκλεισμένος από τα «αποδυτήρια».
Πολύ συχνά, πλέον, διαπιστώνεται η προσπάθεια χειραγώγησης του θεσμικού πλαισίου από τις περιφερειακές και δημοτικές αρχές στις διακηρύξεις για συμβάσεις δημοσίων έργων
Παρόμοιες τακτικές επιχειρούν να υιοθετήσουν και τα υπόλοιπα επίπεδα Διοίκησης της χώρας. Πολύ συχνά, πλέον, διαπιστώνεται η προσπάθεια χειραγώγησης του θεσμικού πλαισίου από τις περιφερειακές και δημοτικές αρχές στις διακηρύξεις για συμβάσεις δημοσίων έργων.
Επιχειρείται η στρέβλωση και η παραβίαση των ευρωπαϊκών οδηγιών με την κατάχρηση της διακριτικής ευχέρειας των Αναθετουσών Αρχών στην χρήση χρηματοοικονομικών και τεχνικών κριτηρίων στους όρους δημοπράτησης των έργων.
Καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε διακηρύξεις, που ενώ το αντικείμενο αφορά αποκλειστικά και μόνο την υλοποίηση έργων, αυτές απευθύνονται ως συμβάσεις υπηρεσιών ή προμηθειών. Ο μοναδικός λόγος αυτής της πολιτικής τακτικής είναι ο αποκλεισμός από τις διαγωνιστικές διαδικασίες της πλειοψηφίας των εργοληπτικών επιχειρήσεων και η «φωτογράφιση» του οικονομικού φορέα που τελικά θα αναλάβει την σύμβαση με την εισαγωγή συγκεκριμένων περιοριστικών όρων.
Παρόλη την προσπάθεια εναρμόνισης της ελληνικής νομοθεσίας με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, το θεσμικό μας πλαίσιο εξακολουθεί να μην αποτελεί ένα σύγχρονο εργαλείο
Κανόνες διαφάνειας
Παρόλη την προσπάθεια εναρμόνισης της ελληνικής νομοθεσίας με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, το θεσμικό μας πλαίσιο εξακολουθεί να μην αποτελεί ένα σύγχρονο εργαλείο.
Οι στόχοι των νέων οδηγιών είναι οι «συμβάσεις» του Δημοσίου να διέπονται από κανόνες διαφάνειας, ισονομίας και υγιούς ανταγωνισμού, να εξελίξουν όλες τις εμπλεκόμενες διαδικασίες ώστε αυτές να γίνουν απλούστερες και αποτελεσματικότερες και τέλος το παραγόμενο «έργο» να επιτευχθεί με την καλύτερη σχέση ποιότητας – τιμής. Κανένας από τους παραπάνω στόχους δεν έχουν επιτευχθεί ούτε στο ελάχιστο αυτή τη στιγμή στην παραγωγή ενός Δημόσιου Έργου.
Το σημαντικότερο έλλειμα του θεσμικού πλαισίου είναι η ανυπαρξία ελεγκτικού μηχανισμού και επιβολής κυρώσεων σε όσους από τους Κυρίους των Έργων παραβιάζουν την νομοθεσία και τις ευρωπαϊκές οδηγίες
Ελλείψεις
Οι ελλείψεις που παρουσιάζει το νέο θεσμικό πλαίσιο είναι σημαντικές. Το σημαντικότερο έλλειμα του θεσμικού πλαισίου είναι η ανυπαρξία ελεγκτικού μηχανισμού και επιβολής κυρώσεων σε όσους από τους Κυρίους των Έργων παραβιάζουν την νομοθεσία και τις ευρωπαϊκές οδηγίες.
Σε πλήρη αντίθεση με τους Αναδόχους των Έργων, που αντιμετωπίζουν σε κάθε φάση της υλοποίησης των δημόσιων έργων ένα ιδιαίτερα αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο, οι πολιτικοί άρχοντες βρίσκονται στο απυρόβλητο.
Πρότυπες προτάσεις
Παράλληλα με όλα τα παραπάνω, καταγράφεται προσπάθεια, κυρίως από την πλευρά των τεσσάρων εργοληπτικών επιχειρήσεως 7ης τάξης «προετοιμασίας» της κοινής γνώμης για την χρήση των Πρότυπων Προτάσεων στις διαδικασίες των δημόσιων συμβάσεων έργων.
Ο θεσμός των «πρότυπων προτάσεων», όπως ισχύει σήμερα, αφορά αποκλειστικά και μόνο αυτές τις επιχειρήσεις. Εάν το κριτήριο της επαρκούς εμπειρίας ερμηνευθεί στοιχειωδώς αυστηρά, τότε ελάχιστοι είναι εκείνοι που μπορούν να σχεδιάσουν και να υποβάλουν μία πρότυπη πρόταση επιτυχώς.
Αν, δε, αυτοί συνεργαστούν μεταξύ τους – υποβάλλοντας, για παράδειγμα, την πρόταση ως ένωση οικονομικών φορέων, όπως έχει ήδη συμβεί – η μόνη ρεαλιστική προσδοκία για την ανάπτυξη ανταγωνισμού είναι η εκδήλωση ενδιαφέροντος από οικονομικούς φορείς της αλλοδαπής. Υπάρχει σοβαρή αμφισβήτηση κατά πόσο ο θεσμός αυτός είναι συμβατός με τις γενικές αρχές του ενωσιακού δικαίου για τις δημόσιες συμβάσεις, ιδιαίτερα όσο αφορά τις αρχές της ισότητας και του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Πολύ πιθανά η χώρα να κληθεί να αντιμετωπίσει στο μέλλον σχετικές καταγγελίες στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Θέλω να πιστεύω ότι η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών έχει υπόψιν της όλα τα παραπάνω και θα τα συμπεριλάβει στην τροποποίηση που, σύμφωνα με ανακοινώσεις της, ετοιμάζει.
Νέο Μητρώο Τεχνικών Έργων
Η εφαρμογή του Προεδρικού Διατάγματος για το νέο Μητρώο Τεχνικών Έργων, μετά το πενταετές «πάγωμά» του, δημιουργεί νέα προβλήματα στις εργοληπτικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στις μικρότερες τάξεις.
Το συγκεκριμένο Προεδρικό Διάταγμα σχεδιάστηκε, συζητήθηκε και τελικά θεσπίσθηκε σε μία πολύ διαφορετική εποχή. Ήταν η εποχή της μεγάλης ύφεσης του κλάδου και της επικράτησης των πολύ υψηλών εκπτώσεων. Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα πολύ διαφορετικό επιχειρηματικό περιβάλλον και η ενεργοποίηση των διατάξεων, χωρίς την προσαρμογή τους στα σημερινά δεδομένα, δημιουργεί σοβαρά θέματα.
Το μεγαλύτερο ζήτημα έχει δημιουργηθεί από την θέσπιση όρων που δημιουργούν συνθήκες αποκλεισμού από το Μητρώο υγιών και αξιόπιστων εργοληπτικών επιχειρήσεων. Στο θέμα αυτό έχουμε πολύ μεγάλη ευθύνη εμείς οι ίδιοι οι κατασκευαστές, που οδηγήσαμε την Πολιτεία στην εισαγωγή τέτοιων όρων, με αποκλειστικό στόχο μας την μείωση του ανταγωνισμού.
Είναι γεγονός ότι στον κλάδο μας έχουν συντελεστεί αρκετές μεταρρυθμίσεις. Είναι, επίσης, γεγονός ότι οι εργοληπτικές επιχειρήσεις περάσαν μία μεγάλη και δύσκολη περίοδο προσαρμογής στα νέα δεδομένα και στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της τεράστιας ύφεσης του κλάδου στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Σήμερα, βρισκόμαστε σε μία περίοδο όπου γίνεται προσπάθεια σταθεροποίησης και εξέλιξης της κατασκευαστικής δραστηριότητας. Ακόμη, όμως, δεν έχουμε φθάσει στο σημείο εκείνο όπου μπορούμε να μιλάμε για κανονικότητα της λειτουργίας των επιχειρήσεών μας.
Να σταματήσει η στρέβλωση
Το πιο κρίσιμο σημείο είναι να σταματήσει η στρέβλωση που παρατηρείται στην διάρθρωση του κλάδου. Η αγορά των δημόσιων έργων τείνει να χαρακτηρισθεί μονοπωλιακή, με ότι αυτό συνεπάγεται για την εξασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος και για την υγιή λειτουργία του κλάδου. Η εμμονή σε συνενώσεις έργων – με αποτέλεσμα πολύ υψηλούς προϋπολογισμούς διαγωνισμών – και σε απευθείας αναθέσεις, δημιουργεί συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού και αντίκειται στην βασική αρχή της αναλογικότητας. Οι ίδιες, δε, οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες κινδυνεύουν από την λειτουργία τους στο προστατευτικό πλαίσιο που δημιουργεί το μονοπώλιο. Εγείρονται ζητήματα για το εάν αναπτύσσουν ανταγωνιστικά επιχειρηματικά χαρακτηριστικά και εάν τελικά θα καταλήξουν να λειτουργούν ως ένα «σύγχρονο δημόσιο».
Για την αποτελεσματική συμμετοχή του κατασκευαστικού κλάδου στο επιδιωκόμενο νέο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας και για την ορθή και ισόρροπη ανάπτυξή του, απαιτείται ένας προσεκτικός σχεδιασμός μεταρρυθμίσεων που θα αφορά το σύνολο του Κλάδου, με ιδιαίτερη έμφαση στην διαφάνεια και στην εξασφάλιση συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού.
