Αειθαλής. Αεικίνητος. Ενας άνθρωπος ο οποίος στα 86 του χρόνια χαρακτηρίζεται από ακατάβλητη ενεργητικότητα. Αυτος είναι ο αρχιτέκτονας Νόρμαν Φόστερ, ο «Μότσαρτ του μοντερνισμού», όπως τον έχει αποκαλέσει μεταξύ άλλων ο «New Yorker», ο χαρισματικός επαγγελματίας ο οποίος με το διάσημο γραφείο του, studio Foster + Partners, αλλά και το ίδρυμα που φέρει το όνομά του – «δημιουργήθηκε για να προωθήσει τη διεπιστημονική σκέψη και την έρευνα βοηθώντας τις νέες γενιές αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών και πολεοδόμων να προβλέψουν το μέλλον» -, έχει βάλει την υπογραφή του σε κτίρια-τοπόσημα και στις έξι ηπείρους, με μόνο την Ανταρκτική να λείπει από τη λίστα του. Παιδί της εργατικής τάξης της Μ. Βρετανίας (ο πατέρας του ήταν εργάτης και η μητέρα του δούλευε σε φούρνο), ο Νόρμαν Φόστερ είναι ένας καθαρά αυτοδημιούργητος άνθρωπος που χάρη στο μεγάλο ταλέντο του και στη διεθνή του αναγνώριση έλαβε το χρίσμα του ιππότη το 1990 και προήχθη το 1999 σε βαρόνο Φόστερ της Οχθης του Τάμεση – έκτοτε αποκαλείται Lord Norman Foster.
Σήμερα, ο ίδιος μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελβετίας, Ισπανίας και ΗΠΑ. Λατρεύει τα σπορ αυτοκίνητα, την ταχύτητα, το ποδήλατό του, αλλά και το να πετάει – έχει στην κατοχή του δίπλωμα πιλότου τζετ αλλά και ελικοπτέρου. Η λέξη «σύνταξη» δεν φαίνεται να υπάρχει στο λεξιλόγιό του. «Γιατί να το κάνω; Αν απολαμβάνω αυτό που κάνω, γιατί να το αλλάξω;» δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του στον «Οbserver».
Ανοικοδομώντας το Χάρκοβο
Το επόμενο project του μοιάζει ίσως το σημαντικότερο απ’ όλα όσα έχει μέχρι στιγμής εκπονήσει. Πρόκειται για την ανοικοδόμηση του μαρτυρικού Χαρκόβου. Στις 18 Απριλίου, στη συνέχεια των συζητήσεων που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια του 2ου Φόρουμ Δημάρχων που διοργανώθηκε από τα Ηνωμένα Εθνη στη Γενεύη, ο δήμαρχος της δεύτερης σε πληθυσμό πόλης της Ουκρανίας Ιγκόρ Τερέχοφ συνομίλησε μέσω βιντεοκλήσης μαζί του για την ανοικοδόμηση του Χαρκόβου, όπου τo 25% των κτιρίων, μεταξύ των οποίων κατοικίες, νοσοκομεία, σχολεία, πολιτιστικές δομές αλλά και ιστορικά κτίσματα, ισοπεδώθηκε έπειτα από τη ρωσική εισβολή.
Ο λόρδος Φόστερ επανέλαβε τη δέσμευσή του να συγκεντρώσει, μέσω του Ιδρύματος Norman Foster, «τα καλύτερα ταλέντα στον κόσμο» πάνω στην αρχιτεκτονική, στο design και στη μηχανική, για να συμπράξουν με ουκρανούς συναδέλφους τους και να ξεκινήσουν να εργάζονται για την αναγέννηση της περιοχής. Στόχος; Η δημιουργία μιας πόλης του μέλλοντος, η οποία θα συνδυάζει τον ιστορικό χαρακτήρα του Χαρκόβου με εκείνον ενός νέου αστικού κέντρου με οικολογικά κτίρια και στοιχεία της «high-tech αρχιτεκτονικής». Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι το γραφείο του Φόστερ αποσύρθηκε από όσα projects «έτρεχε» αυτή τη στιγμή στη Ρωσία.
Tα διάσημα κτίρια
Ο Νόρμαν Φόστερ – τιμήθηκε με το βραβείο αρχιτεκτονικής Pritzker το 1999 – ίσως είναι ο κορυφαίος αρχιτέκτονας της εποχής μας. Tα κτίριά του, που υψώνονται από το Λονδίνο μέχρι το Αμπου Ντάμπι και το Χονγκ Κονγκ, διακρίνονται από την αρμονία των αρχιτεκτονικών τους συνθέσεων από ατσάλι και γυαλί, μέσα από το οποίο διαχέεται άπλετο φως. Τα κτίρια που υψώνει σκίζουν τους αιθέρες, αφομοιώνουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και αποθεώνουν τη δυνατότητα του ανθρώπου να διεκδικήσει καλύτερους όρους ζωής. «Οταν ξεκίνησα να εργάζομαι ως αρχιτέκτονας, πίστευα με πάθος ότι αν είχες τις ακτίνες του ήλιου, αν είχες την κατάλληλη θέα σε ένα κτίριο, θα ήσουν πιο ευτυχισμένος. Η διαφορά τώρα είναι ότι αυτό έχει αποδειχθεί και επιστημονικά. Ετσι, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, εάν έχετε χειρουργηθεί σε νοσοκομείο και το δωμάτιό σας έχει θέα, θα πάρετε εξιτήριο νωρίτερα. Θα ανακάμψετε γρηγορότερα από κάποιον με ένα δωμάτιο που μπορεί να κοιτάζει σε έναν κενό τοίχο, για παράδειγμα» έχει δηλώσει χαρακτηριστικά.
Ο Νόρμαν Φόστερ δεν σχεδιάζει απλά κτίρια, δημιουργεί τοπόσημα. Ανάμεσα στα διάσημα έργα του συμπεριλαμβάνεται ο καμπυλόσχημος πύργος Γκέρκιν στο Σίτι του Λονδίνου με ύψος 180 μ. και 41 ορόφους, όπως φυσικά και η προσθήκη του γυάλινου θόλου στο ανακαινισμένο Ράιχσταγκ (το γερμανικό Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο στο Βερολίνο), που συμβολίζει την αναγέννηση και τη διαφάνεια στη νέα Γερμανία, προσφέρoντας πανοραμική θέα της πόλης και επιτρέποντας στους επισκέπτες να βλέπουν από ψηλά τους πολιτικούς να συζητούν όταν συνεδριάζει η Βουλή. Είναι ακόμη ο αρχιτέκτονας μεταξύ άλλων του φουτουριστικού City Hall, όπου στεγαζόταν μέχρι πρότινος η διοικητική αρχή του μείζονος Λονδίνου, αλλά και του πύργου Χιρστ στο Μανχάταν. Επίσης ο ίδιος βρίσκεται πίσω από τον σχεδιασμό των κεντρικών της ΗSBC στο Χονγκ Κονγκ, τα οποία, όταν ολοκληρώθηκαν το 1985, αποτελούσαν το πιο ακριβό κτίριο στον κόσμο, με το κόστος τους να ανέρχεται στα 669 εκατ. δολάρια.
Aκόμη, μαζί με τον γάλλο μηχανικό Μισέλ Βιρλοζέ κατασκεύασαν την περίφημη γέφυρα του Μιγιό στη Γαλλία. Με συνολικό ύψος πυλώνων τα 336,4 μέτρα (και οδόστρωμα στα 270 μ. πάνω από τον ποταμό Ταρν), είναι σήμερα η ψηλότερη του κόσμου. Βεβαίως ο ίδιος «σχετίζεται» με άλλη μία εμβληματική γέφυρα (για την ακρίβεια, πεζογέφυρα), την πολυφωτογραφημένη σπονδυλωτή Millennium Bridge στο Λονδίνο, καθώς το studio Foster + Partners ανήκε στα γραφεία που πήραν μέρος στον σχεδιασμό της.
Στα διάσημα έργα του περιλαμβάνεται επίσης ο σχεδιασμός των κεντρικών της εταιρείας Αpple στο Κουπερτίνο στην Καλιφόρνια. Ο φουτουριστικός σχεδιασμός του λεγόμενου Apple Park προκαλεί εντύπωση, με το κεντρικό κτίριο δικαίως να έχει αποκτήσει το παρατσούκλι «διαστημόπλοιο». Ο Φόστερ συνεργάστηκε με τον ίδιο τον Στιβ Τζομπς μέχρι και τον θάνατό του δεύτερου το 2011 για τον σχεδιασμό του project. Ο Tζομπς δεν επιθυμούσε το Apple Park να δίνει την εντύπωση εταιρικών εγκαταστάσεων. Το οραματιζόταν περισσότερο ως ένα φυσικό καταφύγιο. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο το 80% της έκτασης καλύπτεται από χώρους πρασίνου, ενώ περιλαμβάνει και μια τεχνητή λίμνη. Τελικώς, άνοιξε τις πύλες του τον Απρίλιο του 2017, έξι χρόνια δηλαδή μετά τον θάνατό του Τζομπς, φιλοξενώντας πάνω από 12.000 εργαζομένους. Η κατασκευή κόστισε 5 δισ. δολάρια.
Ελληνική παρουσία
Ομως ο Νόρμαν Φόστερ συνδέεται και με την Ελλάδα, καθώς το studio Foster + Partners αποτελεί lead masterplanner στο έργο του Ελληνικού. Μάλιστα τον περασμένο Ιούλιο παρουσιάστηκαν τα σχέδια του Marina Tower, του πρώτου «πράσινου» ουρανοξύστη στη μαρίνα του Αγίου Κοσμά, με τα αρχιτεκτονικά σχέδια του κτιρίου να υπογράφει το γραφείο Foster + Partners. O Marina Tower θα είναι το ψηλότερο κτίριο στην Ελλάδα, αλλά και ο πιο ψηλός «πράσινος» ουρανοξύστης στη Μεσόγειο, με ύψος 200 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, διαθέτοντας 200 διαμερίσματα σε 45 ορόφους. Το κτίριο αποτελεί πρότυπο βιοφιλικού σχεδιασμού νέας γενιάς – μια προσέγγιση που φέρνει δηλαδή το αστικό περιβάλλον και το φυσικό τοπίο σε απόλυτη αρμονία και θα κατέχει κορυφαία περιβαλλοντικά πιστοποιητικά.
H αρχή
O Nόρμαν Φόστερ γεννήθηκε το 1935 στο Ρέντις του Στόκπορτ, στα περίχωρα του Μάντσεστερ, μοναχογιός του Ρόμπερτ και της Λίλιαν Φόστερ. Οι γονείς του εργάζονταν τόσο σκληρά που πολλές φορές τον πρόσεχαν οι γείτονες και οι συγγενείς, γεγονός που ο ίδιος θεωρεί ότι υποβάθμισε τη σχέση του μαζί τους. Στο σχολείο, νιώθοντας διαφορετικός από τους συμμαθητές του που του έκαναν μπούλινγκ και τον παρενοχλούσαν, βρήκε καταφύγιο στον κόσμο των βιβλίων. Στα 16 του χρόνια παράτησε το σχολείο, όταν πέρασε τις εισαγωγικές εξετάσεις για ένα πρόγραμμα ασκούμενων στο δημαρχείο του Μάντσεστερ. Δύο χρόνια αργότερα κατετάγη στη Βασιλική Αεροπορία.
To 1956 ξεκίνησε να παρακολουθεί μαθήματα Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, δουλεύοντας ενίοτε παράλληλα ως πωλητής παγωτού, πορτιέρης, αλλά και κάνοντας τις βραδινές βάρδιες σε ένα αρτοποιείο. Ο δρόμος όμως άνοιξε για μια υποτροφία στο Γέιλ, όπου γνωρίστηκε με τον επίσης θρύλο της αρχιτεκτονικής και μετέπειτα συνεργάτη του, τον Ρίτσαρντ Ρότζερς. Ο Ρότζερς, που έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Δεκέμβριο, είναι ο άνθρωπος ο οποίος μαζί με την τότε σύζυγό του Σου Μπράμγουελ, τον Ρέντσο Πιάνο και τον Τζιανφράνκο Φραντσίνι σχεδίασαν το Κέντρο Πομπιντού.
Το 1963 ο Φόστερ επέστρεψε στη Μ. Βρετανία, όπου άνοιξε μαζί με τον Ρότζερς το γραφείο Team 4. Μαζί τους εργαζόταν ακόμη η Σου Μπράμγουελ, αλλά και οι αδελφές Τζόρτζι και Γουέντι Τσίζμαν. Η Γουέντι υπήρξε μάλιστα η πρώτη σύζυγός του Νόρμαν Φόστερ. Εφυγε από τη ζωή το 1989, όταν έχασε τη μάχη με τον καρκίνο. Το γραφείο Team 4 μακροημέρευσε. Το 1967 ο Φόστερ και ο Ρότζερς πήραν χωριστούς δρόμους, με τον Φόστερ να συνεχίζει την πορεία του επαγγελματικά μαζί με τη σύζυγό του Γουέντι.
Ενα από τα πρώτα έργα που χάρισε δημοσιότητα στο γραφείο του Φόστερ ήταν το κτίριο της έδρας της ασφαλιστικής εταιρείας Willis Faber & Dumas στο Ιπσουιτς της Μεγάλης Βρετανίας. Το έργο κατασκευάστηκε το 1974, με την εταιρεία να ζητεί από τον Φόστερ να προσδώσει μια αίσθηση κοινότητας στον χώρο. Εκείνος δημιούργησε ένα εμβληματικό κτίριο με γυάλινη όψη και σχεδίασε ορόφους με ανοικτά γραφεία, πολύ πριν το open plan γίνει o κανόνας. Δημιούργησε ακόμη ένα roof garden και μια πισίνα μήκους 25 μ., καθώς και ένα γυμναστήριο, αυξάνοντας κατά πολύ την ποιότητα ζωής των 1.200 υπαλλήλων της εταιρείας. Ενα ακόμη από τα πρώτα έργα που τον καθιέρωσαν είναι το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών Sainsbury, το οποίο βρίσκεται εντός των εγκαταστάσεων του Πανεπιστήμιου East Anglia στο Νόργουιτς. Αυτά βέβαια δεν σημαίνουν ότι το γραφείο του δεν πέρασε και μεγάλες φουρτούνες. Ο ίδιος έχει παραδεχθεί ότι αν το στούντιό του δεν είχε αναλάβει τη δεκαετία του 1980 τον σχεδιασμό της έδρας της ΗSBC στο Χονγκ Κονγκ, θα είχε μάλλον χρεοκοπήσει.
Κοιτώντας το μέλλον
«Η μόνη σταθερά είναι η αλλαγή». Με αυτό το moto πορεύτηκε και πορεύεται μέχρι σήμερα ο 86χρονος «starchitect». Μάλιστα το αρχιτεκτονικό γραφείο του – το μεγαλύτερο στη Μ. Βρετανία αυτή τη στιγμή – παρουσίασε αξιοσημείωτη αντοχή ακόμη και την περίοδο της πανδημίας, όταν πολλά από τα projects αναγκαστικά πάγωσαν. Μπορεί βέβαια να οδηγήθηκε στην απομάκρυνση 70 υπαλλήλων που δεν μπορούσαν να εργαστούν από το σπίτι, όμως, σύμφωνα με τους αριθμούς που κυκλοφόρησαν τον περασμένο Ιανουάριο, τα κέρδη του studio – 36,2 εκατομμύρια στερλίνες προ φόρων – ήταν στην πραγματικότητα υψηλότερα από ό,τι πριν από το ξέσπασμα της COVID-19.
Σήμερα ευρύ πεδίο της δραστηριότητάς του αποτελεί η Μέση και η Απω Ανατολή, όπου ο Φόστερ διατηρεί γραφεία. Aυτή τη στιγμή υπό τη «σημαία» του studio Foster + Partners κατασκευάζονται έργα όπως το νέο διεθνές αεροδρόμιο του Κουβέιτ, αλλά και το αεροδρόμιο Red Sea στη Σαουδική Αραβία, ενώ φυσικά πάντα στο κάδρο υπάρχει το Εθνικό Μουσείο Ζayed στο Aμπου Ντάμπι. Ο φουτουριστικός σχεδιασμός του εντυπωσιάζει με τις πέντε ελαφριές, σμιλεμένες αεροδυναμικά κατασκευές από χάλυβα να ορθώνονται σαν φτερούγες προς τον ουρανό.
Το μέλλον του γραφείου του φαίνεται να απασχολεί τον Φόστερ. Τον περασμένο Οκτώβριο πούλησε το πλειοψηφικό μερίδιο της Foster + Partners στην καναδική εταιρεία ιδιωτικών επενδύσεων Hennick & Company. Ο ίδιος με την οικογένεια και τους συνεργάτες του διατηρεί τον έλεγχο των υπόλοιπων μετοχών. Ωστόσο δεν μένει στο απυρόβλητο. Πρόσφατα ένα σχέδιο που δημιούργησε το studio Foster + Partners για ένα συγκρότημα οινοποιείων στο Κεντ απορρίφθηκε από τις τοπικές αρχές, oι οποίες μάλιστα βρήκαν ότι έμοιαζε με «παλάτι για Teletubbies». Την ίδια στιγμή, έχει δεχθεί επικρίσεις για τη συνέχιση του σχεδιασμού αεροδρομίων από το γραφείο του, παρά τις περιβαλλοντικές ανησυχίες. O ίδιος ο Φόστερ απορρίπτει αυτούς τους ισχυρισμούς, θεωρώντας ότι θα ήταν άτοπο οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές να μην εργάζονται σε τέτοια projects. Αλλωστε θεωρεί ότι έχει δώσει τα διαπιστευτήρια της περιβαλλοντικής συνείδησης που τον διακρίνει, καθώς εδώ και χρόνια μιλά για τη σημασία της βιωσιμότητας. Για παράδειγμα, το Apple Park στην Καλιφόρνια τροφοδοτείται σε ποσοστό 100% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ την ίδια στιγμή το κτίριο των κεντρικών γραφείων του Bloomberg στην Ευρώπη που σχεδίασε στο Λονδίνο χρησιμοποιεί 70% λιγότερο νερό και 40% λιγότερη ενέργεια από τα τυπικά κτίρια γραφείων.
Ο ακμαίος Φόστερ παραμένει οραματιστής. Eζησε και ζει μια γεμάτη ζωή. Εκανε τρεις γάμους, είναι πατέρας πέντε παιδιών – δύο από τους τέσσερις γιους που απέκτησε με την πρώτη του σύζυγο Γουέντι Τσίζμαν είναι υιοθετημένοι. Με την τελευταία σύζυγό του, την ισπανίδα ψυχολόγο και επιμελήτρια τέχνης Ελένα Οτσόα, παντρεύτηκαν το 1996.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 πέρασε μια σοβαρή περιπέτεια υγείας: διαγνώστηκε με καρκίνο του εντέρου. Μάλιστα, οι γιατροί τού έδιναν μόλις λίγες εβδομάδες ζωής. Και όμως ο λόρδος Νόρμαν Φόστερ τους διέψευσε πανηγυρικά, ανταποκρινόμενος πλήρως στις θεραπείες του. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος είναι σήμερα περήφανος για το γεγονός ότι ο μέσος όρος ηλικίας των συνεργατών του αρχιτεκτονικού του γραφείου δεν ξεπερνά τα 30something. «Νιώθω τόσο νέος όσο και οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάζομαι και μοιράζομαι μαζί τους το πάθος μου» δηλώνει χαρακτηριστικά. «Μου αρέσει να κάνω όλα τα πράγματα που έκανα σε όλη μου τη ζωή και δεν βλέπω κανέναν λόγο να το αλλάξω». Πώς να διαφωνήσει κάνεις μαζί του;
