Το ψηλότερο κτίριο της Αφρικής υψώνεται κάτω από άδειο ουρανό. Στη σκιά του πύργου Iconic Tower στη βόρεια Αίγυπτο εκτείνεται μια πόλη που οι αξιωματούχοι αναμένουν ότι μια μέρα θα στεγάσει 6,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Προς το παρόν, όμως, είναι ως επί το πλείστον άδεια -όπως η έρημος που προηγήθηκε.
Η «Νέα Διοικητική Πρωτεύουσα» της Αιγύπτου αποτελεί μέρος του πυρετού της οικοδόμησης πόλεων. Εταιρείες και κυβερνήσεις σχεδιάζουν περισσότερους οικισμούς από κάθε άλλη φορά στη μεταπολεμική περίοδο, ενώ πολλοί βρίσκονται ήδη υπό κατασκευή. Ενενήντα μία πόλεις έχουν ανακοινωθεί την τελευταία δεκαετία, με 15 μόνο το περασμένο έτος. Εκτός από τη νέα της πρωτεύουσα στον βορρά, η Αίγυπτος κατασκευάζει άλλες πέντε πόλεις, ενώ σχεδιάζει δεκάδες άλλες. Η Ινδία εξετάζει οκτώ αστικούς κόμβους. Έξω από τη Βαγδάτη, στο Ιράκ, οι εργάτες μόλις έθεσαν τα θεμέλια για τον πρώτο από πέντε οικισμούς.
Δεν είναι μόνο οι αναδυόμενες οικονομίες που χτίζουν. Επενδυτές στην Αμερική ξόδεψαν χρόνια για να αγοράσουν κρυφά γη για μια νέα πόλη στην Καλιφόρνια. Στα ανατολικά, οι έρημοι της Αριζόνα και της Νεβάδα έχουν προσελκύσει τον Bill Gates και τον Marc Lore, δύο δισεκατομμυριούχους, ο καθένας με σχέδια για τη δική του μητρόπολη. Ακόμα και ο Donald Trump, στην προσπάθειά του για επανεκλογή, έχει προτείνει δέκα «πόλεις της ελευθερίας». Στα αρχικά τους στάδια, πολλά από αυτά τα σχέδια θα χλευαστούν. Η ιστορία δείχνει ότι πολλά από αυτά θα αποτύχουν, αλλά ο αριθμός και η ποικιλία των υπό κατασκευή οικισμών υποδηλώνει ότι κάποιοι θα θριαμβεύσουν.
Ο Edward Glaeser του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ έχει επαινέσει τις πόλεις ως τη μεγαλύτερη εφεύρεση της ανθρωπότητας. Σημειώνει ότι οι συγκεντρώσεις χρημάτων και ταλέντων κάνουν τις κοινωνίες πλουσιότερες, εξυπνότερες και πιο πράσινες. Δεδομένου ότι οι εταιρείες μετακινούνται πιο κοντά στους πελάτες τους και οι άνθρωποι πιο κοντά στις δουλειές τους, οι αναπτυσσόμενες πόλεις γεννούν οικονομική ανάπτυξη. Οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ο διπλασιασμός του πληθυσμού μιας πόλης παρέχει ώθηση στην παραγωγικότητα κατά 2%-5%. Λαμβάνοντας υπόψη τόσο την επιτακτική ανάγκη για νέες αστικές περιοχές όσο και τους περιορισμούς της φυσικής ανάπτυξης στις υπάρχουσες, το να ξεκινήσεις από την αρχή είναι μερικές φορές μια έξυπνη απόφαση.
Σε μεγάλο μέρος του φτωχού κόσμου, οι εδαφικές διαφορές, οι παραγκουπόλεις και οι κακές υποδομές εμποδίζουν την ανάπτυξη. Το πρόβλημα θα επιδεινωθεί, καθώς έως το 2050 οι αστικές περιοχές, σύμφωνα με τις προβλέψεις των Ηνωμένων Εθνών, θα διογκωθούν κατά επιπλέον 2,5 δισ. κατοίκους, με πολλούς από αυτούς να εμφανίζονται σε περιοχές όπου οι πόλεις βρίσκονται ήδη υπό ακραία πίεση. Οι κατασκευαστές ελπίζουν ότι οι νέες μητροπόλεις θα βοηθήσουν στην ανακούφιση της πίεσης. Στο Ναϊρόμπι, κοντά στο σημείο όπου ο Stephen Jennings, πρώην επικεφαλής ιδιωτικών επενδύσεων, χτίζει μια νέα πόλη που ονομάζεται Tatu, οι μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς ξεπερνούν τη μία ώρα για τις περισσότερες δουλειές. Η κατασκευή προχωράει καλά στον νεότερο οικισμό της Κένυας, όπου 5.000 κάτοικοι ζουν και εργάζονται ήδη σε ένα κλειστό χωριό. Ο κ. Jennings κατασκευάζει άλλες επτά πόλεις σε πέντε χώρες της περιοχής.
Οι πόλεις του πλούσιου κόσμου έχουν τα δικά τους προβλήματα. Η πίεση για μια νέα πόλη έξω από το Σαν Φρανσίσκο -ένα σχέδιο που φέρει την ονομασία «California Forever»- προήλθε από την «επική έλλειψη κατοικιών» στη δυτική ακτή της Αμερικής, λέει ο Jan Sramek, ο οποίος ηγείται μιας ομάδας επενδυτών της Silicon Valley που το υλοποιεί. Η ομάδα, στην οποία συμμετέχουν η Laurene Powell Jobs, χήρα του Steve, ο Reid Hoffman, συνιδρυτής του LinkedIn, και ο Sir Michael Moritz, επενδυτής επιχειρηματικών κεφαλαίων, θα θέσει τα σχέδιά της για «σπίτια, θέσεις εργασίας και καθαρή ενέργεια» σε δημόσια ψηφοφορία τον Νοέμβριο. Εάν εγκριθεί, η πόλη θα στεγάσει έως και 400.000 κατοίκους σε 60.000 στρέμματα που σήμερα είναι γεωργική γη. Η επανεκκίνηση είναι απαραίτητο μέρος της λύσης στην έλλειψη στέγασης, λέει ο κ. Sramek, επικαλούμενος το υψηλό κόστος της αναβάθμισης των υφιστάμενων υποδομών.
Το California Forever συγκαταλέγεται σε μια σειρά προγραμματισμένων πόλεων, που στοχεύουν επίσης στη βελτίωση της αστικής διαβίωσης. Ο κατασκευαστής προωθεί γειτονιές υψηλής πυκνότητας, στις οποίες οι κάτοικοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε σχολεία, εργασία και καταστήματα χωρίς αυτοκίνητο. Οι σημερινοί κατασκευαστές πόλεων έχουν αποφασίσει ότι η δυνατότητα περιπάτου -ή αυτό που μερικές φορές αποκαλείται «πόλη των 15 λεπτών»- είναι ένα κρίσιμο σημείο πώλησης. Ορισμένοι, όπως στην Ντολέρα στην Ινδία και το Μπέλμοντ του Bill Gates στην Αριζόνα, προωθούν τις λεγόμενες «έξυπνες πόλεις», οι οποίες χρησιμοποιούν αισθητήρες για να κατευθύνουν τους κατοίκους μακριά από την κίνηση ή να τους ενημερώνουν για την πιο φιλική προς το περιβάλλον ώρα για ντους.
Μερικά έργα λειτουργούν και ως κοινωνικά πειράματα. Η πόλη Telosa του κ. Lore (από την ελληνική λέξη για τον «ύψιστο σκοπό») θα καταργήσει την προσωπική ιδιοκτησία της γης, η οποία θα καταχωρείται σε ένα κοινόχρηστο καταπίστευμα, ενώ τα χρήματα που θα παράγονται από την εκμίσθωσή της θα δαπανώνται για δημόσιες υπηρεσίες. Η Praxis (μια άλλη ελληνική λέξη, που σημαίνει «θεωρία στην πράξη») έχει συγκεντρώσει 19 εκατομμύρια δολάρια και έχει μια λίστα αναμονής δυνητικών κατοίκων που θέλουν να «δημιουργήσουν ένα πιο ζωτικό μέλλον για την ανθρωπότητα» στη Μεσόγειο. Μια ιδιωτική εταιρεία κατασκευάζει την Próspera, μια ειδική φιλελεύθερη οικονομική ζώνη στην Ονδούρα, που δέχεται κρυπτονομίσματα, με αποστολή να «μεγιστοποιήσει την ανθρώπινη ευημερία». Η Praxis και η Próspera χρηματοδοτούνται εν μέρει από το Pronomos, ένα ταμείο επιχειρηματικού κεφαλαίου που ιδρύθηκε το 2019 για επενδύσεις σε νέες πόλεις, το οποίο διευθύνεται από τον Patri Friedman (εγγονό του Milton) και συγκαταλέγει τους Marc Andreessen και Peter Thiel, δύο δισεκατομμυριούχους επενδυτές, στους υποστηρικτές του.
Οι κ. Andreessen, Lore και Thiel συγκαταλέγονται σε μια σειρά από πλούσιους ανθρώπους με ιδέες για το πώς οι πόλεις πρέπει να διοικούνται. Ωστόσο, και οι κυβερνήσεις θέλουν να πειραματιστούν. Το άφθονο κεφάλαιο και τα χαμηλά επιτόκια της δεκαετίας του 2010 επέτρεψαν στους πολιτικούς να δανειστούν φθηνά. Αν και τα επιτόκια είναι τώρα υψηλότερα, ο ενθουσιασμός για την οικοδόμηση παραμένει, καθώς οι χώρες αντιγράφουν η μία την άλλη. Οι ηγέτες είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν κρατικά κονδύλια για να αναδιαμορφώσουν τις εγχώριες οικονομίες -και πιστεύουν ότι οι νέες πόλεις θα βοηθήσουν.
Σπίτια στην άμμο
Ο Muhammed bin Salman της Σαουδικής Αραβίας ελπίζει ότι αρκετές λαμπερές νέες μητροπόλεις θα προσελκύσουν βιομηχανίες που λείπουν από τη χώρα του, όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, η μεταποίηση και ο τουρισμός. Η Νeom, μια γραμμική έξυπνη πόλη μήκους 170 χιλιομέτρων στην έρημο, πρόκειται να αποτελέσει το κόσμημα του στέμματος. Η Νέα Διοικητική Πρωτεύουσα της Αιγύπτου είναι ειδικά κατασκευασμένη για τον γραφειοκρατικό μηχανισμό του κράτους. Η κυβέρνηση ελπίζει ότι θα μειώσει τη συμφόρηση στο Κάιρο. Η πόλη περιλαμβάνει ήδη το επιβλητικό Οκτάγωνο του Υπουργείου Άμυνας -που δεν πρέπει να συγχέεται με το αμερικανικό Πεντάγωνο- το οποίο εκτείνεται σε μια έκταση ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου. Στην Ινδονησία οι εργάτες καθαρίζουν τα δάση για μια νέα πρωτεύουσα, τη Nusantara. Για ηγέτες όπως ο Joko Widodo της Ινδονησίας και ο Abdel Fattah el-Sisi της Αιγύπτου, μια νέα πρωτεύουσα υπόσχεται κληρονομιά, πολλές θέσεις εργασίας και τη δυνατότητα να κρατήσουν τους ψηφοφόρους.
Σε άλλες χώρες, οι κυβερνήτες έχουν ελαφρώς πιο εσωστρεφείς φιλοδοξίες. Το Ελ Σαλβαδόρ σχεδιάζει να πουλήσει ομόλογα που πληρώνουν σε bitcoin, προκειμένου να χρηματοδοτήσει μια κρυπτο-πόλη. Το Βασίλειο του Μπουτάν δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι θα οικοδομήσει την «πόλη της ενσυνειδητότητας», με γειτονιές σχεδιασμένες με βάση τα επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά μοτίβα ενός μαντάλα, ενός βουδιστικού συμβόλου. Η εμφάνιση της China State Construction Engineering Corporation, οι εργαζόμενοι της οποίας χτίζουν πόλεις στην Αφρική, τη Νοτιοανατολική Ασία και τη Μέση Ανατολή, έχει μειώσει το κόστος όλων των μεγαλεπήβολων έργων, είτε φανταστικών είτε πεζών.
Πόσες από αυτές τις πόλεις θα ευημερήσουν; Ορισμένες υποδομές, όπως η ηλεκτρική ενέργεια, το διαδίκτυο και οι δρόμοι, πρέπει να είναι έτοιμες πριν από την άφιξη του πρώτου κατοίκου, πράγμα που σημαίνει ότι το αρχικό κόστος μπορεί να είναι εντυπωσιακά μεγάλο. Η εταιρεία του κ. Sramek έχει ήδη δαπανήσει 1 δισ. δολάρια στην αγορά γης για την California Forever και θα χρειαστεί επιπλέον 1 έως 2 δισ. δολάρια μόνο για το πρώτο στάδιο της κατασκευής. Ο κ. Lore αναμένει να συγκεντρώσει 25 δισ. δολάρια σε αρχικές επενδύσεις για την πόλη του στην έρημο. Ο πρίγκιπας Muhammed θα στηριχτεί στον πετρελαϊκό πλούτο του βασιλείου του για να πληρώσει την κατασκευή της Νeom, με αρχικό κόστος 319 δισ. δολάρια. Βέβαια, ο ενθουσιασμός και τα χρήματα μπορούν να εξαντληθούν. Τα μεγαλεπήβολα έργα μπορούν να γίνουν λευκοί ελέφαντες. Οι εργασίες για την πρωτεύουσα της Αιγύπτου, αξίας 60 δισ. δολαρίων, έχουν επιβραδυνθεί, καθώς η οικονομία της χώρας παραπαίει. Το 2023 ο Κινέζος εργολάβος πίσω από τη Forest City της Μαλαισίας δήλωσε αδυναμία πληρωμής, πριν καν οι κάτοικοι μετακομίσουν.
Η ιστορία αναδεικνύει τα κοινά χαρακτηριστικά των επιτυχημένων έργων. Οι κρατικοί θεσμοί μπορούν να βοηθήσουν τις εμβληματικές πόλεις, όπως έδειξαν η Μπραζίλια (στη Βραζιλία) και το Τσαντιγκάρ (στην Ινδία) τον 20ό αιώνα. Παρ’ όλο που και οι δύο είχαν προβλήματα, οι άνθρωποι στη Βραζιλία και την Ινδία τις στήριξαν έμπρακτα. Ο πληθυσμός της Μπραζίλια αυξάνεται κατά 1,2% ετησίως, υπερδιπλάσιος του εθνικού μέσου όρου. Το Τσαντιγκάρ, πρωτεύουσα του κρατιδίου, είναι σήμερα η τέταρτη πλουσιότερη περιοχή της Ινδίας σε βάση ανά άτομο.
Το μέλλον είναι λιγότερο βέβαιο για τις πόλεις που δεν μπορούν να βασίζονται στους φορολογούμενους για να παρέχουν θέσεις εργασίας και να πληρώνουν τους λογαριασμούς, αλλά η California Forever και η Tatu φαίνεται να βασίζονται σε λογικές ιδέες. Όπως το θέτει ο κ. Jennings, το κρίσιμο είναι να επικεντρωθούμε στο να κάνουμε σωστά τα «βαρετά πράγματα», όπως οι δρόμοι και η αποχέτευση, προκειμένου να δημιουργήσουμε μια πόλη που θα είναι περιπατητική και πράσινη, και όχι ιδιαίτερα έξυπνη. Εκτός του ότι είναι αυτό που αποκαλεί «μια χαζή πόλη», η California Forever του κ. Sramek μοιράζεται ένα άλλο πλεονέκτημα με την Tatu: και οι δύο θα στηριχθούν στις γειτονικές οικονομίες. «Είμαστε πέντε μίλια μακριά από πόλεις και στις δύο πλευρές», λέει ο Καλιφορνέζος εργολάβος. «Η ισχύς της ζήτησης κάνει μεγάλη διαφορά στο πόσο γρήγορα μπορείς να αναπτυχθείς». Στη Βρετανία, η Milton Keynes -μια πόλη που ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1960, λιγότερο από μία ώρα με το τρένο από το Λονδίνο- ακμάζει. Το Reston, μια προγραμματισμένη πόλη έξω από την Ουάσινγκτον, είναι μια άλλη μεγάλη επιτυχία.
Οι λογικοί κατασκευαστές πόλεων είναι επιφυλακτικοί στην ανάληψη χρέους. Οι εργολάβοι έχουν αρχίσει να πωλούν μερίδια σε έργα, δηλώνοντας έτσι τη συμμετοχή τους σε μακροχρόνια εγχειρήματα. « Μιλάμε για έναν χρονικό ορίζοντα 50 ετών», λέει ο κ. Jennings, ο οποίος παραδέχεται ότι «ακούγεται τρελό». Έχει αξιοποιήσει τους φίλους του για κεφάλαια, αποφεύγοντας τους χρηματοδότες ιδιωτικών κεφαλαίων και τους επενδυτικούς τους ορίζοντες, οι οποίοι συνήθως είναι κάτω από μια δεκαετία. Η California Forever χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από επενδύσεις μετοχικού κεφαλαίου. Εάν οι δύο νέοι διακανονισμοί επιτύχουν, οι επενδυτές τους θα ανταμειφθούν. Βέβαια, το ίδιο θα συμβεί και με πολλούς άλλους. Αυτή είναι η δόξα των πόλεων.
© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
