Το πρώτο crash test για τα πολεοδομικά σχέδια ξεκίνησε από τις πιο επιβαρυμένες πολεοδομικά περιοχές της χώρας. Τη Μύκονο, την ατμομηχανή της τουριστικής βιομηχανίας, στην οποία στο πρόσφατο παρελθόν έχει χυθεί μέχρι και αίμα για την αυθαίρετη δόμηση. Και τη Σαντορίνη, στην οποία το «ξεχείλωμα» της δόμησης έχει ως συνέπεια όχι μόνον την απώλεια της αρχιτεκτονικής ταυτότητας του νησιού, αλλά σχετίζεται πλέον και με ζητήματα –γεωλογικής– ασφάλειας, λόγω της ιδιαιτερότητας του ανάγλυφου. Κοινό συμπέρασμα από τις δύο περιπτώσεις είναι ότι η φιλοδοξία ολοκλήρωσης νέου πολεοδομικού σχεδιασμού μέσα σε περιορισμένο χρόνο, σε περιοχές με πολλά πολεοδομικά προβλήματα μπορεί να αποδειχθεί υπερβολική. Κοινός τόπος στα δύο νησιά, οι αντιδράσεις απέναντι στις στρατηγικές τουριστικές επενδύσεις, οι οποίες δείχνουν απολύτως ανεπιθύμητες.
Η «Κ» βρέθηκε την προηγούμενη εβδομάδα και στα δύο νησιά για τις παρουσιάσεις της α΄ φάσης των Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΠΣ): τη Δευτέρα στη Μύκονο και την Πέμπτη στη Σαντορίνη. Το «πάνελ» ήταν κοινό, καθώς την παρουσίαση ανέλαβε να κάνει ο γενικός γραμματέας Χωροταξίας Ευθύμης Μπακογιάννης, ενώ τα σχέδια εκπονήθηκαν από το ίδιο μελετητικό γραφείο («Σαμαράς και Συνεργάτες»). Κοινή ήταν και η επιφυλακτικότητα των τοπικών κοινωνιών απέναντι στις προτάσεις των πολεοδομικών σχεδίων, η οποία στη Μύκονο εκδηλώθηκε με τη μορφή λεκτικών επιθέσεων με κύριο θέμα τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης. Και, σαφώς ηπιότερα, στη Σαντορίνη αφορούσε την ανάσχεση της τουριστικής δραστηριότητας.
Το ερώτημα πλέον είναι πώς θα διαχειριστεί την υπόθεση το υπουργείο Περιβάλλοντος: αν θα επιμείνει στην αύξηση των αρτιοτήτων, ως μέσον περιορισμού της εκτός σχεδίου, ή θα ανοίξει «παράθυρα», όπως υπονόησε ο κ. Μπακογιάννης, τα οποία πιθανότατα θα κληθεί να κλείσει το Συμβούλιο της Επικρατείας σε δεύτερο χρόνο.
Στον εισαγγελέα
Το τελευταίο διάστημα, ολοένα και περισσότεροι μηχανικοί στη Μύκονο λαμβάνουν από τον εισαγγελέα Πρωτοδικών Σύρου κλήσεις για απολογία. Οι μηχανικοί κατηγορούνται ότι εξέδωσαν άδειες για δόμηση ή νομιμοποίηση κτιρίων μέσα στη Χώρα ή στην Ανω Μερά, «παραλείποντας» να λάβουν προηγούμενη άδεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (μια και οι άδειες εκδίδονται ηλεκτρονικά με ευθύνη μηχανικού, δηλαδή δεν τις ελέγχει κανείς). Μαζί τους καλούνται σε απολογία και οι ιδιοκτήτες των κτιρίων, ως «ηθικοί αυτουργοί».
Η εξέλιξη αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης προκαταρκτικής έρευνας που εκτυλίσσεται εδώ και δύο χρόνια και ξεκίνησε με τη βοήθεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Η έρευνα άρχισε από μια «δεξαμενή» περίπου 1.000 οικοδομικών αδειών και νομιμοποιήσεων και κατέληξε σε περίπου 350, για τις οποίες θα σχηματιστούν δικογραφίες. Εκτιμάται ότι τελικά οι 200-250 θα φτάσουν στο ακροατήριο, ενώ ένας σημαντικός αριθμός έχει πια παραγραφεί και απλώς θα αρχειοθετηθεί. Μόλις ολοκληρωθεί ο κύκλος της προκαταρκτικής εξέτασης, θα ασκηθούν ποινικές διώξεις εναντίον μηχανικών και ιδιοκτητών.
Την έρευνα και τους χειρισμούς της δικογραφίας από την Εισαγγελία Πρωτοδικών Σύρου παρακολουθεί ο εισαγγελέας Εφετών Αιγαίου Οδυσσέας Τσορμπατζόγλου. Ενα όνομα που πολλοί ανακαλούν με σεβασμό (έως… νοσταλγία) στα νησιά, μετά τον τρόπο που «έπεσε στη μάχη» το καλοκαίρι του 2023 ενάντια στα παράνομα μπιτς μπαρ και στα κυκλώματα της νύχτας στη Μύκονο και σε άλλα νησιά. Ομως αν το 2023 είχε δοθεί έμφαση στην πάταξη της πολεοδομικής παρανομίας, το 2024 η αποφασιστικότητα φαίνεται πια ότι έχει ατονήσει. Το καταλαβαίνει εύκολα ο επισκέπτης του νησιού, βλέποντας πόσα φορτηγά πηγαινοέρχονται μέρα μεσημέρι σε οικοδομές, παρά την αναστολή που έχει επιβληθεί στην εκτός σχεδίου δόμηση.
Επιφυλακτικότητα από τις τοπικές κοινωνίες απέναντι στις προτάσεις του υπουργείου, με φωνές για τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης και την ανάσχεση της τουριστικής δραστηριότητας.
Αυτή είναι η πραγματικότητα της Μυκόνου. Ενα νησί που «διδάσκει» σε πολλούς τομείς, όπως η παροχή υπηρεσιών και η φιλοξενία, αποτελεί όμως παράδειγμα προς αποφυγήν στα πολεοδομικά. Το στοιχειοθέτησε και η μελέτη που παρουσιάστηκε τη Δευτέρα στο νησί: στο δυτικό τμήμα (δημοτική κοινότητα Μυκονίων) αντιστοιχούν 198,97 τ.μ. ανά (μόνιμο) κάτοικο, ενώ στο ανατολικό (δημοτική κοινότητα Ανω Μεράς) 184,60 τ.μ. ανά κάτοικο, όταν «λογική» θεωρείται μια αναλογία 40-80 τ.μ./κάτοικο. Επιπλέον, σχεδόν η μισή δόμηση είναι αυθαίρετη: στη δυτική πλευρά, από τα 198,97 τ.μ./κάτοικο μόνο τα 111 τ.μ. είναι νόμιμα, ενώ στην ανατολική τα 119,22 τ.μ. Οι λέξεις «υπερδόμηση» και «υπερτουρισμός», όμως, εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται με φόβο, ως ανάθεμα. Γι’ αυτό και η πρόταση της μελέτης για αύξηση της ελάχιστης αρτιότητας από τα 4 στα 8 στρέμματα για την κατοικία συνάντησε οργισμένη αντίδραση. Οπως υποστηρίζουν οι ντόπιοι, αυτό ισοδυναμεί με οικονομική καταστροφή για ένα σημαντικό κομμάτι της μυκονιάτικης κοινωνίας. Ταυτόχρονα αποδεικνύει με τον πιο εύγλωττο τρόπο πόσο βαθιά ριζωμένη είναι πλέον στην κοινωνία η πεποίθηση ότι κάθε κομμάτι γης μπορεί να χτιστεί. Από ό,τι φάνηκε από τη συζήτηση, ίσως οι περιορισμοί να γίνονταν λίγο πιο ανεκτοί αν συνοδεύονταν από την πλήρη απαγόρευση δημιουργίας νέων τουριστικών κλινών οποιουδήποτε είδους. «Δεν είναι απλό να μιλήσεις εδώ για περιορισμούς», λέει στην «Κ» γνωστός ξενοδόχος υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Κάθε οικόπεδο κοστίζει εκατομμύρια. Κανέναν δεν ενδιαφέρει το μέλλον, όλοι κοιτούν το άμεσο συμφέρον τους. Η κοινωνία δεν είναι ώριμη να συζητήσει τέτοια θέματα και όσοι το κάνουν είναι δακτυλοδεικτούμενη μειοψηφία».
«Μας πολεμούν»
Σημαντικό κομμάτι της τοπικής κοινωνίας, επίσης, θεωρεί ότι το νησί έχει στοχοποιηθεί. «Υπάρχει μια λυσσαλέα επίθεση στη Μύκονο. Δεν φταίει για όλα το νησί μας. Αντί να επιδοτούμαστε που είμαστε πρωταθλητές στον τουρισμό, έχουμε πόλεμο από την κυβέρνηση», ανέφερε ο Κώστας Σαχάς, αντιδήμαρχος καθαριότητας.
Αν στη Μύκονο η κοινωνία είναι από αρνητική έως επιθετική απέναντι στην προοπτική πολεοδομικών περιορισμών υπέρ της διάσωσης του τοπίου (ή τέλος πάντων ό,τι έχει απομείνει έπειτα από δεκαετίες άναρχης δόμησης), στη Σαντορίνη η κοινωνία δείχνει ώριμη να δεχθεί σκληρές απαγορεύσεις και μάλιστα πιέζει γι’ αυτές. Στην παρουσίαση του σχεδίου, την περασμένη Πέμπτη, σύσσωμο το δημοτικό συμβούλιο αλλά και παραγωγικοί φορείς του νησιού –ανάμεσα στους οποίους και οι φορείς του τουρισμού– ζήτησαν να μπει άμεσο φρένο στην τουριστική και οικιστική ανάπτυξη.
Η αλήθεια είναι ότι τα στοιχεία που παρουσίασαν οι μελετητές στηρίζουν το επιχείρημα αυτό: στους περισσότερους οικισμούς του νησιού η κάλυψη (μόνο κτίρια, χωρίς να συνυπολογίζονται δρόμοι, πλατείες κ.λπ.) του εδάφους φτάνει σε 8,8% στην Επισκοπή Γωνιάς, 7,9% στα Φηρά, 7,3% στο Ημεροβίγλι, 6,9% στο Εμπορειό, 5,8% στη Μεσαριά. Το μεγαλύτερο ποσοστό στη Μύκονο είναι 5,9%. Σε κάποια χωριά αντιστοιχούν περισσότερα από 200 τ.μ. κτιρίων σε κάθε κάτοικο (λ.χ. Ημεροβίγλι 278 τ.μ., Φηρά 215 τ.μ., Ακρωτήρι 208 τ.μ.), με την πολεοδομική αυθαιρεσία ωστόσο να είναι πιο περιορισμένη από ό,τι στη Μύκονο.
«Το νησί δεν έχει αρνητικά συναισθήματα απέναντι στον τουρισμό, δυσφορεί όμως γιατί αντιμετωπίζει αστικού τύπου προβλήματα», λέει η Γεωργία Νομικού, πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Θήρας. «Μπορεί φέτος η κατάσταση να ήταν καλύτερη, λόγω της εντατικότερης αστυνόμευσης, αλλά γνωρίζουμε ότι έχουμε ξεπεράσει το όριο. Αν ανέβεις στον Προφήτη Ηλία (σ.σ. το υψηλότερο σημείο του νησιού) βλέπεις το ξεχείλωμα, μια μικρή τσιμεντούπολη. Χαρακτηριστικό είναι ότι πρόσφατα το δημοτικό συμβούλιο ζήτησε ομόφωνα από την πολιτεία να μην εγκρίνει ούτε μία νέα κλίνη (ξενοδοχείου ή Airbnb) στο νησί, απόφαση την οποία επικύρωσε η 25μελής τουριστική επιτροπή στην οποία συμμετέχουν όλοι οι φορείς του νησιού. Η κοινωνία είναι ώριμη και ζητάει να μπει ένα φρένο».
Η πραγματικότητα αυτή εκφράστηκε και στην παρουσίαση του πολεοδομικού σχεδίου, με τους περισσότερους παρευρισκομένους να δείχνουν αρνητικοί απέναντι στην προτεινόμενη δημιουργία τριών τουριστικών θυλάκων, παρότι η κατοικία και οι τουριστικές εγκαταστάσεις περιορίζονται δραστικά στο υπόλοιπο νησί. «Το νησί χτίζεται ραγδαία και αυτό πρέπει να σταματήσει», ανέφερε ο Νίκος Δελένδας, αρχιτέκτονας και πρόεδρος της τοπικής επιτροπής της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ).
Οι μεγάλες επενδύσεις και οι «ελαστικές» αρτιότητες
Κοινός τόπος και στα δύο νησιά είναι οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και των παραγωγικών φορέων απέναντι στις στρατηγικές τουριστικές επενδύσεις. Και μπορεί ο γενικός γραμματέας Χωροταξίας Ευθύμης Μπακογιάννης να επαναλάμβανε ότι όσες δεν έχουν ακόμη εγκριθεί δεν έχουν ληφθεί υπόψη στα πολεοδομικά σχέδια (και ο δήμαρχος Μυκόνου κ. Βερώνης, αντίθετα με πολλούς άλλους δημάρχους των Κυκλάδων, να υποστήριξε ότι δεν στοχεύουν σε αύξηση των κλινών αλλά της ποιότητας, «κάτι που βολεύει τη Μύκονο»), ωστόσο και στα δύο νησιά οι πολίτες είχαν αρνητική στάση απέναντι στη δημιουργία συγκροτημάτων ξενοδοχείων με βίλες προς ενοικίαση ή πώληση. Αιτία δεν είναι μόνο η προνομιακή (πολεοδομική, αδειοδοτική) μεταχείριση των στρατηγικών επενδύσεων από την πολιτεία, ακόμη και σε περιοχές τουριστικά επιβαρυμένες όπως τα συγκεκριμένα δύο νησιά. «Προκρίνοντας φαραωνικές επενδύσεις, βάζουν τέλος στις οικογενειακές, μικρομεσαίες τουριστικές επιχειρήσεις με λίγες κλίνες, οι οποίες ήταν η βάση της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης των νησιών», εκτιμά η Καρολίνα Ρικάκη, εκπαιδευτικός και μέλος σε δύο περιβαλλοντικές οργανώσεις της Σαντορίνης. «Είναι και κοινωνικό το ζήτημα, όχι μόνον οικονομικό ή πολιτικό».
Τι σκοπεύει να κάνει το υπουργείο Περιβάλλοντος; Στη Μύκονο ο κ. Μπακογιάννης «εξειδίκευσε» το μοντέλο του «πολεοδομικού σχεδιασμού- λάστιχου» που ανακοίνωσε προ ημερών ο υπουργός Περιβάλλοντος Θοδωρής Σκυλακάκης. Οπως ανέφερε, οι αρτιότητες μπορούν να επανεξεταστούν μετά μια πενταετία και να μειωθούν στο μισό(!) εφόσον εκτελεστούν τα έργα υποδομών που περιλαμβάνει το πολεοδομικό σχέδιο (λ.χ. οδικά, ύδρευσης). Η εκτέλεση των έργων θα είναι όμως και προϋπόθεση για την ανάπτυξη των τουριστικών ζωνών σύμφωνα με τον σχεδιασμό. Ο κ. Μπακογιάννης υποσχέθηκε εμμέσως πλην σαφώς αύξηση των δυνατοτήτων δόμησης, μέσω του προγράμματος «αναγνώρισης» οδών (αν και στα δύο νησιά ο νομικός χαρακτήρας των δρόμων δεν φαίνεται να προβλημάτισε κανέναν στο παρελθόν). Αφησε να εννοηθεί ότι μπορεί να επανεξεταστεί η διατήρηση των 4 στρεμμάτων στη Μύκονο μόνο για την ανέγερση πρώτης κατοικίας. Και υποσχέθηκε ότι δεν θα δοθεί καμία νέα οικοδομική άδεια σε κτίρια που προορίζονται για βραχυχρόνια μίσθωση (κάτι βέβαια δύσκολο έως αδύνατο να ελεγχθεί, αφού τα κτίρια αυτά ανεγείρονται ως κατοικίες και όχι ως τουριστικές εγκαταστάσεις). Και κατέληξε: «Σχεδιασμός που δεν θα έχει κοινωνική αποδοχή δεν θα προχωρήσει».
Σε κάθε περίπτωση, τα δύο σχέδια θα οριστικοποιηθούν στο νέο έτος, με στόχο την ολοκλήρωσή τους (και την κατάθεση στο ΣτΕ των σχεδίων προεδρικού διατάγματος με τα οποία θα εγκριθούν) έως το καλοκαίρι.
Κεντρική φωτό: Η δόμηση έχει καλύψει κάθε άκρο της Μυκόνου και συνεχώς προστίθενται νέες οικοδομές (φωτογραφία τραβηγμένη τη Δευτέρα στην παραλία Καλό Λιβάδι). Ωστόσο, η κοινωνία του νησιού εμφανίζεται απρόθυμη σε περιορισμούς που αφορούν την εκτός σχεδίου δόμηση.
