Προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για την αδρανοποίηση της ιδιοκτησίας λόγω μη συντελεσμένης απαλλοτρίωσης (Μέρος ΙΙ)
Στο σημερινό άρθρο που αποτελεί συνέχεια του πρώτου μέρους για τη δικαστική προστασία ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εστιάζουμε στη ρυμοτομική απαλλοτρίωση.
Η περίπτωση της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης
Η πολεοδομική απαλλοτρίωση και δη η ρυμοτομική είναι η απαλλοτρίωση η επιβαλλόμενη για πολεοδομικούς σκοπούς. Αποσκοπεί ορισμένως στη δημιουργία ή διαπλάτυνση κοινόχρηστων χώρων (π.χ. οδοί, πλατείες, κοινόχρηστοι χώροι πρασίνου κλπ.) και για κοινωφελείς σκοπούς κοινόχρηστοι χώροι, ενώ μπορεί να αποβλέπει και στην εκτέλεση έργων υποδομής
Η δημόσια ωφέλεια στην απαλλοτρίωση
Η έννοια της δημόσιας (όχι ιδιωτικής) ωφέλειας στην απαλλοτρίωση προσεγγίστηκε νομολογιακώς, ως έννοια ευρύτερη του δημόσιου συμφέροντος και κατά συνέπεια, δεν μπορεί να σημαίνει ττην ωφέλεια του κράτους από την αύξηση της τιμής των ακινήτων, αλλά ούτε ταυτίζεται (παγίως) με το ταμειακό του συμφέρον. Η απαλλοτρίωση αστικού ακινήτου από ΟΤΑ για τη δημιουργία λ.χ. κοινόχρηστων χώρων χωρεί, μόνο εφόσον προηγηθεί ο αφορισμός του προς εξυπηρέτηση του εκάστοτε δημόσιου σκοπού.
Η νομοθετική πρόβλεψη της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης δέον όπως γίνει με τυπικό ή ουσιαστικό νόμο. Απαιτείται η προηγούμενη καταβολή πλήρους αποζημίωσης, που πρέπει να συντελεστεί εντός 1,5 έτους από τη δημοσίευση της απόφασης και μέχρι την πλήρη καταβολή της, ο ιδιοκτήτης του απαλλοτριούμενου διατηρεί στο ακέραιο κάθε δικαίωμά του.
Η έκταση της απαλλοτρίωσης δεν πρέπει να ξεπερνά το αναγκαίο μέτρο. Όταν πλήττεται ο πυρήνας του δικαιώματος της ιδιοκτησίας, τότε γίνεται λόγος για αναγκαστική απαλλοτρίωση και υποχρέωση αποζημίωσης του θιγόμενου ιδιοκτήτη.
Περιορισμοί ιδιοκτησίας και λόγοι θεμελίωσης της προσφυγής
Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην ιδιοκτησία μπορούν περιπτωσιολογικά να αφορούν τη χρήση και κάρπωσή της (π.χ. περιορισμοί ζωνών προστασίας, πάρκων κλπ.), την εκμετάλλευση της, όπως π.χ. απαγόρευση κατάτμησης γης, όροι δόμησης, την επιβάρυνση της, όπως π.χ. οι κάθε είδους δουλείες υπέρ της προστασίας ή βελτίωσης του περιβάλλοντος ή η επιβολή υποχρεώσεων υπέρ της περιβαλλοντικής προστασίας, την ελεύθερη διάθεση της ιδιοκτησίας, όπως πχ. επιβολή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης.
Το ΕΔΔΑ απεφάνθη παλαιόθεν ότι είναι αναγκαία η ύπαρξη διαδικασίας οργανωμένης από τα κράτη, ώστε να εκτιμώνται σφαιρικά οι συνέπειες της απαλλοτρίωσης.
Ως περιορισμοί των περιορισμών της ιδιοκτησίας αναφέρονται:
1) η αρχή της αναλογικότητας: Σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, ο περιορισμός του δικαιώματος πρέπει να είναι αναγκαίος, κατάλληλος και stricto sensu αναλογικός. Αναγκαίος σημαίνει ότι δεν υπάρχει άλλο μέτρο εξίσου αποτελεσματικό και λιγότερο επαχθές σε ένταση, έκταση ή διάρκεια για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Κατάλληλο είναι το μέτρο όταν είναι πρόσφορο, δηλαδή ικανό να οδηγήσει στην πραγματοποίηση του προβλεπόμενου από το νόμο σκοπού. Αναλογικότητα stricto sensu προϋποθέτει ότι επιτυγχάνεται εύλογη σχέση μεταξύ μέτρου και επιδιωκόμενου σκοπού, δηλαδή τα μειονεκτήματα της ρύθμισης δεν υπερβαίνουν τα πλεονεκτήματα αυτής.
2) η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης του διοικουμένου: η εμπιστοσύνη πρέπει να έχει δημιουργηθεί στον διοικούμενο με πράξη δημόσιας εξουσίας, να είναι άξια προστασίας (καλοπιστία) και να μην υφίσταται λόγος δημοσίου συμφέροντος που να επιβάλει μεταβολή της υφιστάμενης κατάστασης.
Παναγιώτης Γαλάνης,
Δικηγόρος/Νομικός Σύμβουλος Περιβαλλοντικού-Πολεοδομικού Δικαίου, PhD, LLM Νομικής ΕΚΠΑ
panagiotisgln@gmail.com, www.pgalanislaw.gr