Είναι η κατάργηση των πολεοδομιών ο τελικός στόχος της πολιτείας; Σε αυτό το συμπέρασμα κατατείνουν οι κινήσεις που γίνονται συστηματικά τα τελευταία χρόνια: από τη σταδιακή αφαίρεση σχεδόν όλων των αρμοδιοτήτων τους, την «αυτοματοποίηση» της διαδικασίας έως τη δρομολογούμενη αφαίρεση της υπηρεσίας από τους δήμους. Θα λύσει όμως η πλήρης ψηφιοποίηση και η συγκέντρωση των διάσπαρτων υπηρεσιών όλα τα προβλήματα – όταν δεν υπάρχουν έλεγχοι για το τι και πώς χτίζεται μετά; Δεν είναι ήδη ορατές οι συνέπειες της μετατροπής της οικοδομικής άδειας σε απλή οικοδομική «ενημέρωση»; Το ΤΕΕ θέλει τη μεταφορά της αρμοδιότητας από την αυτοδιοίκηση, οι δήμοι αντιδρούν.
Το χρονικό
Οι πολεοδομίες (ή υπηρεσίες δόμησης, όπως κάποια στιγμή μετονομάστηκαν) μέχρι το 2010 βρίσκονταν υπό τη σκέπη των νομαρχιών. Με τον Καλλικράτη ορίστηκε ότι η αρμοδιότητα θα ανατεθεί στους δήμους. Ομως, η χρονική σύμπτωση με την οικονομική κρίση ουσιαστικά υπέσκαψε το εγχείρημα: 15 χρόνια αργότερα, πολλές από τις παλιές «νομαρχιακές» υπηρεσίες εξακολουθούν να εξυπηρετούν και άλλους δήμους, που δεν προχώρησαν στην ίδρυση και στελέχωση δικής τους υπηρεσίας (λ.χ. η πολεοδομία του Δήμου Αθηναίων εξακολουθεί να εξυπηρετεί Καισαριανή και Βύρωνα), ενώ οι μηχανικοί που εργάζονται σ’ αυτές είναι λιγότεροι από τους μισούς που απαιτούνται.
Μέσα σε όλα αυτά και με επιχείρημα τη μείωση της γραφειοκρατίας, την ανεπάρκεια ή τη διαφθορά των πολεοδομιών, το υπουργείο Περιβάλλοντος νομοθετεί αργά αλλά σταθερά στην κατεύθυνση της αφαίρεσης των αρμοδιοτήτων τους. Το σημαντικότερο βήμα ήταν η ηλεκτρονική έκδοση οικοδομικών αδειών, που προβλέφθηκε ήδη από το 2011, αλλά ξεκίνησε να εφαρμόζεται πλήρως το 2017-2018. Μέσω του συστήματος αυτού, οι άδειες εκδίδονται αυτόματα με ευθύνη μηχανικού, χωρίς να ελέγχονται από κανέναν (παρά μόνο στα «τυπικά»). Οπως και στην περίπτωση των νομιμοποιήσεων αυθαιρέτων, έτσι και στην «αυτόματη» έκδοση οικοδομικών αδειών, η πολιτεία «αμέλησε» να κάνει έστω τους προβλεπόμενους δειγματοληπτικούς ελέγχους, με αποτέλεσμα η δόμηση να είναι ουσιαστικά ανεξέλεγκτη, με ελάχιστα «αναχώματα» νομιμότητας.
Για τον έλεγχο της δόμησης, το υπουργείο Περιβάλλοντος προέβλεψε το 2017 την ίδρυση «παρατηρητηρίων δόμησης» σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο. Τα παρατηρητήρια έμειναν στα χαρτιά. Δεν λειτούργησαν ποτέ, καθώς η επόμενη κυβέρνηση εγκατέλειψε την ιδέα. Αντιστοίχως, το υπουργείο Περιβάλλοντος νομοθέτησε το 2022 (ν. 4954) τη δημιουργία Κεντρικής Υπηρεσίας Δόμησης, η οποία εκτός των άλλων θα αναλάμβανε το έργο των υποστελεχωμένων δήμων της Αττικής, του βορείου και του νοτίου Αιγαίου. Ούτε αυτή έχει λειτουργήσει – το ΥΠΕΝ «διαρρέει» αυτές τις ημέρες ότι η υπηρεσία θα ενεργοποιηθεί και θα αναλάβει ενεργό δράση.
Παράλληλα, το υπουργείο Εσωτερικών ξεκίνησε διαδικασίες διαβούλευσης για τον νέο Ενιαίο Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Μια από τις τέσσερις βασικές μεταρρυθμίσεις που προωθούνται είναι η μεταφορά των πολεοδομιών από τους δήμους στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Τη μεταφορά προανήγγειλε και ο ίδιος ο υπουργός Θοδωρής Λιβάνιος από το βήμα του συνεδρίου της ΚΕΔΕ τον Νοέμβριο: πολλές από τις αρμοδιότητες που μεταφέρθηκαν στο παρελθόν στους δήμους, με την εξαίρεση των πολεοδομιών, είναι στη σωστή κατεύθυνση, ανέφερε. Ο δε γενικός γραμματέας Αστικού Σχεδιασμού, Ευθύμης Μπακογιάννης, αρχιτέκτονας των σχεδίων, έχει τοποθετηθεί στην επιτροπή που εξετάζει την αναδιαμόρφωση των αρμοδιοτήτων. Το ερώτημα είναι αν οι υπηρεσίες θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν αποκεντρωμένες, όπως έγινε λ.χ. με τη μεταφορά των δασαρχείων στο ΥΠΕΝ, ή σταδιακά θα «απορροφηθούν» από το κεντρικό υπουργείο, με τη «νεκρανάσταση» της κεντρικής υπηρεσίας.
Η άποψη του ΤΕΕ
Θα είναι αυτή η αλλαγή προς το καλύτερο; Ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου, Γιώργος Στασινός, απαντάει θετικά. Το ΤΕΕ (που έχει διττή υπόσταση, καθώς από τη μια θεωρείται ο τεχνικός σύμβουλος του κράτους, αλλά ταυτόχρονα από την άλλη είναι το συνδικαλιστικό όργανο των μηχανικών) έχει σταθερά την τελευταία δεκαετία υποστηρίξει τη μετάβαση αυτή, με τη δημιουργία και λειτουργία των απαραίτητων ψηφιακών υποδομών (όπως οι e-adeies για την ηλεκτρονική έκδοση οικοδομικών αδειών). «Θεωρώ ότι οι πολεοδομίες πρέπει να πάνε στο ΥΠΕΝ ή, στη χειρότερη περίπτωση, στις περιφέρειες. Στους δήμους γίνεται μικροπολιτική – ο κάθε δήμαρχος είτε ασκεί πιέσεις στους υπαλλήλους είτε βγάζει ένα “εντέλλεσθε” (σ.σ. υποχρεωτική εντολή προς την υπηρεσία) και κάνει ό,τι θέλει. Ο εκάστοτε υπουργός Περιβάλλοντος δεν εξαρτάται από τα μικροσυμφέροντα της κάθε περιοχής», εκτιμά ο κ. Στασινός.
«Οι πολεοδομίες πρέπει να πάνε στο ΥΠΕΝ ή, στη χειρότερη περίπτωση, στις περιφέρειες. Στους δήμους γίνεται μικροπολιτική». Γιώργος Στασινός πρόεδρος του ΤΕΕ
«Οι δήμαρχοι ευθύνονται και για την κατάσταση των πολεοδομιών – συχνά μεταφέρουν τους μηχανικούς στην υπηρεσία δόμησης ίσα ίσα για να πιστοποιηθεί η επάρκεια της υπηρεσίας και μετά τους μεταφέρουν στις τεχνικές υπηρεσίες. Η αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων ακούγεται ωραία θεωρητικά, αλλά στην πράξη δεν δουλεύει», καταλήγει ο επικεφαλής του Τεχνικού Επιμελητηρίου.
Με την άποψη αυτή συμφωνεί και ο επικεφαλής των μηχανικών του δημοσίου τομέα (συγκεκριμένα, της πανελλήνιας ομοσπονδίας τους, ΠΟΕΜΔΥΔΑΣ), Δημήτρης Πετρόπουλος. «Το μοντέλο μεταφοράς των πολεοδομιών στους δήμους έχει αποτύχει. Το εγχείρημα συνέπεσε με την περίοδο μείωσης των προσλήψεων, λόγω μνημονίων, αλλά το πρόβλημα δεν φάνηκε για πολλά χρόνια λόγω της τεράστιας μείωσης της οικοδομικής δραστηριότητας. Η γύμνια των πολεοδομιών άρχισε να φαίνεται από το 2018. Κατ’ αρχάς, ενώ έπρεπε να είναι 320 (μία ανά δήμο), είναι περίπου 160. Επρεπε να έχουν 800 μηχανικούς, αλλά έχουν μόλις τους μισούς. Προσπάθησαν να κάνουν ένα τρικ με την πρόσληψη ιδιωτών μηχανικών μέσω αναπτυξιακών εταιρειών, αλλά ούτε αυτό δούλεψε στην πράξη. Κατά τη γνώμη μας, οι υπηρεσίες δόμησης πρέπει να μεταφερθούν είτε στις περιφέρειες, είτε στις αποκεντρωμένες διοικήσεις».
Καθώς πολλά από τα μέλη της ΠΟΕΜΔΥΔΑΣ είναι μηχανικοί εργαζόμενοι στις υπηρεσίες δόμησης, η Ομοσπονδία έχει καλή εικόνα της κατάστασης που αυτοί αντιμετωπίζουν. «Αυτή τη στιγμή, με τον ν. 4495/17 και τις τροποποιήσεις του, πρακτικά το 80%-90% των αδειών εκδίδεται αυτόματα, χωρίς κανέναν έλεγχο από δημόσια υπηρεσία. Οι δειγματοληπτικοί έλεγχοι που προβλέπει η νομοθεσία δεν έγιναν ποτέ – τώρα το ΥΠΕΝ θυμήθηκε την υποχρέωση. Ως αποτέλεσμα, εκτιμώ ότι έχει δημιουργηθεί από το 2017 μια νέα γενιά αυθαιρέτων, η οποία μάλιστα δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί, αφού η σχετική νομοθεσία έχει ως “κόκκινη γραμμή” το 2011».
Την ασύδοτη κατάσταση που έχει δημιουργήσει το υπουργείο Περιβάλλοντος παραδέχθηκε ο ίδιος ο γενικός γραμματέας Ευθύμης Μπακογιάννης. Οπως ανέφερε (μιλώντας στις 5 Φεβρουαρίου στην εκπομπή Update της ΕΡΤ στον δημοσιογράφο Χρήστο Παγώνη) για τη νέα διαδικασία έκδοσης αδειών, που ίσχυσε από το 2017, «ήταν μια περίοδος που στη χώρα έπρεπε να προχωρήσουν γρήγορα οι επενδύσεις και η οικοδομική δραστηριότητα. Και ουσιαστικά επετράπη στους μηχανικούς να εκδίδουν άδειες με μεγαλύτερη ταχύτητα, να μην περνάει από τον πλήρη έλεγχο της διοίκησης (…). Σήμερα πρέπει να ενεργοποιηθούν οι ιδιώτες μηχανικοί, καθώς το Δημόσιο είναι αδύνατον να ελέγχει το σύνολο των οικοδομικών αδειών. Πρέπει να γίνει και ο δειγματοληπτικός έλεγχος του 30%, κάτι που είναι σε φάση ενεργοποίησης. Πώς παίρνει την ευθύνη ένας γιατρός και κάνει ένα χειρουργείο; Δεν παίρνει την άδεια κανενός. Eτσι και ο μηχανικός έχει την ευθύνη να εκδίδει μια οικοδομική άδεια με βάση τους κανόνες της επιστήμης, με βάση τη νομοθεσία, ελεγχόμενος από το κράτος και παίρνοντας εγκρίσεις από την αρχαιολογία, τη δασική υπηρεσία, τους αιγιαλούς και τα ρέματα».
Αντιδρούν οι δήμαρχοι
Οι εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης, πάντως, διαβλέποντας την πρόθεση του υπουργείου, ετοιμάζονται για πόλεμο. «Το πρόβλημα της κυβέρνησης δεν είναι η λειτουργία των υπηρεσιών δόμησης. Είναι καθαρά πολιτικό», εκτιμά ο Γρηγόρης Κωνσταντέλλος, δήμαρχος Βάρης – Βούλας – Βουλιαγμένης και α΄ αντιπρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης Δήμων (ΚΕΔΕ). «Η αρμοδιότητα έκδοσης αδειών είναι για πολλές δεκαετίες στην αυτοδιοίκηση – πρώτα στις νομαρχίες και μετά στους δήμους. Από τότε που φτιάχτηκε το ηλεκτρονικό σύστημα έκδοσης αδειών του ΤΕΕ, το οποίο πλέον έχει αναλάβει τα πάντα και “κάνει κουμάντο” στη δόμηση, στις υπηρεσίες δόμησης απέμειναν πολύ λίγα. Μια πολεοδομία δίνει βεβαιώσεις χρήσεων γης και όρους δόμησης, ή όταν κάποιος επιλέγει (ή υποχρεούται) τη διαδικασία της προέγκρισης, ελέγχει την ορθότητα και πληρότητα του φακέλου και υπογράφει τα τοπογραφικά. Επίσης έχει την ευθύνη για τους ελέγχους σε αυθαίρετα. Η κατάσταση αυτή χτίζεται πολλά χρόνια: όλα να περνούν μέσα από έναν ψηφιακό σωλήνα, να μη μεσολαβεί κανένας και πρόσβαση στην πληροφορία (άρα και την εξουσία) να την έχει αυτός που διαχειρίζεται την πλατφόρμα, δηλαδή το ΤΕΕ».
Κατά τον κ. Κωνσταντέλλο, την πορεία κατάργησης κάθε δημοσίου ελέγχου στη δόμηση επιτάχυνε η αντίδραση των δήμων στην υπόθεση των κινήτρων του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ). «Επειδή κάποιοι λίγοι δήμοι μπήκαν στη λογική να φρενάρουν τις ατασθαλίες που έχουν γίνει με τον ΝΟΚ και την υπερδόμηση, το υπουργείο Περιβάλλοντος και το ΤΕΕ εξεμάνησαν. Τους “χαλάμε τη σούπα”. Αν δεν υπήρχαν οι δήμαρχοι να σταματήσουν κάποιες άδειες με τα “εντέλλεσθε”, όλα θα συνεχίζονταν κανονικά».
Σκιές και σκιαμαχίες
Υπάρχει ωστόσο και ένα σοβαρό αντεπιχείρημα: ανά τα έτη ήρθαν στο φως αρκετές υποθέσεις σκανδάλων με επίκεντρο πολεοδομίες, οι οποίες κατέληξαν στη Δικαιοσύνη. Μήπως τελικά η διαμάχη αυτή «αγιοποιεί» τις πολεοδομίες; «Βγήκε ο ίδιος ο κ. Σκυλακάκης και έκανε δηλώσεις για το κύκλωμα σε πολεοδομία στη Χαλκιδική. Βγήκε ο κ. Μπακογιάννης και κατηγόρησε τον δήμαρχο Μήλου, που δεν κατήγγειλε τη δόμηση στο ΥΠΕΝ. Ολα αυτά είναι επικοινωνιακή προετοιμασία ενόψει της αφαίρεσης της αρμοδιότητας. Θέλω να αντιστρέψω το επιχείρημα: το ότι πριν από κάποια χρόνια έπιασαν δύο υπουργούς Αμυνας “με τη γίδα στην πλάτη” σημαίνει ότι έπρεπε να καταργηθεί το υπουργείο; Ποιος ελέγχει τις υπηρεσίες δόμησης; Το υπουργείο Περιβάλλοντος. Ποιος δεν ελέγχει τις οικοδομικές άδειες ούτε καν δειγματοληπτικά; Το υπουργείο Περιβάλλοντος. Επομένως, η ευθύνη για τον εντοπισμό των επίορκων υπαλλήλων και των παρανομούντων ιδιωτών μηχανικών ανήκει στο ΥΠΕΝ. Ας βρουν έναν τρόπο να το θεραπεύσουν. Για εμάς πάντως η υπόθεση αυτή είναι “κόκκινη γραμμή”. Ηδη προετοιμαζόμαστε για προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας και θα αντιδράσουμε με κάθε μέσο», επισημαίνει ο κ. Κωνσταντέλλος.
Πηγή: Καθημερινή – Γιώργος Λιάλιος
