Τα Υπεράκτια (ή θαλάσσια) αιολικά πάρκα (Α/Π) αναπτύσσονται στην Ευρώπη ήδη από το 2000.
του Κωνσταντίνου Βρεττού
Αιτία της «μετακίνησης» ανεμογεννητριών, από την ξηρά στη θάλασσα, ήταν η επίλυση δύο προβλημάτων που εμφανίζονταν στην ξηρά:
α) Τύρβη (turbulence): Η ροή του ανέμου είναι «άστατη» στην ξηρά διότι διαταράσσεται από εμπόδια (μορφολογία εδάφους, κτίρια , δέντρα κλπ). Στη θάλασσα είναι ομαλότερη, αφού πρόκειται για επίπεδη και χωρίς εμπόδια επιφάνεια.
β) Αντιδράσεις: Διαχρονικά αυξάνονται τα ύψη και τα μεγέθη ισχύος των ανεμογεννητριών. Κατ’ επέκταση αυξάνονται τα μεγέθη αιολικών πάρκων και η όχληση.
Η Ελλάδα ξεκίνησε την ανάπτυξη Υπεράκτιων Α/Π με το Νόμο 3468/2006. Έως το 2010 αναπτύσσονταν θαλάσσια αιολικά πάρκα από ελληνικές και ξένες εταιρείες, αλλά τότε ανεστάλησαν οι αδειοδοτήσεις με το Νόμο 3851/2010. Κατόπιν, λόγω διαφόρων θεσμικών δυσκολιών, έμεινε για 12 έτη αναξιοποίητη η υπεράκτια αιολική ενέργεια, αλλά τελικά το 2022 με το Νόμο 4964/2022 πραγματοποιήθηκε επανεκκίνηση. Επελέγη ένα μερικώς συγκεντρωτικό μοντέλο ανάπτυξης, βάσει του οποίου το Κράτος θα κάνει αρχικό καθορισμό θαλάσσιων οικοπέδων (Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης) και στη συνέχεια οι επενδυτές μέσω διαγωνισμού, λεπτομερή μελέτη και ανάπτυξη αιολικών πάρκων. Προβλέφθηκε επίσης εκ νέου ενεργοποίηση κάποιων παλαιών έργων Υπεράκτιων Α/Π, μέσω πιλοτικού προγράμματος.
Σημαντικό χαρακτηριστικό στον κλάδο των Υπεράκτιων Α/Π τα τελευταία χρόνια, είναι η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας των πλωτών στηρίξεων ανεμογεννητριών (floating). Αυτή η τεχνολογία αποτελεί «μονόδρομο» για το μέλλον, διότι:
i) Επιτυγχάνεται η εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε βάθη εκατοντάδων μέτρων, ενώ έως σήμερα με τις σταθερές στηρίξεις (fixed-bottom) τα βάθη εγκαταστάσεων έφταναν μέχρι τα 60 μέτρα.
ii) Μπορούν να αποφευχθούν διάδρομοι μετανάστευσης πουλιών, η διαταραχή του βυθού και η όχληση της θαλάσσιας πανίδας κατά την εγκατάσταση, αφού δεν απαιτείται «πάκτωση» της ανεμογεννήτριας.
iii) Η τεχνολογία των πλωτών ανταγωνίζεται οικονομικά τις σταθερές βάσεις, ενώ προσφέρει και προστιθέμενη αξία σε τοπικό επίπεδο, αφού το σύστημα «πλωτήρας-πύργος-ανεμογεννήτρια» συναρμολογείται στην ξηρά (συνήθως στο πλησιέστερο-κατάλληλο ναυπηγείο), ποντίζεται και ρυμουλκείται έως την τελική θέση εγκατάστασης.
iv) Επιτυγχάνεται απομάκρυνση των έργων από τις ακτές και μειώνεται η όχληση παράκτιων οικισμών και δραστηριοτήτων.
Σήμερα σχεδόν το σύνολο των υπεράκτιων Α/Π της Ευρώπης, βρίσκεται στη Βόρειο θάλασσα, και είναι σταθερής στήριξης (fixed bottom). Εκεί υφίστανται σχετικά ρηχά ύδατα (βάθη έως 60μέτρα), σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές. Αντιθέτως, χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, ενώ είναι πολύ ανεπτυγμένες στην αιολική ενέργεια στην ξηρά, έμειναν πίσω στη θαλάσσια αιολική ενέργεια , διότι σε μεγάλες αποστάσεις από τις ακτές τους υπάρχουν μεγάλα βάθη , τόσο στον Ατλαντικό , όσο και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Πλέον, με την τεχνολογία των πλωτών στηρίξεων, ο Ατλαντικός ωκεανός και η Μεσόγειος θάλασσα θα υποδεχθούν μεγάλης κλίμακας υπεράκτια Α/Π. Μετά το πλωτό πιλοτικό υπεράκτιο Α/Π της Πορτογαλίας, η Γαλλία ήδη ξεκίνησε διαγωνισμούς αποκλειστικά για πλωτά αιολικά πάρκα , ακολουθεί η Ιταλία έως το 2025 (GreenIT-CIP) και μετά η Ισπανία.
H Οδηγία 2014/89/Ε.Ε. για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, προωθεί τη συνεργασία μεταξύ γειτονικών κρατών. Τη βασίζει και στη Σύμβαση ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Τη Σύμβαση την έχουν κυρώσει όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και η ίδια η Ε.Ε. ως διεθνής οργανισμός. Έτσι τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια των κρατών-μελών της Ε.Ε. συνδέονται επί της ουσίας με σχέδια για το εύρος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Η ΑΟΖ αποτελεί σημαντικό θέμα, διότι οι ενεργειακές εγκαταστάσεις αναπτύσσονται πλέον σε ΑΟΖ παγκοσμίως. Κοινό χαρακτηριστικό σήμερα για όλες τις χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα είναι ότι (με εξαίρεση πιλοτικά η ερευνητικά έργα) θα αξιοποιήσουν τις ΑΟΖ τους και για υπεράκτια Α/Π. Ήδη συνέβη στη βόρειο Ευρώπη, όπου τα τελευταία δέκα χρόνια οι εγκαταστάσεις γίνονται στις ΑΟΖ, σε σημαντική απόσταση από τις ακτές. Οι ζώνες αποκλεισμού (buffer zones) στη βόρεια Ευρώπη είναι περίπου 10 χιλιόμετρα από την ακτογραμμή και η μέση απόσταση χωροθέτησης των Υπεράκτιων Α/Π είναι 20 χιλιόμετρα. Για παράδειγμα, η Γερμανία βάσει του δικού της θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού (maritime spatial plan) έχει ορίσει ως ζώνη αποκλεισμού (buffer zone), τόσο στη Βόρεια Θάλασσα , όσο και στη Βαλτική, τα 12 χιλιόμετρα, ενώ η μέση απόσταση γερμανικών υπεράκτιων Α/Π από τις ακτές είναι 57 χιλιόμετρα .
Η εγκατάσταση των υπεράκτιων Α/Π σε ΑΟΖ έχει σημασία και για την Ελλάδα, που υφίσταται ιδιαίτερους περιορισμούς. Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονταν εδώ και πολλές δεκαετίες στα 6 ναυτικά μίλια (11 χιλιόμετρα) από την ακτογραμμή, σύμφωνα με παλαιά νομοθετήματα για την αιγιαλίτιδα ζώνη. Από το 1995, βάσει της Σύμβασης Δικαίου της Θάλασσας και ειδικότερα το άρθρο 2, του κυρωτικού νόμου της Σύμβασης Δικαίου της Θάλασσας (Ν.2321/1995), η Ελλάδα έχει μονομερές δικαίωμα να επεκτείνει το εύρος των χωρικών υδάτων μέχρι αποστάσεως 12 ν.μ. από τις ακτές. Έως σήμερα η Ελλάδα έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12ν.μ. μόνο στην πλευρά του Ιονίου (δυτικά), με το Αιγαίο Πέλαγος (ανατολικά) να παραμένει υπό τον περιορισμό των 6ν.μ. Οι αποστάσεις αυτές είναι γενικά μικρές και δεν επιτρέπουν την πλήρη ανάπτυξη του διαθέσιμου θαλάσσιου αιολικού δυναμικού της Ελλάδας, το οποίο είναι πολύτιμο για το στόχο της «κλιματικής ουδετερότητας» του 2050. Δεδομένου ότι υπάρχουν ήδη συμφωνίες οριοθέτησης με την Ιταλία και την Αίγυπτο (όπου υπάρχει μερική κήρυξη ΑΟΖ) , εφ’ όσον υπάρχουν και οι τεχνικές προϋποθέσεις, είναι εφικτή η χωροθέτηση Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υπεράκτιων Α/Π στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης, πέραν των χωρικών υδάτων.
Το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Α/Π της Ελλάδας, κατ’ εφαρμογή του Νόμου 4964/2022, όπως δημοσιεύτηκε την 1η Νοεμβρίου 2023 από την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ), υπακούει αναγκαστικά στους ανωτέρω περιορισμούς των χωρικών υδάτων: Το σύνολο των προβλεπόμενων ελληνικών υπεράκτιων Α/Π για τις επόμενες δεκαετίες, περιορίζεται σε στενές ζώνες κοντά στις ακτές (1,8 – 6,5 χιλιόμετρα). Αυτό έχει ήδη παρατηρηθεί από τους ίδιους τους μελετητές της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Μελέτης των Περιοχών Ανάπτυξης Υπεράκτιων Α/Π, ( σελίδα 412 της μελέτης) που δημοσιεύτηκε. Θα ήταν εσφαλμένη πρακτική, η «αυτοδέσμευση» της χώρας για εγκατάσταση του συνόλου των Υπεράκτιων Α/Π των επόμενων δεκαετιών, σε μικρή απόσταση από τις ακτές. Είναι λοιπόν αναπόφευκτο (και φυσικά ευκταίο) , να ενισχυθούν οι προσπάθειες του Υπουργείου Ενέργειας και του Υπουργείου Εξωτερικών, για την κήρυξη των ΑΟΖ και την αύξηση των υποψήφιων περιοχών ανάπτυξης Υπεράκτιων Α/Π. Αυτό απαιτεί μακρόπνοα & σταθερά βήματα εμπρός. Ας ελπίσουμε πως ήδη σχεδιάζονται, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
* Ο Κωνσταντίνος Βρεττός είναι Μηχανολόγος μηχανικός, ΜΒΑ, ειδικός σύμβουλος της ομάδας εκπόνησης του νέου χωροταξικού πλαισίου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
