Οι περισσότεροι από εμάς όταν σκεφτόμαστε το φράγμα του Μαραθώνα το έχουμε στο μυαλό μας ως κάτι δεδομένο και δεν μπορούμε να αναλογιστούμε εύκολα τις ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης που προσέφερε στην μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας. Η Τεχνητή Λίμνη, δημιουργία της κατασκευής του Φράγματος του Μαραθώνα ακόμα και σήμερα λειτουργεί ως βοηθητική πηγή υδροληψίας σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, προσφέροντας νερό σε κάθε αθηναϊκό σπίτι πράγμα το οποίο πριν πάρα πολλά χρόνια θεωρούταν αδιανόητο. Η κατασκευή του βοήθησε την Αθήνα και τον Πειραιά να νικήσουν την δίψα και να μετεξελιχθούν σε μια παγκόσμια μητρόπολη. Πρέπει να σημειώσουμε ότι σε περίπτωση που δεν υπήρχε, η Αθήνα θα ήταν διαφορετική όπως και η ιστορία της Ελλάδας.
Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα το ελληνικό κράτος αποφάσισε την κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα εξαιτίας της έκρηξης του πληθυσμού στην Αθήνα μετά και από την Μικρασιατική Καταστροφή. Το έργο ήταν μεγαλόπνοο για τα τεχνικά και τεχνολογικά μέσα της εποχής, αλλά μετά από την επιμονή και το μεράκι των ανθρώπων που δούλεψαν στα εργοτάξια του Μαραθώνα ολοκληρώθηκε. Το paraskhnio.gr επισκέφθηκε την έκθεση της ΕΥΔΑΠ «Η Μεγάλη Πρόκληση: 90 χρόνια Φράγμα Μαραθώνα» και ενημερώθηκε από πρώτο χέρι για τους ανθρώπους που ολοκλήρωσαν υλοποίησαν ένα από τα σημαντικότερα έργα υποδομής της νεότερης Ελλάδας.
Μέσα από το σπάνιο αρχειακό υλικό της ΕΥΔΑΠ, το οποίο για πρώτη φορά εκτίθεται στο κοινό, ανακαλύψαμε ότι για την κατασκευή του φράγματος στην εκβολή των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα και της λίμνης του Μαραθώνα, όπως και των επιμέρους εργολαβιών που πλαισίωναν το έργο (σήραγγα Μπογιατίου, υδαταποθήκη στο Γαλάτσι κ.ά) εργάστηκαν περισσότεροι από 3.000 ανειδίκευτοι εργάτες, Έλληνες μηχανικοί και περίπου 30 Αμερικανοί επιστήμονες και εμπειροτέχνες, τηρώντας άλλωστε και τη σύμβαση που υπέγραψε το ελληνικό κράτος με την Ούλεν.
Οι σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες οι οποίες βοήθησαν στην διεκπεραίωση του γιγάντιου έργου
Οι Έλληνες πολιτικοί:
1. Ελευθέριος Βενιζέλος
Η συμβολή του υπήρξε κρίσιμη σε τρεις χρονικές στιγμές. Το 1919 ανέθεσε στην τεχνική εταιρεία Hughes & Lancaster να επανεξετάσει ορισμένα τεχνικά προβλήματα που είχαν εντοπιστεί στις μελέτες για τη μεταφορά των νερών της Στυμφαλίας. Λίγους μήνες αργότερα, στη διάρκεια ταξιδιού του στο Παρίσι, ήρθε σε επαφή με τον George Davis του τεχνικού γραφείου Ford, Bacon & Davis της Νέας Υόρκης για την εκπόνηση ενός εναλλακτικού σχεδίου για την ύδρευση και αποχέτευση του πολεοδομικού συγκροτήματος της πρωτεύουσας. Μεταξύ Δεκεμβρίου του ’23 και Ιανουαρίου του ’24, ως επικεφαλής μια από τις πιο βραχύβιες κυβερνήσεις στην ιστορία της χώρας, έβαλε τα θεμέλια της συνεργασίας με την Ulen και στις 25 Οκτωβρίου του ’29 εγκαινίασε το φράγμα.
2. Ανδρέας Μιχαλακόπουλος
Ο Αχαιός πολιτικός και στενός προσωπικός φίλος του Ελευθέριου Βενιζέλου που διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας την περίοδο 7 Οκτωβρίου 1924 – 26 Ιουνίου 1925 ήταν εκείνος ο οποίος σήκωσε στις πλάτες του το βάρος της τελικής απόφασης. Επί των ημερών του, στις 23 Δεκεμβρίου 1924, στη 1 το μεσημέρι, υπογράφηκε η σύμβαση μεταξύ της Ulen, της Τράπεζας Αθηνών και του ελληνικού δημοσίου. Στην τελετή των εγκαινίων του έργου παρέστη με την ιδιότητα του αντιπροέδρου της κυβέρνησης.
Τα εγκαίνια του Φράγματος του Μαραθώνα. Στο κέντρο απεικονίζεται ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, 1929
Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ
Οι ξένοι επιστήμονες και μηχανικοί:
1. Edward Spear
Επικεφαλής 18μελούς ομάδας Αμερικανών μηχανικών του τεχνικού γραφείου Ford, Bacon & Davis, ο Spear μελέτησε κυρίως τις δυνατότητες υδροδότησης από το βοιωτικό Κηφισό (όπως ήταν η αρχική εντολή που έλαβε από την Τράπεζα Πειραιώς, η οποία παράγγειλε και χρηματοδότησε τη μελέτη). Όμως, σύντομα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, επειδή η θερινή παροχή των πηγών δεν θα ήταν επαρκής σε περιόδους ξηρασίας, ήταν απαραίτητα εναποθήκευση των χειμερινών υδάτων, που ήταν κυρίως όμβρια, σε τεχνητή λίμνη.
2. James F. Case
Γνωστός ως ταγματάρχης Κέιζ, ο Major James Case, ο αντιπρόσωπος της Ulen στην Ελλάδα, διαπραγματεύτηκε τους όρους της σύμβασης με το ελληνικό δημόσιο και επέβλεψε την υλοποίηση του διπλού έργου, της δημιουργίας της λίμνης του Μαραθώνα και της μεταφοράς του νερού στην Αθήνα. Ήταν άριστος μηχανικός, που υπηρέτησε στον αμερικανικό στρατό και, στη συνέχεια διετέλεσε αρχιμηχανικός της ναυπηγικής εταιρείας American International Corporation. Εκτός από την Ελλάδα, εργάστηκε και για την ύδρευση των Φιλιππίνων.
Όλοι όσοι εργάστηκαν και έμειναν ανώνυμοι
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω για την ολοκλήρωση των εργασιών εργάστηκαν περισσότεροι από 3.000 ανειδίκευτοι εργάτες οι οποίοι δούλευαν σε όλες τις εργολαβίες οι οποίες αφορούσαν την κατασκευή του φράγματος. Από αυτούς οι 900 ασχολήθηκαν αποκλειστικά με την κατασκευή του μαρμάρινου «σκελετού» και τους πρώτους μήνες του έργου, έμεναν σε σκηνές γύρω από το εργοτάξιο και διατρέφονταν πρόχειρα, με ξηρά τροφή. Σιγά σιγά όσο οι εργασίες έπαιρναν καιρό και ο χειμώνας έφτασε. Έτσι λοιπόν κατασκευάστηκαν και κατοικίες από πεντελικό μάρμαρο για να στεγαστούν. Η τροφή τους παρέχονταν υποχρεωτικά από την καντίνα της κατασκευάστριας εταιρείας με κόστος το 1/3 του ημερομισθίου τους, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις μεταξύ εργατών και διοίκησης. Για την περίθαλψή τους δημιουργήθηκε ιατρείο ενώ μέτρα ελήφθησαν για την προστασία από τα κουνούπια που αποτελούσαν τον υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνο για την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών.
Η έκθεση
Γυρίζοντας στους χώρους της έκθεσης μπορούμε να παρατηρήσουμε αυθεντικά τοπογραφικά και μηχανολογικά σχέδια, αναμνηστικές φωτογραφίες Ελλήνων εργατών και των Αμερικανών μηχανικών, εργαλεία συνεργείων, ένα βιβλίο επισκεπτών του κατασκευαστικού έργου που λειτουργούσε και ως αξιοθέατο της εποχής, έως κι ένα ολιγόλεπτο κινηματογραφικό φιλμ του 1933 από την επίσκεψη των πολεοδόμων και αρχιτεκτόνων στο φράγμα του Μαραθώνα. Η Έκθεση πραγματοποιείται στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» (Πειραιώς 254, Ταύρος) και είναι ανοιχτή στο κοινό (με ελεύθερη είσοδο) από τις 12 Νοεμβρίου 2019 έως την Κυριακή 29 Μαρτίου 2020 μετά και από παράταση λόγω της μεγάλης προσέλευσης του κόσμου.
Την έκθεση «Η Μεγάλη Πρόκληση 90 χρόνια Φράγμα Μαραθώνα» επιμελείται η αρχιτέκτων μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη.
Ώρες και ημέρες λειτουργίας Έκθεσης:
- Δευτέρα (κλειστά)
- Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη 9:00-13:30
- Παρασκευή 9:00-20:00
- Σάββατο 11:00-16:00
- Κυριακή 10:00-18:00
ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Πειραιώς 254, Ταύρος
Λεωφορείο:
-Λεωφορείο: 049 (Πειραιάς – Ομόνοια).
Στάση: Σχολή Καλών Τεχνών.
Περπατήστε 1 λεπτό μέχρι τον προορισμό.
-Λεωφορείο: 914 (Ομόνοια – Λαχαναγορά – Παλαιά Κοκκινιά).
Στάση: Σχολή Καλών Τεχνών.
Περπατήστε 1 λεπτό μέχρι τον προορισμό.
ΗΣΑΠ: Γραμμή 1.
Σταθμός: Καλλιθέας.
Περπατήστε 10 λεπτά μέχρι τον προορισμό.
Για περισσότερες πληροφορίες ακολουθήστε την ΕΥΔΑΠ στα socialmedia:
Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn και YouTube και επισκεφτείτε το www.eydap.gr