Φωτιές: Σχέδιο 1,97 δισ. για πυροπροστασία – Αλλαγές στην Πολιτική Προστασία

Περιθώρια χρόνου άλλωστε για τους επιτελείς της Πολιτικής Προστασίας δεν υπάρχουν, καθώς το φετινό καλοκαίρι αναδείχθηκε στο «πιο βαρύ και δύσκολο» από κτίσεως των μετεωρολογικών χαρτών, σερβίροντας ένα εκρηκτικό «μεσογειακό κοκτέιλ» παρατεταμένης ανομβρίας, πολυήμερου καύσωνα και εξαιρετικά χαμηλής υγρασίας. Για πρώτη φορά επτά φορές περιφέρειες της χώρας άγγιξαν το επίπεδο του απόλυτου συναγερμού (επίπεδο 5), αφήνοντας πίσω το 2021, όταν η ελληνική επικράτεια βρέθηκε «στο κόκκινο» τέσσερις φορές.

Πολύ περισσότερο όταν ανάλογες συνθήκες επικράτησαν μόλις δύο φορές το 2019 και μία φορά το μακρινό 2012. Ξεπερνώντας ωστόσο κάθε προηγούμενο μέτρο σύγκρισης, το 2023 είναι πλέον η μοναδική χρονιά που στην ίδια αντιπυρική περίοδο υπήρξαν δύο χρονικές περίοδοι με χάρτες επικινδυνότητας σε επίπεδο απόλυτου συναγερμού, ενώ μόνο την Τετάρτη 23 Αυγούστου σημειώθηκαν 99 πυρκαγιές, αθροίζοντας και νέα ρεκόρ για τους επιτελείς της Πολιτικής Προστασίας. Κάπως έτσι τα δάση της εύκρατης πάλαι ποτέ μεσογειακής ζώνης μετατράπηκαν σε βραδυφλεγείς βόμβες, όπου η συνέργεια των εμπρηστών και η εκδήλωση θυελλωδών ανέμων αποτυπώθηκε σε χιλιάδες καμένα εκτάρια στον χάρτη, με τις επιχειρήσεις να εξελίσσονται επί πολλές μέρες και σε πολλά μέτωπα, εξαντλώντας τα ψυχικά και υλικά αποθέματα του μηχανισμού.

Εκρηκτικό κοκτέιλ

Στις πρωτόγνωρες κλιματολογικές συνθήκες καταλυτικά συνέβαλε η απουσία βροχής για περισσότερους από 2,5 μήνες το φετινό καλοκαίρι (η τελευταία σημειώθηκε στις 15 Ιουνίου), για να ακολουθήσει ο μεγαλύτερος σε διάρκεια καύσωνας επί ελληνικού εδάφους, καθώς υπερέβη τις 15 ημέρες (12-26 Ιουλίου), με το θερμόμετρο να σκαρφαλώνει στους 44 με 46 βαθμούς Κελσίου.

Για τους καλά γνωρίζοντες, η πρωτοφανής αυτή μετεωρολογική συνθήκη αποτέλεσε στην πράξη το ιδανικό προσάναμμα, ενώ ταυτόχρονα προετοίμασε τη βλάστηση κάνοντάς την ακόμα πιο ευάλωτη την περίοδο των μελτεμιών του Αυγούστου. Επιπλέον, οι πολλές βροχές που σημειώθηκαν την περασμένη άνοιξη – μετεωρολογική συνθήκη εξαιρετικά σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα– προκάλεσε σημαντική αύξηση στη βιομάζα, η οποία, όταν στη συνέχεια ξέσπασαν οι πυρκαγιές, ήταν πολύ εύκολα αναφλέξιμη. Το μείγμα βιομάζας, καύσωνα και ξηρασίας επίσπευσε την ταχύτατη διάδοση στις πυρκαγιές του Ιουλίου και κυρίως του Αυγούστου, όταν οι άνεμοι έπνεαν θυελλώδεις με εντάσεις που έφτασαν στα ανατολικά ηπειρωτικά έως και τα 90 χιλιόμετρα την ώρα, καθιστώντας την αντιμετώπισή τους εξαιρετικά δύσκολη από τη στιγμή που άρχιζαν να επεκτείνονται απειλητικά.

Παρά τις τιτάνιες προσπάθειες του Πυροσβεστικού Σώματος, οι πιθανότητες να αναπτυχθούν υψηλές ταχύτητες και ακραίες θερμοκρασίες στο οικοσύστημα της εκάστοτε πυρκαγιάς δεν ήταν με το μέρος του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας τις ημέρες του Αυγούστου. Ακόμη και στην περίπτωση της Πάρνηθας, όπου η πρώτη ρίψη από εναέριο μέσο έγινε στις 12.01, δηλαδή 4,5 λεπτά μετά τον εντοπισμό της πρώτης εστίας στις 11.56, με τα πυροσβεστικά μέσα που πετούσαν στον Ασπρόπυργο (με πέντε εστίες σχεδόν ταυτόχρονα στην περιοχή) να στρίβουν ακαριαία κατευθυνόμενα προς την Μονή Κλειστών, οι φλόγες είχαν ξεφύγει λόγω σφοδρών ταχυτήτων πριν ολοκληρωθεί καν η πρώτη ρίψη νερού.

Μπροστά στα νέα κλιματολογικά δεδομένα, «βλέπω με έκπληξη κάποιους να ειρωνεύονται αυτό που οι επιστήμονές μας, αλλά και οι ξένοι συνάδελφοί τους επικαλούνται: την κλιματική κρίση! Οτι τάχα την επικαλούμαστε για να δικαιολογηθούμε. Καταρχάς ούτε εγώ αλλά ούτε και κανείς άλλος σ’ αυτό το υπουργείο δεν ψάχνουμε για δικαιολογίες. Εξηγήσεις δίνουμε δημόσια, όπως έχουμε υποχρέωση απέναντι στους πολίτες», εξηγεί στο «ΘΕΜΑ» ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Κικίλιας.

«Δεύτερον, όλοι αυτοί που σωστά εδώ και χρόνια κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το κλίμα και προτείνουν ακραίες μάλιστα πολιτικές για την κλιματική κρίση, τώρα αμφισβητούν ότι είναι εδώ; Τι αμφισβητούν; Οτι είχαμε φέτος 50% μειωμένες βροχοπτώσεις; Οτι καταγράφηκε 15ήμερος καύσωνας πρωτοφανής ιστορικά; Σοβαρά τώρα;» διερωτάται ο κ. Κικίλιας, και στο ίδιο πλαίσιο προσθέτει: «Και πάμε στο πιο σημαντικό. Ακούστε, όταν επικαλούμαστε την κλιματική κρίση δεν λέμε “τι να κάνουμε, η κρίση φταίει που καήκαμε”. Λέμε στους πολίτες ότι αυτή είναι και θα είναι η κατάσταση από εδώ και πέρα. Οτι η κρίση είναι εδώ και ότι θα χρειαστεί να αλλάξουν πολλά και σημαντικά πράγματα στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας πολύ πιο αυστηρής και αποτελεσματικής Πολιτικής Προστασίας».

Πέρα από τα όρια

Δεν είναι ωστόσο μόνο οι πρωτοφανείς ταχύτητες με τις οποίες κινούνται οι μεγάλες πυρκαγιές, αλλά και το ύψος της φλόγας που αναπτύσσουν, με αποτέλεσμα το μεγάλο βάρος της πυρόσβεσης να σηκώνουν τα πυροσβεστικά ελικόπτερα και όχι τα αεροσκάφη, όπως συνέβη στην Πάρνηθα, καθώς τα τελευταία δεν μπορούν πάντα να επιχειρήσουν λόγω κυματισμού ή πυκνού καπνού. Συνολικά, τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης της χώρας ανέρχονται σε 89, ορισμένα εκ των οποίων, όπως τα αεροσκάφη τύπου Canadair, ανήκουν στην Πολεμική Αεροπορία και συντηρούνται κάθε βράδυ κυρίως λόγω παλαιότητας, αλλά και μισθωμένα, όπως ελικόπτερα βαρέος και μεσαίου τύπου (Ericsson και Agusta Bell). Σε απόλυτους αριθμούς, η συμβολή τους στις πυρκαγιές του Ιουλίου υπήρξε καταλυτική, αφού μόνο κατά το διάστημα 17-24 Ιουλίου πραγματοποίησαν 7.331 ρίψεις νερού παρά το «γήρας» ορισμένων εξ αυτών.

Το γεγονός ωστόσο ότι τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης κατά τη φετινή αντιπυρική περίοδο ήταν αριθμητικά περισσότερα σε σχέση με το παρελθόν δεν διευκόλυνε σημαντικά το έργο των πυροσβεστών, όταν κατά περιπτώσεις, όπως στο μέτωπο της Αλεξανδρούπολης, η «δριμύτητα του φαινομένου ξεπερνά τις δυνατότητες του μηχανισμού», σύμφωνα με τον εκπρόσωπο Τύπου του Πυροσβεστικού Σώματος Γιάννη Αρτοποιό. Κλειδί άλλωστε για τα στελέχη του αποτελεί η συντονισμένη προσπάθεια αποτροπής μιας συνήθους πυρκαγιάς από το να εξελιχθεί σε mega-fire (μέγα-πυρκαγιά), καθώς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο τα ενάερια μέσα πυρόσβεσης δεν μπορούν να επιχειρούν με αποτέλεσμα έως 6-7 μέτρα και όχι 50-100 μέτρα αντίστοιχα.

Σε μια τέτοια ακραία περίπτωση πυρκαγιάς, όπως στον Εβρο και τη Ρόδο, η λύση έρχεται από τα επίγεια μέσα πυρόσβεσης (με τους πυροσβέστες να επιχειρούν στην Ελλάδα και το βράδυ), με αντιπυρικά έργα περιφερειακά της φωτιάς, αλλά και με την πτώση της υγρασίας κατά τις βραδινές ώρες, η οποία ωστόσο δεν ήρθε ποτέ στον Εβρο. Με ένα νοητό μέτωπο περίπου 20 χιλιομέτρων, προς το παρόν οι καμένες ακριτικές εκτάσεις δεν είναι δυνατόν να αποτιμηθούν, καθώς οι πύρινες φλόγες διέσχισαν απ’ άκρη σ’ άκρη τον νότιο Εβρο, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι το πέρασμά τους κατέκαψε τα πάντα. Με την κατάσβεση του μετώπου, επί τόπου αναμένεται να μεταβούν συνεργεία των αρμόδιων υπηρεσιών προκειμένου να προχωρήσουν στην αποτίμηση των απωλειών, ενώ παρήγορο παραμένει το γεγονός ότι σε ορισμένες στιγμές οι φλόγες κινήθηκαν σχεδόν έρποντας μέσα στο δάσος σε ύψος σχεδόν 20 εκατοστών, αφήνοντας ανέγγιχτες αρκετές συστάδες δέντρων.

Εθνικό έγκλημα

Για την πολιτική ηγεσία της Πολιτικής Προστασίας η πρόκληση πυρκαγιάς συνιστά αναντίρρητα «εθνικό έγκλημα», γεγονός που αναμένεται να αποτυπωθεί στις πρώτες νομοθετικές διατάξεις που αναμένεται να έρθουν προς ψήφιση με το άνοιγμα της Βουλής, μετά την ανάπαυλα των διακοπών. Στις γραμμές της νέας νομοθετικής ρύθμισης θα προβλέπονται, κατά πληροφορίες, υπερπολλαπλάσια πρόστιμα, καθώς τα 300 και 500 ευρώ που προβλέπονται κατά περίπτωση σήμερα θα ανέβουν σε 30.000 και 50.000 ευρώ αντίστοιχα για κατά συρροήν εμπρηστές, φτάνοντας τα 3.000 ευρώ σε όσους πέσουν στο παράπτωμα για πρώτη φορά.

Παράλληλα, στους σχεδιασμούς εντάσσεται και η αυστηροποίηση ως προς την έκτιση της ποινής, με τη ζυγαριά να κλίνει προς την εξάντληση του χρόνου φυλάκισης σε περίπτωση κάθειρξης για εμπρησμό. Συνολικά, από την 1η Ιουλίου μέχρι και τις 24 Αυγούστου το Ανακριτικό της Πυροσβεστικής έχει προχωρήσει σε 59 συλλήψεις στο πλαίσιο του αυτοφώρου (ανεξάρτητα από την ΕΛ.ΑΣ.), εκ των οποίων οι 42 από αμέλεια και οι 17 από πρόθεση. Αλλά και στην περίπτωση του Εβρου, οι 15 παράλληλες εστίες πυρκαγιάς, οι οποίες εκδηλώθηκαν από τη Δαδιά προς την Αλεξανδρούπολη στην ίδια νοητή ευθεία, δεν προβλημάτισαν μόνο το Ανακριτικό Τμήμα της Πυροσβεστικής, αλλά και την ΕΥΠ.

Προμετωπίδα η πρόληψη

Πρωτίστως, ωστόσο, ο πέλεκυς αναμένεται να πέσει βαρύς σε επίπεδο καθημερινής διαχείρισης της πυροπροστασίας ξεκινώντας από το χωράφι του πολίτη. Σε ένα σύστημα το οποίο θα ξεκινά από τους απλούς πολίτες που υποχρεούνται να προβαίνουν σε προληπτικές ενέργειες, όπως ο υποχρεωτικός καθαρισμός αυλών και οικοπέδων (εντοπίσιμων βάσει του ΑΦΜ και δηλωμένων στο Ε9),και θα φτάνει στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, πρόστιμα θα προβλέπονται -και μάλιστα τσουχτερά- για εκείνους τους λίγους παραβάτες που θέτουν σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, παραμελώντας τα αυτονόητα.

Υψηλή εμπλοκή στο κάθετο σύστημα πρόληψης, το οποίο κατά πληροφορίες θα αποτελέσει μέρος των εξαγγελιών του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στη φετινή ΔΕΘ, θα έχουν σε πρώτο επίπεδο οι δήμοι, οι οποίοι θα ελέγχουν τους πολίτες, και ακολούθως οι περιφέρειες που θα ελέγχουν με τη σειρά τους τους κατά τόπους ΟΤΑ, φτάνοντας στις 13 διοικητικές περιφέρειες της χώρας, οι οποίες θα λογοδοτούν στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Δεν αποτελεί άλλωστε μυστικό ότι παρά τα κονδύλια που καταβάλλονται ετησίως στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για δράσεις πυροπροστασίας (τη φετινή χρονιά δόθηκαν περισσότερα από 25 εκατ. ευρώ στους ΟΤΑ), σημειώνονται διαφορετικές ταχύτητες, με πρωταθλητές στην πρόληψη δήμους του Λεκανοπεδίου, όπως ο Δήμος Αργυρούπολης – Ελληνικού ή ο Δήμος Βούλας – Βάρης – Βουλιαγμένης, αλλά και πολλούς άλλους για τους οποίους τα πεπραγμένα προβληματίζουν τις αρμόδιες υπηρεσίες, ακόμη και αν εμφανίζουν μεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσμού και πόρων εντός της Αττικής.

Ειδικά στην περίπτωση των περιαστικών δασών, όπως ο Υμηττός στην Αθήνα, αλλά και το Σέιχ Σου στη Θεσσαλονίκη, η βαρύτητα στην πρόληψη απασχολεί ήδη, σύμφωνα με πληροφορίες, το αρμόδιο υπουργείο, καθώς πρόκειται για περιβάλλον τραυματισμένο από τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές το οποίο χρήζει ειδικών μέτρων προστασίας, αλλά και ελέγχου ως προς την εφαρμογή τους. Παράλληλα, η επιβολή προστίμων, πέρα από τον «σωφρονιστικό» χαρακτήρα της, ενέχει και το στοιχείο εξοικονόμησης πόρων για τα δημόσια ταμεία, όταν μια μεγάλη πυρκαγιά κοστίζει σε επίπεδο αντιμετώπισης 2-10 εκατ. ευρώ, ενώ μια μεσαία από 500.000 ευρώ, φτάνοντας έως και τα 2 εκατ., τα οποία καλούνται να πληρώσουν οι πολλοί -και αθώοι- Ελληνες φορολογούμενοι.

Επικοινωνία και drones

Στην τεχνολογική αναβάθμιση του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, που επίκειται μετά το πέρας της φετινής αντιπυρικής περιόδου, κομβικό ρόλο αναμένεται να διαδραματίσει το πρόγραμμα «Αιγίς», ύψους 1,97 δισ. ευρώ, το οποίο χρηματοδοτείται από το Εθνικό Ταμείο Ανάκαμψης (466 εκατ. ευρώ), από το Ταμείο Ανάκαμψης, από το ΕΣΠΑ (713 εκατ. ευρώ) και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (794 εκατ. ευρώ), φέρνοντας την υψηλή τεχνολογία στη δασοπροστασία. Στη διάρκεια εκτέλεσής του θα προβλέπεται λογοδοσία ανά τρίμηνο από τον κ. Κικίλια στην Ελληνική Βουλή, ενώ στις επείγουσες δράσεις του, ως συμπέρασμα των φετινών μεγα-πυρκαγιών, θα προηγηθούν, κατά πληροφορίες, η προμήθεια και η οργάνωση ενός σύγχρονου συστήματος επικοινωνίας μεταξύ των μονάδων της Πυροσβεστικής που επιχειρούν στα κατά τόπους πεδία, αλλά και η αναβάθμιση της χρήσης drones με την οργάνωση ενός κοινού κέντρου, συνεπικουρούμενου από τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που διαθέτει η Πυροσβεστική, η ΕΛ.ΑΣ., το Λιμενικό και οι Ενοπλες Δυνάμεις. Ζητούμενο ωστόσο για το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, παραμένει η μέγιστη χρήση των νέων τεχνολογιών μέσα από ένα πλέγμα τεχνικών μέσων που θα προμηθευτεί, εντάσσοντας σε αυτό:
■ Drones, τα οποία θα περιπολούν πάνω από τα δάση, στέλνοντας σήμα σε περίπτωση πυρκαγιάς
■ Κάμερες
■ Αισθητήρες
■ Σένσορες, ώστε να μειωθεί στο μέγιστο δυνατό ο χρόνος εντοπισμού των εστιών μετά την εκδήλωσή τους. Ταυτόχρονα, σε επίπεδο αντιμετώπισης, το πρόγραμμα «Αιγίς» προβλέπει την προμήθεια ενός φάσματος εναέριων και επίγειων μέσων. Συγκεκριμένα προβλέπεται:

1. Ενίσχυση στόλου αεροπυρόσβεσης
Προμήθεια αμφίβιων αεροσκαφών δασοπυρόσβεσης ελαφρού τύπου (τράκτορες), τα οποία έχουν δυνατότητα υδροληψίας από ελεύθερη επιφάνεια. Μετά από 40 χρόνια, περαιτέρω προμήθεια αεροσκαφών τύπου Canadair. Τα νέα Canadair θα συμβάλουν δραστικά στην αύξηση της επιχειρησιακής ικανότητας και απόδοσης του εναέριου πυροσβεστικού στόλου.

2. Ενίσχυση Πυροσβεστικού Σώματος με πυροσβεστικά οχήματα και λοιπά μέσα
Αναβάθμιση και αντικατάσταση των υφιστάμενων οχημάτων με νέα, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν από τις κατά τόπους Υπηρεσίες του Πυροσβεστικού Σώματος. Το εν λόγω πρόγραμμα αφορά στην προμήθεια 1.800 πυροσβεστικών οχημάτων αξίας 262 εκατ. ευρώ με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

3. Ενίσχυση υποδομής της Υπηρεσίας 112 της Πολιτικής Προστασίας
Αναβάθμιση της Υπηρεσίας Επικοινωνιών Εκτάκτου Ανάγκης 112 με την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή, η οποία θα διασφαλίσει την ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία της και την πρόληψη πιθανών σοβαρών βλαβών.

4. Αναβάθμιση Δικτύου Μετεωρολογικών Σταθμών για την έγκαιρη προειδοποίηση φυσικών καταστροφών

Ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου δικτύου αυτοματοποιημένων σταθμών προς αναβάθμιση και επέκταση του υφιστάμενου εθνικού δικτύου μετεωρολογικών σταθμών σε συνεργασία με την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ). Αφενός θα καταγράφονται οι παρατηρήσεις από τις καιρικές συνθήκες σε όλη την επικράτεια και αφετέρου θα καταστεί δυνατή η βελτίωση της ποιότητας των προγνώσεων καιρού.

Πάντως, στο φετινό ισοζύγιο των πυρκαγιών θετικά γέρνει την πλάστιγγα το γεγονός ότι τα όρια του μηχανισμού δοκιμάστηκαν με επιτυχία στο επίπεδο της προστασίας της ανθρώπινης ζωής, καθώς το σύστημα των μαζικών εκκενώσεων -μέσω του 112- απέδωσε ακόμη και σε πρωτοφανείς συνθήκες, όπως η εκκένωση περιοχών με 25.000 τουρίστες στη Ρόδο, ή η μεταφορά των ασθενών σε πλωτό νοσοκομείο στην Αλεξανδρούπολη, ξηλώνοντας εν ανάγκη ένα κατάστρωμα, με το σχετικό σχέδιο να έχει εκπονηθεί για παν ενδεχόμενο τρεις ημέρες πριν σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας. Μόνο στις φωτιές του φετινού Ιουλίου, δηλαδή από τις 17-24 Ιουλίου, απεστάλησαν 3 μηνύματα εκκένωσης 112 σε 69 περιοχές, οι οποίες απειλήθηκαν από 7 μεγάλες πυρκαγιές, στα οποία ανταποκρίθηκαν με επιτυχία Ελληνες πολίτες και τουρίστες και πάνω από όλα οι άμεσα εμπλεκόμενοι φορείς, αφού η σχετική απόφαση λαμβάνεται από τις κατά τόπους δημοτικές αρχές.

Κουλτούρα πρόληψης

Με νωπές τις φετινές εμπειρίες και γνώμονα την εμπέδωση μιας νέας κουλτούρας πρόληψης, σε αυτά που πρόκειται να ακολουθήσουν περιλαμβάνεται και η εκπαίδευση με βάση την Εθνική Στρατηγική για το Κλίμα, η οποία θα αφορά:
■ Μαθητές ■ Φοιτητές ■ Εργαζόμενους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Στους άμεσους στόχους του υπουργείου Κλιματικής Αλλαγής και Πολιτικής Προστασίας εντάσσεται και η επανεκπαίδευση των 16.000 πυροσβεστών που υπηρετούν στο Σώμα εν κινήσει, προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν με αποτελεσματικότητα και ασφάλεια στους νέους καιρούς της δασοπυρόσβεσης.