Με την αξιοποίηση των φορτωμένων με ιστορικές μνήμες Προσφυγικών στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, αλλά και μια παρέμβαση-πρόκληση στον πεζόδρομο της Τοσίτσα στην κάτω πλευρά των Εξαρχείων, η νεοσύσταστη «Ανάπλαση Αθήνας» φιλοδοξεί να πιάσει το νήμα από εκεί που το άφησε η Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας (ΕΑΧΑ), η οποία απαξιώθηκε από το 2004 και καταργήθηκε με τα πρώτα μνημόνια.
Ο κατάλογος με τα «ξεχασμένα» έργα περιλαμβάνει την ανάπλαση της Βασ. Ολγας, της λεωφόρου που χωρίζει δύο πολύτιμους ελεύθερους χώρους του κέντρου της πρωτεύουσας, του Ζαππείου με τη ζώνη γύρω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, σε συνδυασμό με «έξυπνες» προσβάσεις προς τις γύρω οικιστικές ζώνες, την ολοκλήρωση των παρεμβάσεων στην πλατεία Θεάτρου, λίγα μέτρα μακριά από την υποβαθμισμένη Ομόνοια, αλλά και την ανάδειξη του δημόσιου χώρου κατά μήκος της οδού Πειραιώς.
Στα άμεσα σχέδια εντάσσεται η ανάδειξη του «νεκρού» σήμερα θεάτρου στον Λυκαβηττό, που είναι ένα από τα πιο εμβληματικά δημιουργήματα του μοντέρνου κινήματος αρχιτεκτονικής κατά τη δεκαετία του 1960.
Αμισθί
Ο νέος φορέας, που έχει ήδη οργανωθεί, ξεκίνησε με μια συμβολική κίνηση: τα μέλη του επιστημονικού συμβουλίου, όλοι ειδικοί υψηλού κύρους, παραιτήθηκαν από την αποζημίωση που δικαιούνται.
Το ίδιο έκανε και ο Νίκος Μπελαβίλας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της «Ανάπλασης Αθήνας», που θα συνεχίσει να λαμβάνει μόνον όσα δικαιούται ως καθηγητής του Πολυτεχνείου. Το πολύτιμο επιστημονικό δυναμικό του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος θα είναι, άλλωστε, οι σταθεροί σύμμαχοι της προσπάθειας.
Εχοντας μπροστά του μελέτες και σχέδια, ο Νίκος Μπελαβίλας σπεύδει να διευκρινίσει ότι η «Ανάπλαση Αθήνας» δεν θα είναι ένας άλλος θεσμός, ούτε θα υποκαταστήσει την Περιφέρεια Αττικής και τον Δήμο της πρωτεύουσας. Θα στηριχθεί στη συνεργασία και τον διάλογο και, όπως μας διαβεβαιώνει, θα γίνει «ένα επιχειρησιακό εργαλείο που έρχεται να υποβοηθήσει και να συμπληρώσει δράσεις για την υλοποίηση των αναπλάσεων, όπως είχε κάνει με επιτυχία η ΕΑΧΑ».
Η άμεση ανασυγκρότηση του ταλαιπωρημένου ιστορικού μητροπολιτικού κέντρου είναι το «στοίχημα» της εταιρείας, αλλά ο Νίκος Μπελαβίλας βάζει και άλλη μία εξίσου σημαντική παράμετρο: την επέκτασή του στα νέα όρια που έχει πλέον στις αρχές του 21ου αιώνα.
Το πεδίο των παρεμβάσεων αναπτύσσεται από το Καλλιμάρμαρο και του Φιλοπάππου ώς τον Λυκαβηττό και το Πεδίον του Αρεως, από την Ακαδημία Πλάτωνος, τον σταθμό Λαρίσης και την Ιερά οδό ώς την Εθνική Βιβλιοθήκη.
Οψεις ενδεικτικών κτιρίων από μπροστά (Η) και πίσω (Α) | Οι πρώτες… εξετάσεις όμως θα δοθούν στα Προσφυγικά. Εργο δύο σπουδαίων αρχιτεκτόνων, του Κίμωνα Λάσκαρη και του Δημήτρη Κυριάκου, κατασκευάστηκαν το 1935 για να στεγάσουν τους ξεριζωμένους από τη Μικρά Ασία. Στην Κατοχή και τον Εμφύλιο ήταν πεδίο μαχών και τα σημάδια από σφαίρες παραμένουν σε κάποιους τοίχους.
Τοπογραφικό των προσφυγικών | Η παρακμή και η εγκατάλειψη ήρθαν μετά τη δεκαετία του 1970. Το 2002 κινδύνεψαν με κατεδάφιση για τις ανάγκες τής προωθούμενης επέκτασης του γηπέδου του ΠΑΟ, με την έγκριση του τότε υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ.
Ευτυχώς διασώθηκαν με τις κινητοποιήσεις των κατοίκων των Αμπελοκήπων, της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου και άλλων φορέων, που κέρδισαν τις προσφυγές στο ΣτΕ.
Χρειάστηκε, όμως, να περάσουν χρόνια για να κηρυχθούν στο σύνολό τους διατηρητέα, το 2009. Παρ’ όλα αυτά, το 2013 μεταβιβάστηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ για να πουληθούν…
Με νόμο που ψηφίστηκε το 2016 επέστρεψαν στο Δημόσιο και έχουν παραχωρηθεί στην Περιφέρεια Αττικής.
Η πρόταση για το προσφυγικό
Τρισδιάστατη απεικόνιση των σχεδίων | Το συγκρότημα, που θεωρείται υπόδειγμα οργανωμένης στέγασης και λαμπρό δείγμα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου, κατασκευάστηκε σε έκταση 14,5 στρεμμάτων.
Αποτελείται από οκτώ διώροφες πολυκατοικίες με συνολικά 228 διαμερίσματα, από τα οποία τα 51 ανήκουν σε ιδιώτες και κατοικούνται, τα υπόλοιπα είχαν αγοραστεί από το Δημόσιο και εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους.
Στην πλειονότητά τους στεγάζουν πρόσφυγες και μετανάστες, οικογένειες χαμηλών εισοδημάτων, ενώ υπάρχουν καταλήψεις από διάφορες συλλογικότητες.
«Η πρότασή μας προβλέπει την ανάδειξή τους για να καλύψουν στεγαστικές ανάγκες», μας εξηγεί ο Νίκος Μπελαβίλας και διευκρινίζει ότι θα προηγηθεί διάλογος με όλους τους εμπλεκόμενους.
Μικρό μέρος θα διατεθεί για τους συγγενείς ασθενών του γειτονικού αντικαρκινικού νοσοκομείου, καθώς και για μουσείο μικρασιατικού πολιτισμού. Οι μελέτες που εκπονήθηκαν από επιστημονική ομάδα, με υπεύθυνη την αρχιτέκτονα Δήμητρα Παρασκευά, προβλέπουν αποκατάσταση των όψεων με σεβασμό στις επιλογές των δημιουργών.
Εχουν υποβληθεί στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, το οποίο εισηγήθηκε τη στατική ενίσχυση των κτιρίων.
Μετά την τελική έγκριση, που αναμένεται το επόμενο εικοσαήμερο, τα σχέδια θα προωθηθούν για την έκδοση της οικοδομικής άδειας. Στόχος είναι να ξεκινήσουν οι εργασίες ώς την άνοιξη.
Η οδός Τοσίτσα
Το επόμενο βήμα δεν απαιτεί σχέδια, αλλά προσεκτικές κινήσεις. Αφορά την ανάκτηση του πεζόδρομου της Τοσίτσα στην κάτω πλευρά των Εξαρχείων, που σήμερα είναι άβατο, χώρος διακίνησης ναρκωτικών και παραβατικών συμπεριφορών.
Εχουν ήδη ξκινήσει οι συζητήσεις με το Αρχαιολογικό και το Επιγραφικό Μουσείο, καθώς και το Πολυτεχνείο για να «γεμίσει» με εκδηλώσεις.
Θα είναι η πρώτη απόπειρα να επανέλθει η κανονικότητα σε ένα περιφερειακό κομμάτι των παρεξηγημένων Εξαρχείων.
Η «Ανάπλαση» ανέλαβε την πρωτοβουλία να μη μετατραπεί σε εργοτάξιο η πλατεία, όπου προβλέπεται να κατασκευαστεί σταθμός για τη νέα γραμμή του μετρό που θα ξεκινά από το άλσος Βεΐκου και θα φθάνει ώς το Πανεπιστήμιο για να συνεχίσει προς το Κολωνάκι και την περιοχή Γουδή.
Εχει υποβάλει στην «Αττικό Μετρό» πρόταση να μετατοπιστεί η στάση σε άλλη θέση και να χωροθετηθεί ανάμεσα στο Πολυτεχνείο και το Μουσείο. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό για τεχνικούς λόγους, προτείνεται τα έργα να γίνουν όσο το δυνατόν μακρύτερα από την πλατεία και οι προσβάσεις του σταθμού σε γειτονικούς δρόμους.
Θα συνδυαστεί με την αξιοποίηση των ιστορικών κτιρίων του Πολυτεχνείου με εκπαιδευτικές δραστηριότητες και πρόγραμμα κατοίκησης στα κενά διαμερίσματα.
Αν πετύχει, θα είναι ένα δείγμα γραφής, μια ήπια πολεοδομική παρέμβαση με κοινωνικό πρόσημο…
