Τεχνητή νοημοσύνη, drones, βαθιά μηχανική μάθηση και war room ρίχνονται στη μάχη κατά των αυθαιρέτων. Με έτος αναφοράς το 2011, που είναι ορόσημο για την αυθαίρετη δόμηση, αφού τότε εισάγεται για πρώτη φορά η έννοια της «τακτοποίησης», το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ) βάζει μπρος ένα έργο, προϋπολογισμού 123,63 εκατ. ευρώ, για τον εντοπισμό της αυθαίρετης δόμησης με σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία.
Παντρεύοντας τη νέα πλατφόρμα με τον Ενιαίο Ψηφιακό Χάρτη, το e-Άδειες, τις δηλώσεις αυθαιρέτων και την Ηλεκτρονική Ταυτότητα Κτηρίου, όλα συστήματα που υλοποιεί το ΤΕΕ, με πόρους και από το Ταμείο Ανάκαμψης, τα αυθαίρετα κτίσματα θα εντοπίζονται με το που ξεφυτρώσουν, ώστε να επιβάλλονται πρόστιμα και κατεδαφίσεις. Το έργο θα αξιοποιεί όλα τα διαθέσιμα αρχεία που ψηφιοποιούνται, τις οικοδομές άδειες και τις άδειες δόμησης των ετών 2011-2019, τα περιγράμματα του Μητρώου Κτηρίων 3D.
Ακόμη, θα γίνει αεροφωτογράφηση περιοχών, συνολικής έκτασης 20.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με επανδρωμένο αεροσκάφος, ώστε να καλυφθούν «λευκές» περιοχές που άφησαν ο Ενιαίος Ψηφιακός Χάρτης και η ψηφιοποίηση των αρχείων πολεοδομικής πληροφορίας. Αυτές αφορούν αστικά κέντρα στην ηπειρωτική και τη νησιωτική Ελλάδα, εστιάζοντας σε παράλιες ζώνες και περιοχές με αυξημένο πρόβλημα αυθαίρετης δόμησης. Η αποτύπωση θα γίνει με μέγεθος εδαφοψηφίδας 10 εκατ. και τεχνολογίας παλμικής ακτινοβολίας λέιζερ (LIDAR).
Με τα δεδομένα που θα συγκεντρώσει, ο ανάδοχος θα εντοπίσει και θα αποτυπώσει τρισδιάστατα το περίγραμμα 1.000.000 κτισμάτων, κατά την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ (2011) βάσει των περιοχών κάλυψης, με μία προσαύξηση 5% ως το 2024. Έτσι θα δημιουργήσει ένα 3D Μητρώο Κτηρίων, που θα «κουμπώσει» στον Ενιαίο Ψηφιακό Χάρτη. Για τον εντοπισμό εν δυνάμει αυθαιρέτων κυρίως της περιόδου 2012-2019, από όλα τα παραπάνω, ο ανάδοχος θα έχει στη διάθεσή του τα δεδομένα συνολικά 2.500.000 κτισμάτων.
Σημειώνεται ότι στους δύο προηγούμενους κύκλους αεροφωτογραφιών, καλύφθηκαν πάνω από 2.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κατά τον πρώτο καλύφθηκε η αστική πύκνωση των πολεοδομικών συγκροτημάτων Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Πάτρας, Ηρακλείου και Τρικάλων, ενώ δεύτερος που είναι εν εξελίξει και θα ολοκληρωθεί τον Ιούνιο 2025 περιλαμβάνει 32 δήμους με σημαντική οικιστική ανάπτυξη και μεγάλη πυκνότητα ακινήτων.
Εκτιμάται, πάντως, σύμφωνα με τα τεύχη δημοπράτησης, ότι λόγω της πολυπλοκότητας της πολεοδομικής νομοθεσίας και των κτηριοδομικών κανονισμών, δεν θα προκύψουν σαφή αποτελέσματα για περίπου 300.000 κτίσματα. Εκεί θα απαιτηθεί επανέλεγχος ανά περίπτωση και βελτιστοποίηση του μοντέλου και των αλγορίθμων.
Μία αμαρτωλή ιστορία
Η αυθαίρετη δόμηση αποτελεί ένα διαχρονικό και σημαντικό πρόβλημα που δεν έχει μέχρι σήμερα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Η «πρώτη γενιά» αυθαιρέτων στην Ελλάδα αναπτύχθηκε κυρίως περιφερειακά των μεγάλων πόλεων ή κοντά σε βιομηχανικές περιοχές, καθώς και κατά μήκος του αιγιαλού, ελλείψει στεγαστικής πολιτικής για τα φτωχότερα στρώματα και τις μειονότητες. Οι οικοδομικές άδειες δεν ήταν απαραίτητες πριν από την κατασκευή μέχρι και το έτος 1968.
Στη μεταπολίτευση, νέα είδη αυθαιρέτων έκαναν την εμφάνισή τους σε περιοχές εκτός σχεδίου, οι λεγόμενες περιοχές Β’ κατοικίας (παραθεριστικές) χωρίς την έκδοση οικοδομικών αδειών. Το φαινόμενο ενίσχυε η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου και η απουσία διαδικασιών διοικητικών ελέγχων από αρμόδιες κρατικές Αρχές.
Οι πρώτες ουσιαστικές προσπάθειες για την ενσωμάτωση των προαστιακών περιοχών στα πολεοδομικά σχέδια έγινε με τον νόμο Τρίτση το 1983. Στόχος ήταν να οργανωθούν οι γειτονιές με την απαραίτητη κοινωνική, οικονομική και τεχνική υποστήριξη υποδομών κοινής ωφέλειας. Παράλληλα, ήταν η πρώτη νομική ενέργεια μαζικής νομιμοποίησης αυθαιρέτων. Από τότε, έχουν ακολουθήσει πλείστα όσα νομοθετήματα, που δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.
Με τον νόμο 4014 του 2011, «ρυθμίζονται» ή «τακτοποιούνται» αυθαίρετες κατασκευές που έχουν συντελεστεί μέχρι τις 28/07/2011. Για πρώτη φορά, απαγορεύεται η μεταβίβαση ή σύσταση εμπράγματου δικαιώματος σε ακίνητο με αυθαίρετη κατασκευή ή χρήση, εάν αυτό δεν τακτοποιηθεί από την 1/1/2012. Η «ποινή» για τις αυθαίρετες κατασκευές που έμειναν εκτός ρύθμισης είναι η κατεδάφιση.
Ο πρόσφατος νόμος του 2024, έβαλε την τεχνολογία στη φαρέτρα των αρμόδιων υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης, προβλέποντας τον εφοδιασμό τους με ψηφιακά εργαλεία, καθώς και με έναν νέο μηχανισμό διασταύρωσης στοιχείων για πολεοδομικούς και φορολογικούς σκοπούς. Το νέο πληροφοριακό σύστημα που θα αναπτύξει το ΤΕΕ θα διαλειτουργεί και με το ηλεκτρονικό σύστημα καταγγελιών, ώστε οι ελεγκτές δόμησης να έχουν ανά πάσα στιγμή την απαραίτητη πληροφόρηση.
Στο πλαίσιο του έργου, θα οργανωθεί και θα λειτουργήσει war room για την εποπτεία, τον έλεγχο και την επεξεργασία δεδομένων και παρακολούθησης της αυθαίρετης δόμησης. Θα είναι ουσιαστικά ένα γραφείο συντονισμού για την εγκατάσταση σταθμών drones (UAVs) σε περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος, συνολικής κάλυψης 3.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ώστε να διενεργούν συμπληρωματικές πτήσεις αεροφωτογράφησης. Έτσι, θα συλλέγονται και θα αναλύονται δεδομένα για περίπου 140.000 κτήρια.
Η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης ανέρχεται σε 123,63 εκατ. ευρώ (με ΦΠΑ) μαζί με την προαίρεση, η οποία αφορά στη δυνατότητα επέκτασης του αντικειμένου της σύμβασης ακόμα και ως 50%. Η διάρκεια της σύμβασης είναι 16 μήνες.