Αφιέρωμα του National Geographic – με αφορμή τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε Σάμο και Σμύρνη στις 30 Οκτωβρίου – εξετάζει το ιδιαίτερο και πολύπλοκο γεωλογικό «παζλ» στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τους συχνούς σεισμούς που παρατηρούνται στην περιοχή.
Ο καταστροφικός σεισμός μεγέθους 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ στην περιοχή του Αιγαίου ανάμεσα σε Σάμο και Σμύρνη ήταν ένας από τους φονικότερους που έπληξαν την περιοχή τα τελευταία χρόνια, αφήνοντας πίσω του 91 – σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία – νεκρούς στη Σμύρνη και δύο νεκρά παιδιά στην Ελλάδα.
Οι σεισμοί δεν είναι φυσικά «άγνωστοι» στην ευρύτερη περιοχή. Καταγραφές καταστροφών που προκαλούνται από τις κινήσεις των τεκτονικών πλακών υπάρχουν εδώ και αιώνες.
Όμως, ενώ σε πολλά μέρη με έντονη σεισμική δραστηριότητα σε όλο τον κόσμο είναι εύκολο να εντοπιστούν οι σεισμοί στη «συνάντηση» μόνο δύο τεκτονικών πλακών, η κατάσταση στο Αιγαίο είναι αρκετά πολυπλοκότερη.
Γενεσιουργός αιτία των σεισμών είναι το εξαιρετικά πολύπλοκο γεωλογικό «παζλ» που υπάρχει στην περιοχή, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα σε ένα πλέγμα ρηγμάτων.
«Αυτή είναι αδιαμφισβήτητα μια από τις πιο περίπλοκες περιοχές στον κόσμο», λέει ο Ζοάο Ντουάρτε, θαλάσσιος γεωλόγος του Instituto Dom Luiz στο Πανεπιστήμιο της Λισσαβόνας.
Οι κόκκινοι κύκλοι απεικονίζουν τους σεισμούς μεγέθους άνω των τριών Ρίχτερ που πραγματοποιήθηκαν πέρυσι. © USGS/National Geographic
«Συμπιεσμένη σαν σπόρος»
Οι πολλές τεκτονικές πλάκες οι οποίες βρίσκονται συνεχώς σε κίνηση και άλλες σεισμικές δυνάμεις οδηγούν συχνά σε σεισμούς. Το 1968 ένας σεισμός με εκτιμώμενο μέγεθος 7 Ρίχτερ χτύπησε την πόλη της Σμύρνης. Αυτός ο σεισμός μετέβαλλε τόσο πολύ το τοπίο που η επιφάνεια «έπεσε» πάνω από 300 εκατοστά, ενώ οι καταστροφές από πτώσεις κτιρίων και πυρκαγιές στοίχισαν τη ζωή σε 16.000 ανθρώπους.
Το 1903, ένας σεισμός μεγέθους 8,2 Ρίχτερ έλαβε χώρα κοντά στο νησί των Κυθήρων, αποτελώντας έναν από τους μεγαλύτερους σεισμούς που έχουν καταγραφεί ποτέ στη Μεσόγειο από σύγχρονα σεισμικά όργανα.
Μεταξύ του 1993 και του 1999, καταγράφηκαν πολλοί καταστροφικοί σεισμοί που ξεπέρασαν τα 7 Ρίχτερ κατά μήκος της βόρειας ζώνης του ρήγματος της Ανατολίας, του κύριου τεκτονικού τμήματος της λιθοσφαιρικής πλάκας που βρίσκεται κάτω από την Τουρκία.
Από γεωλογικής απόψεως, η περιοχή είναι «σφηνωμένη» ανάμεσα στις αφρικανικές, τις ευρασιατικές και τις αραβικές τεκτονικές πλάκες.
Το γεωλογικό «παζλ» που έχει δημιουργηθεί στο Αιγαίο. © Wikipedia
Στα ανατολικά του Αιγαίου, η αραβική τεκτονική πλάκα συγκρούεται με την ευρασιατική πλάκα, «σπρώχνοντας» μια σειρά από βουνά όπως τα όρη Ζάγκρος, τα οποία διασχίζουν το Ιράν, το Ιράκ και την Τουρκία.
Οι συγκρουόμενες πλάκες μετακινούν επίσης την ανατολική πλάκα προς τα δυτικά, η οποία δέχεται πιέσεις «όπως ένας σπόρος καρπουζιού ανάμεσα σε δύο δάχτυλα», τονίζει ο Ρόμπερτ Στερν, από το Πανεπιστήμιο του Τέξας.
Το μικρό εστιακό βάθος του σεισμού συνέβαλλε στο να γίνει αντιληπτός τόσο στο Ελληνικό νησί όσο και σε πόλεις κατά μήκος της τουρκικής ακτής. Το επίκεντρο του βρίσκονταν στο δυτικό άκρο της πλάκας της Ανατολίας, όπου οι βράχοι στην επιφάνεια «τεντώνονται».
Αυτό το «τέντωμα» δημιουργεί μια σειρά από βαθιά ρήγματα στο έδαφος και η κίνηση κατά μήκος μιας από αυτές τις ρωγμές πυροδότησε τον πρόσφατο σεισμό.
Οι καταστροφές της εκκλησίας στο Καρβολάσι από ψηλά
Ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό στην περιοχή είναι «εξαιρετικά αμφιλεγόμενος» λέει ο Εζγκι Καρασοζεν, σεισμολόγος στο Κέντρο Σεισμών της Αλάσκας, του οποίου η διδακτορική έρευνα επικεντρώθηκε σε σεισμούς στο Ιράν και την Τουρκία.
Υπάρχει πιθανώς ένας συνδυασμός τριών κύριων παραγόντων πίσω αυτήν την «προέκταση».
Μια πηγή προέρχεται από το «φαινόμενο του σπόρου του καρπουζιού», το οποίο προκαλεί αυτό που ο Καρασόζεν αποκαλεί «τεκτονική διαφυγή» («escape tectonics»). Καθώς οι μεγαλύτερες αραβικές και ευρασιατικές πλάκες μετακινούνται γύρω από την πλάκα της Ανατολίας, ο βράχος του φλοιού σπρώχνεται και συμπιέζεται.
Ο σεισμός στη Σμύρνη κόστισε τη ζωή σε 91 ανθρώπους. © Shutterstock
Ενας άλλος παράγοντας που προκαλεί πολλούς σεισμούς είναι επίσης το φαινόμενο «Slab Rollback», το οποίο παρατηρείται όταν μια τεκτονική πλάκα τυλίγεται γύρω από μια άλλη μέσα στον «μανδύα», σύμφωνα με τον Ρόμπιν Λακασίν του Institut de Physique du Globe de Paris.
Αυτή η κίνηση «τραβάει» την υπερκείμενη πλάκα και προκαλώντας το φαινόμενο που ονομάζεται «Slab Suction», κατά το οποίο η πλάκα που βρίσκεται από κάτω ουσιαστικά απορροφάται από τους επιφανειακούς βράχους.
Υπάρχει όμως και ένας πιο απλός παράγοντας: η βαρύτητα. Το κέντρο της πλάκας της Ανατολίας είναι «παχύ», που σημαίνει ότι «τα πάντα με κάποιο τρόπο βυθίζονται και απλώνονται γύρω από τις άκρες», τονίζει ο Γκρέγκορι.
Ο τελευταίος σεισμός, ο οποίος ήταν ασυνήθιστα μεγάλος για την περιοχή που έπληξε, έχει προβληματίσει τους επιστήμονες. Τα δεδομένα που συλλέγουν οι ομάδες που παρακολουθούν τους μετασεισμούς θα βοηθήσουν τους μελλοντικούς επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τους κινδύνους που ενέχονται στις «άγριες» τεκτονικές πλάκες της περιοχής.
Μελετώντας τόσο τα προηγούμενα όσο και τα τρέχοντα γεγονότα, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι θα μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα τους κινδύνους γύρω από το Αιγαίο και ενδεχομένως, μια μέρα, θα είναι σε θέση να προβλέψουν τους μελλοντικούς σεισμούς.
με πληροφορίες από National Geographic