«Κόκκινη κάρτα» έβγαλε το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) σε άδειες για οικοδομές που βρίσκονται κοντά σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους και δεν έχουν τη… συγκατάθεση του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ). Ειδικότερα, με νέα απόφασή του (ΣτΕ 2085/2025) έρχεται να υπενθυμίσει — με τρόπο εμφατικό — ότι καμία οικοδομική άδεια δεν μπορεί να υλοποιείται χωρίς την προηγούμενη έγκριση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας όταν το ακίνητο βρίσκεται σε περιοχή που προστατεύεται από τις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου.
ΣτΕ: Υποχρέωση άμεσης διακοπής εργασιών
Στις περιπτώσεις αυτές, τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Πολιτισμού όχι μόνο δικαιούνται αλλά υποχρεούνται να προχωρούν σε άμεση διακοπή των οικοδομικών εργασιών, ανεξαρτήτως αν έχει ανακληθεί ή όχι η οικοδομική άδεια.
Η υπόθεση που εξέτασε το ΣτΕ (πρόεδρος Χρήστος Παπανικολάου, εισηγήτρια Ανθή Σπανού) αφορούσε οικοδομές στη Σίκινο, όπου εργασίες περιτοίχισης σε ακίνητο της Χώρας εκτελούνταν χωρίς την απαιτούμενη έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού, σε απόσταση που άγγιζε περίπου τα 100 μέτρα από το εμβληματικό Κάστρο του νησιού. Ωστόσο, έχει προεκτάσεις που αγγίζουν εκατοντάδες περιοχές της χώρας που εμπίπτουν στις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου.
Προτεραιότητα στην προστασία των μνημείων
Το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την απόφαση 2085/2025, έκρινε ότι το «σήμα» διακοπής εργασιών εκδόθηκε απολύτως νόμιμα και μάλιστα κατά τρόπο επιβεβλημένο, καθώς η προστασία των μνημείων υπερέχει έναντι κάθε άλλης πολεοδομικής διάταξης. «Eφ’ όσον δεν είχε χορηγηθεί η προηγούμενη άδεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας, το προσβαλλόμενο σήμα διακοπής των οικοδομικών εργασιών (σ.σ. από τους ιδιοκτήτες των ακινήτων) εκδόθηκε νομίμως και ο λόγος ακυρώσεως περί μη υπαγωγής του επίμαχου ακινήτου στο πεδίο εφαρμογής της αρχαιολογικής νομοθεσίας είναι απορριπτέος ως αβάσιμος», αναφέρουν οι σύμβουλοι Επικρατείας στην απόφασή τους.
Συνταγματική επιταγή για το πολιτιστικό περιβάλλον
Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι η συνταγματική επιταγή για τη διατήρηση και προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι αδιαπραγμάτευτη. Ο Υπουργός Πολιτισμού έχει την εξουσία να απαγορεύει ένα έργο ή μια δραστηριότητα ή να το επιτρέπει υπό όρους, εφόσον αυτοί επαρκούν για να αποτραπούν οι δυσμενείς επιπτώσεις στο μνημείο. Και η εξουσία αυτή δεν περιορίζεται από τους συνήθεις όρους δόμησης που καθορίζονται είτε
από τις γενικές διατάξεις, είτε από τυχόν ειδικές διατάξεις που έχουν θεσπιστεί για την προστασία του παραδοσιακού οικισμού. Με απλά λόγια: όταν το έργο ακουμπά μνημείο ή βρίσκεται κοντά σε αυτό, τον πρώτο λόγο έχει η αρχαιολογική προστασία.
Το ΣτΕ απέρριψε όλους τους ισχυρισμούς των ιδιωτών που προσέφυγαν περί παραβίασης του δικαιώματος ακρόασης ή περί έλλειψης αρμοδιότητας του ΥΠΠΟ να παρέμβει, τονίζοντας ότι η παράβαση ήταν αντικειμενική: εκτελούνταν εργασίες χωρίς την απαιτούμενη έγκριση σε σημείο που βρίσκεται «πλησίον αρχαίων», ακόμη κι αν αυτό βρισκόταν στο όριο της ζώνης προστασίας. Ούτε έγινε δεκτός ο ισχυρισμός ότι δεν υπήρχε ανάγκη άδειας αφού δεν πραγματοποιούνταν εκσκαφές, καθώς η επίμαχη διάταξη δεν είχε εφαρμογή στην περίπτωση της Σικίνου.
Απαραίτητη η τεκμηριωμένη διοικητική κρίση, λέει το ΣτΕ
Εκεί όμως που η απόφαση αποκτά ιδιαίτερο βάρος — και στέλνει μήνυμα και προς όλες τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ — είναι στο σκέλος που αφορά την υποχρέωση της Διοίκησης να εξετάζει αιτήματα για χορήγηση άδειας. Η αρχαιολογική υπηρεσία, αν και είχε στη διάθεσή της πλήρη φάκελο με τα σχέδια και τα στοιχεία των εργασιών, δεν προχώρησε σε αξιολόγηση των τεχνικών δεδομένων ούτε έκρινε αν θα μπορούσε να επιτρέψει τις εργασίες υπό όρους. Αντιθέτως, επικαλέστηκε αμφισβήτηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος του ακινήτου — κάτι που, σύμφωνα με το ΣτΕ, δεν αποτελεί νόμιμο λόγο αποφυγής της απόφασης.
Η Διοίκηση, τονίζει το Δικαστήριο, οφείλει να ασκεί τις αρμοδιότητές της πλήρως: να εξετάζει, να σταθμίζει, να επιβάλλει όρους ή να απαγορεύει έργα με σαφήνεια. Όχι να αποφεύγει την κρίση. Η υπόθεση της Σικίνου λειτουργεί έτσι ως υπενθύμιση ότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν εξαντλείται στο «σταμάτημα» των έργων, αλλά απαιτεί διάφανη και τεκμηριωμένη διοικητική λειτουργία που υπηρετεί τόσο τον νόμο όσο και την τοπική κοινωνία.
