Ανδρέας Ν. Αγγελάκης: Περί φράγματος Αποσελέμη και άλλων τινών

Η κατασκευή φραγμάτων άρχισε κατά τη Μινωική εποχή, κυρίως για μονοσήμαντες χρήσεις. Σήμερα, κυρίως στον αναπτυγμένο κόσμο, φράγματα κατασκευάζονται  για περισσότερες από μια χρήση (άρδευση ή/και ύδρευση).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το φράγμα των τριών Φαραγγιών στην Κίνα, ένα έργο πολλαπλών  χρήσεων, όπως η ηλεκτροπαραγωγή (παράγει περίπου το 10 % της ηλεκτρικής ενέργειας της Κίνας), η ναυσιπλοΐα, η αντιπλημμυρική προστασία, η ύδρευση, η άρδευση, η περιβαλλοντική ανάπτυξη και άλλες.

Ένα επιτυχές Ελληνικό παράδειγμα αποτελεί η λίμνη Πλαστήρα, που λειτουργεί από το 1962 και χρησιμοποιείται για ύδρευση, άρδευση, ηλεκτροπαραγωγή (διαθέτει μια μονάδα ισχύος 129,90 MW), τουριστική και περιβαλλοντική αξιοποίηση και αντιπλημμυρική προστασία.

Στο τέλος του περασμένου αιώνα αναπτύχθηκαν και άλλες υδρο-τεχνολογίες και άρχισαν να αναπτύσσονται ευρύτατα, όπως η αφαλάτωση, γνωστή από την αρχαιότητα, εφαρμόζονται, σε πολλές αναπτυγμένες χώρες, όπως η νότια Ισπανία, η Σαουδική Αραβία, το Μεξικό, η Καλιφόρνια και το Ισραήλ (Angelakis et al., 2022).

Την ίδια περίοδο  άρχισε να αναπτύσσεται και η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υγρών αστικών αποβλήτων, κυρίως για άρδευση αλλά και για πόσιμη χρήση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Ισραήλ, όπου το 90 % των επεξεργασμένων εκροών  υγρών αστικών αποβλήτων επαναχρησιμοποιείται κυρίως για άρδευση.

Επίσης  στο Los Angeles, που η αχανής μητροπολιτική περιοχή του εκτιμάται ότι αριθμεί περίπου 14 εκατ. κατοίκους, έχει αρχίσει να εφαρμόζεται πρόγραμμα επαναχρησιμοποίησης για πόσιμη χρήση του 100 % των επεξεργασμένων εκροών  υγρών αστικών αποβλήτων και μέχρι το 1932 θα διακόψει εντελώς η απόληψη νερού για πόσιμη χρήση από τον ποταμό του Κολοράντο, που εκβάλει στον κόλπο της Καλιφόρνιας.  Στην Ελλάδα δυστυχώς επαναχρησιμοποιείται μόνο το 1,5 % των επεξεργασμένων εκροών  των υγρών αποβλήτων.

Το φράγμα  Αποσελέμη με συνολικό όγκο νερού 27,36 εκατ. m3, κατασκευάστηκε το 2006–2012. Σήμερα περίπου μόνο το 35 % του όγκου του είναι πλήρες (Εικ. 1) και στην Κρήτη διαφαίνεται ένα ξηρό υδρολογικό έτος (2022-2023). Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, ξηρά υδρολογικά έτη επαναλαμβάνονται με την ίδια σχεδόν συχνότητα με αυτήν των υγρών ετών.

Έτσι, δεν αναμένεται παρατεταμένη ξηρασία εξαιτίας της λεγόμενης δήθεν κλιματικής αλλαγής και κρίσης. Ιστορικά,  αρχαιολογικά δεδομένα και μετρήσεις των δύο τελευταίων αιώνων, καταδεικνύουν έντονη μεταβλητότητα, που παρατηρείται από την Μινωική εποχή μέχρι σήμερα, δηλαδή επί 5000 συνεχή έτη (Markonis, 2016). Ευκτέον και πιθανόν είναι το επόμενο υδρολογικό έτος (2023-2024) να είναι υγρό.

Ποια θα μπορούσε να είναι η ορθή αντιμετώπιση της επάρκειας νερού διαχρονικά στο Ηράκλειο; Τι θα μπορούσε να είχε γίνει για να μην εξαρτάται από τις ετήσιες βροχοπτώσεις η απρόσκοπτη υδροδότηση του Ηρακλείου με συνεχή ροή νερού αρίστης ποιότητας; Εάν είχε διατεθεί μόνο το περίπου 15 % του συνολικού κόστους του Φράγματος, δηλαδή 20-30 εκατ. € για την κατασκευή μονάδας αφαλάτωσης 40.000  m3 ημερησίως, από τον Αλμυρό Ηρακλείου,  με κόστος 0,12 €/m3 νερού αντί των περίπου 160 εκατ. €, που ήταν το κόστος κατασκευής του φράγματος Αποσελέμη και 0,22€/m3 νερού, που είναι το κόστος διάθεσης νερού  του φράγματος στις τρεις ΔΕΥΑ (Ηρακλείου, Χερσονήσου και Αγίου Νικολάου).

Πριν τη διάθεση του νερού με αγωγό 75 km, επεξεργάζεται επιμελώς σε σύγχρονο διυλιστήριο με οζόνωση, κροκιδοκαθίζηση, διήθηση μέσω κλινών άμμου και χλωρίωση. Αντίθετα, για τη διάθεση νερού αρίστης ποιότητας από μια μονάδα  αφαλάτωσης του Αλμυρού, θα απαιτούνταν η κατασκευή αγωγού μεταφοράς νερού στην πόλη του Ηρακλείου μήκους μόνο 10 km, αλλά σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Έτσι, θα είχε αντιμετωπισθεί οριστικά και απρόσκοπτα το πρόβλημα ύδρευσης του Ηρακλείου και η ΔΕΥΑΗ θα είχε καταστεί πρότυπο Δημοτικής επιχείρησης, όπως ήταν στο τέλος του περασμένου αιώνα.

Τότε η ΔΕΥΑΗ ήταν μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Κρήτης, παρά τις αρχικές δυσκολίες, που αντιμετώπισε μετά την ίδρυσή της το 1983. Η περίοδος από το 1990 μέχρι το τέλος του 1994 ήταν μια λαμπρή περίοδος, επί δημαρχίας του κ. Κώστα Κληρονόμου με Πρόεδρο του ΔΣ της ΔΕΥΑΗ τον μεγαλοφυή κ. Γιάννη Βασ. Σμπώκο, Μηχανολόγο Μηχανικό και Γενικό Διευθυντή τον αείμνηστο Αλέκο Μακατούνη, Πολιτ. Μηχανικό. Τότε η ΔΕΥΑΗ ήταν οργανωμένη και λειτουργούσε άρτια με διπλάσιο σχεδόν προσωπικό από ό,τι σήμερα, παρά το ότι ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός του Δήμου, σήμερα έχει περίπου διπλασιασθεί.

Είχε αναπτύξει στενές σχέσεις με την Ένωση των ΔΕΥΑ και διεθνή fora, κυρίως Ευρωπαϊκά και είχε αποκτήσει τεράστια εμπειρία και τεχνολογικές γνώσεις. Είχε κατασκευάσει σύγχρονα έργα υποδομής, όπως ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός και σημαντικά τμήματα των δικτυών ύδρευσης και αποχέτευσης της παλαιάς πόλης και την Μονάδα επεξεργασίας των αστικών υγρών αποβλήτων. Eίναι κρίμα για τον τόπο ότι χάθηκε αυτή η αξιόλογη προσπάθεια του κ. Σμπώκου και δεν υπήρξε συνέχειά της, όπως δυστυχώς συμβαίνει συνεχώς στον ευρύτερο δημόσιο τομέα αυτής της χώρας με τις γνωστές, ολέθριες σε πολλές περιπτώσεις, συνέπειες.

Βιβλιογραφία

1. Angelakis, A. N., Valipour, M., Choo, K-Ho, Ahmed, A. T., Baba, A., Kumar, R., Toor, G. S., and Wang, Z. (2021). Desalination: From ancient to present times and future. Water, 13, 2222. https://doi.org /10.3390/w13162222.

2. Markonis, Y., A. N. Angelakis, A. N., Christy, J., and Koutsoyiannis, D. (2016). Climatic variability and the evolution of water technologies in Crete, Greece, Water History, 8 (2), 137–157, doi:10.1007/s12685-016-0159-9.

3. Tzanakakis, V. A., Angelakis, A. N., Paranychianakis, N. V., Dialynas, Y. G., and Tchobanoglous, G. (2020). Challenges and Opportunities for Sustainable Management of Water Resources in the Island of Crete, Greece. Water 2020, 12(6), 1538; https://doi.org/10.3390/w12061538.

---