Η ολοκλήρωση και αναβάθμιση του εθνικού οδικού δικτύου, η αναβάθμιση του «ταλαιπωρημένου» σιδηρόδρομου και των λιμενικών υποδομών, η βελτίωση του τομέα αερομεταφορών και η ενίσχυση της οδικής ασφάλειας καταγράφονται ως βασικοί ευρύτεροι στόχοι της νέας Προγραμματικής Περιόδου ΕΠΑ 2026 – 2030 όσον αφορά στην βελτίωση των υποδομών και των μεταφορών στην Ελλάδα.
Να αναφέρουμε ότι ο τομέας «Ανάπτυξη Υποδομών και Μεταφορών» αποτελεί έναν από τους 6+1 Αναπτυξιακούς Στόχους του προγράμματος, μαζί με την Κοινωνική Συνοχή, και Ανάπτυξη, την Πολιτική Προστασία και Αντιμετώπιση της Κλιματικής Κρίσης, την Καινοτομία-Εξωστρέφεια και Ανταγωνιστικότητα, τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό, την Πράσινη Ανάπτυξη και τον Πράσινο Μετασχηματισμό.
Για το τομεακό πρόγραμμα του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών προβλέπονται 2,612 δισ. ευρώ ενώ με την υπερδέσμευση τα κεφάλαια φτάνουν σε 3,395 δισ. ευρώ (ποσοστό 20,36% επί του αρχικού προϋπολογισμού στο ΕΠΑ ή στο 29,9% ποσοστό στα ΤΠΑ). Οι πόροι του ΕΠΑ 2026-2030 ανέρχονται σε περίπου 16,198 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της υπερδέσμευσης σε ποσοστό 130% (αρχικός προϋπολογισμός 12,827 δισ.).
Το νέο ΕΠΑ 2026-2030
Προ ημερών μόλις, την Πέμπτη 30 Οκτωβρίου, από το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών έγινε η έναρξη διαβούλευσης του σχεδίου για το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (ΕΠΑ) 2026-2030. Το ΕΠΑ 2026-2030, αποτελεί τη δεύτερη προγραμματική περίοδο εφαρμογής του θεσμού και ξεκινά σε μια κρίσιμη καμπή για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Μετά την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας COVID-19 και της ενεργειακής κρίσης, η χώρα βρίσκεται σε τροχιά ανάκαμψης και παγίωσης της ανάπτυξης. Η οικονομία παρουσιάζει σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης, η ανεργία έχει υποχωρήσει σημαντικά, ενώ οι επενδύσεις εμφανίζουν δυναμική πορεία.
Σε αυτό το πλαίσιο, το ΕΠΑ 2026-2030 διαμορφώνεται με βάση το στρατηγικό σχέδιο της χώρας για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ανθεκτικότητας της ελληνικής οικονομίας, την εδραίωση μιας κοινωνικά δίκαιης ανάπτυξης, την εθνική στρατηγική για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, τις ετήσιες και μεσοπρόθεσμες δημοσιονομικές δυνατότητες καθώς και τα διδάγματα και την εμπειρία από την υλοποίηση του ΕΠΑ 2021-2025.
Ανάπτυξη Υποδομών και Μεταφορών
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται, ο εν λόγω άξονας επικεντρώνεται στην αναβάθμιση, συντήρηση και επέκταση των υποδομών μεταφορών, με στόχο τη βελτίωση της συνδεσιμότητας, την ενίσχυση της προσβασιμότητας και τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης. Οι υποδομές αποτελούν το βασικό πυλώνα της οικονομικής ανάπτυξης και της εδαφικής συνοχής. Συνεπώς, ο στόχος ανάπτυξης υποδομών και μεταφορών εξειδικεύεται σε τρεις (3) ειδικούς στόχους για την ανάπτυξη, τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό των δικτύων και των μεταφορών. Σε αυτό το πλαίσιο, αναδεικνύονται τέσσερις (4) προτεραιότητες που συνθέτουν το στρατηγικό όραμα για τη βελτίωση του συστήματος μεταφορών της χώρας, με στόχο την ενίσχυση της συνδεσιμότητας, της προσβασιμότητας και της βιώσιμης κινητικότητας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
Οι προτεραιότητες στην ανάπτυξη υποδομών και μεταφορών αφορούν σε:
- Ολοκλήρωση και αναβάθμιση του εθνικού οδικού δικτύου.
- Αναβάθμιση και συντήρηση σιδηροδρομικών και λιμενικών υποδομών.
- Βελτίωση αερομεταφορών και υδατοδρομίων.
- Ενίσχυση της οδικής ασφάλειας.
Πιο συγκεκριμένα, οι εν λόγω προτεραιότητες αφορούν στην ολοκλήρωση και αναβάθμιση του εθνικού οδικού δικτύου με δράσεις συντήρησης και προμήθειας εξοπλισμού και συστημάτων, άρσης καταπτώσεων, σήμανσης και ασφάλειας. Ακόμα, προτεραιότητα δίνεται στην ανάπτυξη, αναβάθμιση, εγκατάσταση και συντήρηση σιδηροδρομικών και λιμενικών υποδομών. Επιπλέον, προωθείται η πολυ-τροπική και αστική κινητικότητα, με την ενίσχυση συνδυασμένων μεταφορικών λύσεων που μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Παράλληλα, δίνεται προτεραιότητα στη βελτίωση αερομεταφορών και υδατοδρομίων, και υποστηρίζονται δράσεις ανάπτυξης, αναβάθμισης, εγκατάστασης, συντήρησης υποδομών και προμήθειας εξοπλισμού, προκειμένου να ενισχυθεί η διεθνής συνδεσιμότητα της χώρας. Εξίσου σημαντική είναι η ενίσχυση της οδικής ασφάλειας, μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων υποδομής, μέτρων περιορισμού ταχύτητας και διαχείρισης κυκλοφορίας, αποχιονισμοί κ.ο.κ.. Συνολικά, οι εν λόγω παρεμβάσεις συνθέτουν έναν συνεκτικό και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό για ένα σύγχρονο, ασφαλές και βιώσιμο δίκτυο μεταφορών, ικανό να υποστηρίξει τη δυναμική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
Να σημειωθεί ότι προβλέπεται και η ανάπτυξη άλλων υποδομών, πέραν του καθαρώς τομέα «υποδομών και μεταφορών», όπως π.χ. η ενίσχυση της αντιπλημμυρικής προστασίας, η ανάπτυξη υποδομών αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών, η προστασία από δασικές πυρκαγιές, η προσαρμογή υποδομών στην κλιματική αλλαγή, ως πυλώνες του άξονα «Πολιτική προστασία και κλιματική αλλαγή». Επίσης, μεταξύ άλλων, προβλέπεται και «ανάπτυξη ψηφιακών υποδομών» στο πλαίσιο του άξονα «Ψηφιακός Μετασχηματισμός», αλλά και «ενίσχυση της ανθεκτικότητας απέναντι στην κλιματική αλλαγή μέσω ορθής διαχείρισης ενέργειας, νερού και αποβλήτων» στο πλαίσιο του άξονα «Πράσινη ανάπτυξη και πράσινος μετασχηματισμός», με την ορθή διαχείριση των υδάτινων πόρων να εστιάζει στην εξοικονόμηση και στην επαναχρησιμοποίηση τους, ειδικά στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης.
Επίσης, γίνεται αναφορά σε «ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ» με προβλεπόμενο προϋπολογισμό 1,59 δις (12,4% του ΕΠΑ), στα οποία περιλαμβάνονται το Ειδικό Πρόγραμμα Φυσικών Καταστροφών (περίπου 800 εκατ.), το Ειδικό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (150 εκατ.), έργα ΣΔΙΤ (περίπου 600 εκατ.), το Ειδικό Πρόγραμμα της Προεδρίας της Κυβέρνησης. Η μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών, γεγονός που αντανακλά την αυξημένη κλιματική ευπάθεια της χώρας και την ανάγκη για άμεση αντίδραση
Οι στόχοι και τα εργαλεία
Όπως αναφέρεται, το ΕΠΑ 2026-2030 (πενταετής κανονική διάρκεια Προγραμματικής Περιόδου συν δύο έτη 2031 – 2032 για την ολοκλήρωση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου των έργων) καλείται να συμβάλει καθοριστικά στη διατήρηση της αναπτυξιακής δυναμικής της χώρας, στην αντιμετώπιση διαρθρωτικών προκλήσεων και στην πληρέστερη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων, με στόχο την επιτάχυνση της σύγκλισης της Ελλάδας με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
Οι πόροι του ΕΠΑ 2026-2030 ανέρχονται σε περίπου 16,198,00 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της υπερδέσμευσης σε ποσοστό 130% (αρχικός προϋπολογισμός 12,827 δισ. ευρώ) για την ένταξη και υλοποίηση νέων έργων, την ένταξη της πενταετούς δαπάνης έργων που χρηματοδοτούνταν με εθνικούς πόρους και βρίσκονταν ενταγμένα στο συγχρηματοδοτούμενο σκέλος του ΑΠΔΕ, καθώς και την υλοποίηση έργων που είχαν ενταχθεί στο ΕΠΑ 2021-2025 προς ωρίμανση και μεταφορά τους στη νέα Προγραμματική Περίοδο.
Ο προϋπολογισμός του Προγράμματος 2026-2030 θα αξιοποιηθεί:
• Για νέες αναπτυξιακές παρεμβάσεις σε όλη την επικράτεια.
• Για την υποδοχή της πενταετούς δαπάνης έργων που ήταν ενταγμένα στο συγχρηματοδοτούμενο σκέλος του ΑΠΔΕ και χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από εθνικούς πόρους.
• Για τη μεταφορά έργων ενταγμένων στο ΕΠΑ 2021-2025 με μηδενική ή περιορισμένη επιλέξιμη δαπάνη, με στόχο την ωρίμανση και την ένταξή τους στο ΕΠΑ 2026-2030.
Συμπληρωματικά των ανωτέρω πόρων της ΠΠ 2026-2030, πόροι εκτιμώμενου (κατά τη στιγμή σύνταξης του παρόντος) ύψους 5,8 δισ. θα διατεθούν για την αποπληρωμή των δεσμεύσεων των έργων της ΠΠ 2021- 2025, μέσω διακριτής παρακολούθησης και ειδικών κανόνων με ορίζοντα ολοκλήρωσης το έτος 2028. Επίσης, γίνεται λόγος για συμπληρωματικότητα με τα συγχρηματοδοτούμενα Προγράμματα και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Όπως αναφέρεται, το ΕΠΑ σχεδιάζεται και θα εξειδικευθεί μετά την έγκρισή του σε πλήρη συμπληρωματικότητα με τα ενωσιακά προγράμματα και χρηματοδοτικά μέσα, αποφεύγοντας επικαλύψεις και μεγιστοποιώντας την αποτελεσματικότητα των δημόσιων πόρων.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις υποδομές και τις μεταφορές, στην ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας σε κρίσεις, και τη κοινωνική συνοχή και ανάπτυξη. Επίσης, προβλέπονται καινοτόμα χρηματοδοτικά εργαλεία, επέκταση της χρήσης χρηματοδοτικών μέσων (εγγυήσεις, δάνεια, συμμετοχές σε κεφάλαιο) και των Συμπράξεων Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για τη μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων.
Όπως αναφέρεται, «η σταθερή δημοσιονομική πορεία που ακολουθεί η χώρα, σε συνδυασμό με την επιτυχημένη υλοποίηση των συγχρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων και του ΤΑΑ και την υψηλή απορρόφηση των ενωσιακών πόρων, έχει οδηγήσει στην ραγδαία αύξηση των διαθέσιμων πόρων του ΑΠΔΕ για δημόσιες επενδύσεις τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικά, οι διαθέσιμοι πόροι για δημόσιες επενδύσεις το έτος 2019 ανέρχονταν σε 5,6 δισ. ευρώ. Το έτος 2024 οι αντίστοιχοι πόροι ανήλθαν σε 13,4 δισ. ευρώ, το έτος 2025 ανέρχονται σε 14.6 δισ. ευρώ, ενώ το έτος 2026 θα φτάσουν σε επίπεδα ρεκόρ της τελευταίας 16ετίας με 16,7 δισ. ευρώ».
