Ομεγαλόσωμος σκύλος έτρεμε καθώς τον μετέφεραν πάνω στη σκηνή. Ήταν ένα μεγάλο Νιουφάουνλαντ με φίμωτρο και με ηλεκτρόδια που σέρνονταν από τα μέλη του – ένα από τα μπροστινά πόδια κι άλλο ένα από τα πίσω. Η πόρτα του κλουβιού έκλεισε τρίζοντας και το πλήθος περίμενε. Ο Χάρολντ Π. Μπράουν συνέδεσε τα καλώδια σε μια γεννήτρια και άνοιξε τον διακόπτη. Μόλις γύρισε το καντράν, ο σκύλος αλύχτησε και έμεινε άκαμπτος.
Ο Μπράουν αύξησε την τάση μέχρις ότου τα 1.000 βολτ συνεχούς ρεύματος διαπεράσουν το σώμα του ζώου. Όταν όμως έκλεισε τον διακόπτη, το δύσμοιρο ζώο ήταν ακόμα ζωντανό. «Θα τον κάνουμε να νιώσει καλύτερα», ανακοίνωσε ο Μπράουν και έβγαλε τα καλώδια για να τα συνδέσει σε μια άλλη γεννήτρια στο μπροστινό μέρος της αίθουσας.
Αυτή τη φορά, η ενδεδειγμένη δόση ήταν 300 βολτ εναλλασσόμενου ρεύματος. Ο διακόπτης άναψε, ο σκύλος συσπάστηκε και αμέσως μετά πέθανε. «Το εναλλασσόμενο ρεύμα είναι μόνο για τον μπόγια, για το σφαγείο και για την πολιτειακή φυλακή», δήλωσε θριαμβευτικά. Βρισκόμαστε στο 1888. Ο Πόλεμος των Ρευμάτων βρισκόταν σε εξέλιξη και ο Αμερικανός εφευρέτης προσπαθούσε να αποδείξει μία θεωρία του.
Συνεχές VS εναλλασσόμενο
Η χώρα χρειαζόταν ηλεκτρισμό αλλά ο τρόπος παροχής του αποτελούσε ζήτημα λυσσαλέων αντιπαραθέσεων. Στο επίκεντρο όλης αυτής της φρενίτιδας βρίσκονταν δύο από τους μεγαλύτερους εφευρέτες της εποχής: ο Τόμας Έντισον, υποστηρικτής του συνεχούς ρεύματος, και ο Νίκολα Τέσλα, υπέρμαχος του εναλλασσόμενου.
Ο Έντισον ήταν Αμερικανός εφευρέτης και επιχειρηματίας. Είχε ξεκινήσει την καριέρα του στον ηλεκτρισμό ως ταπεινός τηλεγραφητής και εξελίχθηκε σε αξιοσέβαστο εφευρέτη της εμπορικής ηλεκτρικής λυχνίας και του φωνογράφου. Ήταν σχολαστικός και μεθοδικός, με επιχειρηματικό πνεύμα, και η Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού Έντισον προμήθευε το ρεύμα που φώτιζε τα σπίτια σε κάθε γωνιά των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ολόκληρη η αυτοκρατορία του ήταν χτισμένη πάνω στο συνεχές ρεύμα –τον ηλεκτρισμό που κυκλοφορούσε προς μία κατεύθυνση– και η εταιρεία του κατασκεύαζε τις γεννήτριες που θα προμήθευαν τη χώρα με το αναγκαίο μέσον για τον φωτισμό και την ακρόαση της μουσικής. Ο Νίκολα Τέσλα όμως είχε μια διαφορετική ιδέα.
Ο Σέρβος εφευρέτης είχε φτάσει στις Η.Π.Α. το 1884 και αρχικά είχε προσληφθεί από τον ίδιο τον Έντισον. Εργάστηκε στα Μηχανουργεία Έντισον έναντι του ηγεμονικού εβδομαδιαίου μισθού των 18 δολαρίων και υπό τις οδηγίες του σπουδαίου εφευρέτη βάλθηκε να ανακαλύψει έναν καλύτερο τρόπο μετάδοσης του ηλεκτρισμού σε μεγάλες αποστάσεις.
Για την ηλεκτροδότηση των σπιτιών τους, οι άνθρωποι χρειάζονταν περίπου 100 βολτ και έτσι ο Έντισον παρείχε ηλεκτρισμό σε αυτή την πάγια τιμή μέσω χοντρών χάλκινων καλωδίων. Από τη στιγμή όμως που ο ηλεκτρισμός κυκλοφορεί μέσα από καλώδια, μέρος της ενέργειας χάνεται. Αυτό σήμαινε την κατασκευή πολλών μικρών γεννητριών κοντά στα σπίτια, ούτως ώστε να αποφεύγεται η απώλεια ενέργειας κατά τη μεταφορά – μια λύση δαπανηρή και απρόσφορη.
Η μεγαλόπνοη ιδέα του Τέσλα ήταν η χρήση εναλλασσόμενου ρεύματος στις γραμμές. Αντί το ρεύμα να ταξιδεύει μόνο προς μια κατεύθυνση, κυκλοφορεί μπρος-πίσω, αλλάζοντας κατεύθυνση αρκετές φορές το δευτερόλεπτο. Αυτό δημιουργεί ποικίλα μαγνητικά πεδία, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη δημιουργία μετασχηματιστών. Οι συσκευές αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αυξομείωση της τάσης ανάλογα με τη ζήτηση. Σύμφωνα με το σκεπτικό αυτό, ο ηλεκτρισμός θα διένυε μεγάλες αποστάσεις σε υψηλή τάση και κατόπιν, όταν πια θα έφτανε στα σπίτια των ανθρώπων, η τάση του θα μειωνόταν. Αυτό ήταν αδύνατον με το συνεχές ρεύμα.
Η αρχή της κόντρας
Ο Έντισον δεν εντυπωσιάστηκε καθόλου. Ήταν πρακτικός άνθρωπος και χαρακτήρισε τον Τέσλα ονειροπόλο και «ποιητή της επιστήμης». «Οι ιδέες του είναι θαυμάσιες, αλλά εντελώς ανεφάρμοστες», δήλωσε. Στο μυαλό του Έντισον το εναλλασσόμενο ρεύμα ήταν επικίνδυνο. Γύριζε μπρος-πίσω με τέτοιο τρόπο που θα μπορούσε να επηρεάσει την ανθρώπινη καρδιά, ενώ οι γραμμές υψηλής τάσης ήταν κάτι αδιανόητο. Συν τοις άλλοις, ο Έντισον ήταν ένας παραγωγικός εφευρέτης που είχε κατοχυρώσει πατέντες για περισσότερες από 1.000 εφευρέσεις μόνο στις Η.Π.Α.
Επομένως, αν οι άνθρωποι προτιμούσαν το εναλλασσόμενο ρεύμα θα έπαυαν να χρησιμοποιούν τις εφευρέσεις του. Απέρριψε τις ιδέες του Τέσλα, του πρόσφερε αύξηση 7 δολαρίων στον εβδομαδιαίο μισθό του για τον κόπο του, και ο μαθητευόμενός του παραιτήθηκε. Ο Τέσλα εξοργίστηκε από τη στενομυαλιά του Έντισον και βάλθηκε να επιβάλει μόνος του τις εφευρέσεις του για το εναλλασσόμενο ρεύμα στις Η.Π.Α. Έπειτα όμως από ένα αισιόδοξο ξεκίνημα, αντιμετώπισε δυσκολίες και μόλις και μετά βίας είχε χρήματα για να ζει, ενώ έπιασε δουλειά ως χειρώνακτας και έσκαβε χαντάκια έναντι ελάχιστων δολαρίων την εβδομάδα.
Τελικά όμως κατάφερε να συγκεντρώσει τα κεφάλαια για να ιδρύσει την Ηλεκτρική Εταιρεία Τέσλα. Ο μεγιστάνας των σιδηροδρόμων Τζορτζ Γουέστινγχαουζ εντυπωσιάστηκε από τις πρωτοποριακές ιδέες του. Ο Γουέστινγχαουζ είχε αποκομίσει τεράστια κέρδη από μια ραγδαία αναπτυσσόμενη επιχείρηση μεταφορών και καθώς ήταν έτοιμος για μια νέα πρόκληση, η αναμέτρηση με τους αναδυόμενους γίγαντες του ηλεκτρισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες τού ταίριαζε γάντι. Είχε ασχοληθεί και παλιότερα με το εναλλασσόμενο ρεύμα και οι πρωτοποριακές ιδέες του Τέσλα ήταν συναρπαστικές.
Ένα χρόνο πριν την εκτέλεση του ανυποψίαστου Νιουφάουνλαντ, ο Τέσλα είχε υποβάλει πέντε πατέντες για να κατοχυρώσει πολλές νέες ιδέες. Είχε επινοήσει ένα ολοκληρωμένο ενεργειακό σύστημα σχεδιασμένο για να παράγει ηλεκτρισμό και ταυτόχρονα να τον μεταφέρει σε μεγάλες αποστάσεις αυξομειώνοντας την τάση του, ενώ είχε δημιουργήσει ακόμα και κινητήρες και φώτα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο άλλο άκρο. Ο Τέσλα δεν ήταν επιχειρηματίας. Ήταν ένας γνήσιος εφευρέτης, ενώ ο Γουέστινγχαουζ ήταν ό,τι ο Στιβ Τζομπς για τον Στιβ Βόζνιακ. Υιοθέτησε τις ιδέες του Τέσλα και τις εφάρμοσε σε μια επιχείρηση που θα μπορούσε να ταπεινώσει τον Έντισον.
Ο Τέσλα πούλησε τις πατέντες του στον Γουέστινγχαουζ έναντι 60.000 δολαρίων, παίρνοντας 10.000 δολάρια σε μετρητά και 150 μετοχές, και υπογράφοντας μια συμφωνία 2,50 δολαρίων για κάθε ιπποδύναμη ηλεκτρισμού που θα κατάφερνε να πουλήσει ο Γουέστινγχαουζ. Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή. Η Ηλεκτρική Εταιρεία Γουέστινγχαουζ άρχισε να εγκαθιστά γεννήτριες σε όλες τις Η.Π.Α., φτάνοντας σε περιοχές όπου δεν είχαν πρόσβαση οι γεννήτριες του Έντισον και πουλώντας φθηνότερα στο κέντρο των πόλεων για να ψαρέψει πελάτες. Η τιμή του χαλκού ανέβαινε, η επιχείρηση του Έντισον κινδύνευε και, το κυριότερο, οι ανταγωνιστές του έκλεβαν τις εφευρέσεις του.
«Ο Γουέστινγχαουζ θα σκοτώσει έναν πελάτη έξι μήνες μετά την τοποθέτηση ενός συστήματοςοποιουδήποτε μεγέθους», δήλωσε αγανακτισμένος ο Έντισον. Το 1888, η εταιρεία του εξέδωσε γραπτή προειδοποίηση προς τους δημοσιογράφους, παραθέτοντας με λεπτομέρειες τους κινδύνους του εναλλασσόμενου ρεύματος, και ο συνεργάτης του, Χάρολντ Π. Μπράουν, άρχισε την απεχθή εκστρατεία του προκαλώντας ηλεκτροπληξία σε ζώα. Μετά το περιστατικό με τον σκύλο, περιόδευσε με τη διεστραμμένη του παράσταση στα πέριξ της Νέας Υόρκης, εκτελώντας αδέσποτα ζώα μπροστά στα έντρομα μάτια δημοσιογράφων και καταγγέλλοντας το εναλλασσόμενο ρεύμα ως απειλή για τη δημόσια ασφάλεια.
«Τα βολτ μπορεί να σε τινάζουν, αλλά τα μιλιαμπέρ σε σκοτώνουν».
Ο Γουέστινγχαουζ εξοργίστηκε και με μια επιστολή επέπληξε τον Έντισον για τις ενέργειες των συνεργατών του. «Πιστεύω ότι γίνεται μια συστηματική και δόλια προσπάθεια εκ μέρους μερικών ανθρώπων για την πρόκληση μιας όσο το δυνατόν μεγαλύτερης διένεξης ανάμεσα στην Εταιρεία Έντισον και την Ηλεκτρική Εταιρεία Γουέστινγχαουζ». Αλλά και ο Τέσλα αντεκδικήθηκε, οργανώνοντας ανοιχτές συγκεντρώσεις όπου άφηνε 250.000 βολτ εναλλασσόμενου ρεύματος να διαπερνούν το σώμα του προς έκπληξη του πλήθους των θεατών.
Όπως λέει και το ρητό, «Τα βολτ μπορεί να σε τινάζουν, αλλά τα μιλιαμπέρ σε σκοτώνουν». Ο Τέσλα ήταν σίγουρος για την τεχνολογία του, έστω κι αν ο Έντισον δεν ήταν. Οι σχέσεις επιδεινώθηκαν και η δημόσια αντιπαράθεση κλιμακώθηκε. Το 1889 ξέσπασε ο «πανικός των ηλεκτρικών καλωδίων». Αρκετοί εργάτες που εγκαθιστούσαν καλώδια εναλλασσόμενου ρεύματος είχαν σκοτωθεί την ώρα του καθήκοντος, προκαλώντας στον κόσμο εκτεταμένη ανησυχία γύρω από την εγκατάσταση των γραμμών υψηλής τάσης. Οι θάνατοι πυροδότησαν ακόμα περισσότερο την οργή του Έντισον σχετικά με την ασφάλεια της τεχνολογίας του Τέσλα.
Μέχρι τότε είχε παραμείνει στη σκιά, αφήνοντας τον Μπράουν και την Εταιρεία Ηλεκτροδότησης Έντισον να καθοδηγούν την εκστρατεία εναντίον του Γουέστινγχαουζ, αλλά καθώς ο πανικός μεγάλωνε, ο Έντισον άρχισε να εκδηλώνεται ανοιχτά, επιρρίπτοντας σταθερά την ευθύνη για τους θανάτους στον ανταγωνιστή του. Η κατάσταση επρόκειτο να επιδεινωθεί. Ο Ουίλιαμ Κέμλερ ήταν ένας έμπορος από το Μπάφαλο της Νέας Υόρκης. Μεγάλος πότης και νταής, είχε σκοτώσει τον συνεργάτη του με τσεκούρι σε μια έκρηξη οργής, και το 1890 περίμενε την εκτέλεσή του.
Οι αρχές είχαν προσεγγίσει τον Έντισον ζητώντας τη συμβουλή του για μια πιο ανθρωπιστική μέθοδο εκτέλεσης εγκληματιών, έπειτα από μια σειρά αποτυχημένων απαγχονισμών. Παρότι ήταν εκ πεποιθήσεως αντίθετος στη θανατική ποινή, τελικά ανταποκρίθηκε στο αίτημά τους. Ήταν τόσο βέβαιος για τους κινδύνους του εναλλασσόμενου ρεύματος που πρότεινε μια γεννήτρια Γουέστινγχαουζ. Ο Γουέστινγχαουζ ήταν κάθετα αντίθετος στην ιδέα. Πίστευε ότι ήταν ανώφελα βάναυση και έδωσε εντολή στους δικηγόρους του να συντάξουν μια έκκληση για τη ζωή του Κέμλερ, επενδύοντας στην υπόθεση 100.000 δολάρια. Με κανένα τρόπο δεν επιθυμούσε τη σύνδεση της εταιρείας του με το παρατσούκλι «ρεύμα του δήμιου».
Ο Έντισον αντέδρασε κατηγορώντας τον Γουέστινγχαουζ ότι έβαζε την εμπορική του φήμη πάνω από τη φιλευσπλαχνία προς τον κατάδικο, επιμένοντας παράλληλα ότι το εναλλασσόμενο ρεύμα θα ήταν μια γρήγορη και αποτελεσματική μέθοδος εκτέλεσης. Ερήμην του ανταγωνιστή του, η εταιρεία του Έντισον βοήθησε τον Μπράουν να βρει μεταχειρισμένους κινητήρες Γουέστινγχαουζ για την ηλεκτρική καρέκλα, αλλά η εκτέλεση δεν πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το σχέδιο. Ο Κέμλερ δέθηκε στη συσκευή και 1.300 βολτ διαπέρασαν το κορμί του.
Η δοκιμασία του διήρκεσε 17 δευτερόλεπτα αλλά δεν υπέκυψε. Το κοινό άρχισε να ουρλιάζει καθώς ο Κέμλερ ανακτούσε τις αισθήσεις του και τα ρούχα του άρπαζαν φωτιά. Μόνο όταν η συσκευή λειτούργησε στα 2.000 βολτ επί τέσσερα λεπτά το σώμα του υπέκυψε τελικά στη βίαιη επίθεση. «Καλύτερα να είχαν χρησιμοποιήσει τσεκούρι», σχολίασε ο Γουέστινγχαουζ. Η αδυσώπητη αντιπαράθεση ανάμεσα στους δύο γίγαντες του ηλεκτρισμού συνεχίστηκε μέχρι το 1893, όταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία να μπει μια και καλή τέλος σε αυτή την αντιπαράθεση.
Μέχρι τότε όμως ο Έντισον είχε αποσυρθεί από τον αγώνα. Οι αλλεπάλληλες συγχωνεύσεις είχαν εξασθενίσει τις ανταγωνίστριες ηλεκτρικές εταιρείες και η Τόμσον-Χιούστον απορρόφησε την εταιρεία του Έντισον για τη δημιουργία της Τζένεραλ Ελέκτρικ. Το ίδιο συνέβη με τις πατέντες του, κι έτσι ο ανταγωνισμός έπαψε να έχει προσωπικό χαρακτήρα. Το γεγονός που έμελλε να φέρει τα πάνω κάτω διαδραματίστηκε εν τη απουσία του, και τελικά θα έβαζε το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της αυτοκρατορίας του στο συνεχές ρεύμα. Η Διεθνής Έκθεση του Σικάγο θα οργανωνόταν για να εορταστεί η 400η επέτειος της άφιξης του Χριστόφορου Κολόμβου στην Αμερική. Στην εκδήλωση αναμένονταν 27 εκατομμύρια επισκέπτες και ασφαλώς έπρεπε να φωτίζεται. Για τον εξηλεκτρισμό της εκδήλωσης, η Τζένεραλ Ελέκτρικ υπέβαλε προσφορά 554.000 δολαρίων, αλλά ο Γουέστινγχαουζ μειοδότησε, υποσχόμενος ότι θα κρατούσε τα φώτα αναμμένα έναντι μόνον 399.000 δολαρίων.
Η Τζένεραλ Ελέκτρικ θα χρειαζόταν ολόκληρα βουνά από χάλκινα καλώδια για να μεταφέρει επαρκή ενέργεια, αλλά το εναλλασσόμενο ρεύμα του Τέσλα επέτρεπε στον Γουέστινγχαουζ να προσφέρει το ίδιο με χαμηλότερο κόστος. Η έκθεση φωταγωγήθηκε και οι αιτήσεις για εναλλασσόμενο ρεύμα πήραν μορφή χιονοστιβάδας. Ο Γουέστινγχαουζ απέκτησε τη ζηλευτή πρόσβαση στους Καταρράκτες του Νιαγάρα χρησιμοποιώντας τα ορμητικά νερά για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η Τζένεραλ Ελέκτρικ άλλαξε τελικά ρότα και άρχισε να χρησιμοποιεί εναλλασσόμενο ρεύμα. Ο πόλεμος είχε λήξει με νικήτρια την πλευρά του Τέσλα.
Συχνά ο Έντισον περιγράφεται ως ο κακός της ιστορίας, αλλά ο πόλεμος ξέφυγε από τα χέρια των επιστημόνων. Οι ιδέες και οι προσεγγίσεις τους μπορεί να ήταν διαφορετικές, αλλά η πραγματικά λυσσαλέα σύγκρουση ήταν ο εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στον Τζορτζ Γουέστινγχαουζ, τον Χάρολντ Π. Μπράουν και τους επικεφαλής των ανταγωνιστριών εταιρειών ηλεκτρισμού.
Αργότερα, ο Έντισον πήγε να παρακολουθήσει μια ομιλία του Τέσλα και όταν ο πρώην μαθητευόμενός του τον πρόσεξε ανάμεσα στο πλήθος, ζήτησε από τους ακροατές να χειροκροτήσουν θερμά τον σπουδαίο άνδρα. Παρά τις διαφορές τους, ο Τέσλα ήταν μέγας θαυμαστής του Έντισον και αργότερα δήλωσε: «Η επιρροή που άσκησε πάνω μου ο Έντισον ήταν μάλλον ασυνήθιστη. Διαπίστωσα ότι αυτός ο θαυμάσιος άνθρωπος τα έκανε όλα μόνος του χωρίς να έχει καμία απολύτως εκπαίδευση».
Της Laura Mears
To παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «All About History», που κυκλοφορεί μία φορά τον μήνα με το «Εθνος της Κυριακής»
