Με το παρόν ένθετο ολοκληρώνουμε το τρίπτυχο αφιέρωμα του «Ανοιχτού Βιβλίου» στα βιβλία της χρονιάς. Μια επισκόπηση, που άρχισε στις 15 Δεκεμβρίου (με τις ενότητες Φιλοσοφία, Ιστορία, Ιδέες, Μελέτη-Δοκίμιο) και συνεχίστηκε στις 22 Δεκεμβρίου (με τις ενότητες Ελληνική πεζογραφία, Ξένη πεζογραφία, Ελληνική ποίηση). Ενας απολογισμός που ενεργοποίησε πολλούς συνεργάτες του βιβλιοφιλικού μας ενθέτου, ώστε να σας παρουσιάσουμε ένα ψηφιδωτό προτάσεων και επισημάνσεων από τίτλους του 2018.
Σήμερα η Ελένη Σβορώνου (συγγραφέας και κριτικός παιδικής λογοτεχνίας, αλλά και δασκάλα δημιουργικής γραφής για παιδική και νεανική γραφή) παρουσιάζει την ενότητα Παιδικό Βιβλίο και ο Δημήτρης Φιλιππίδης (αρχιτέκτονας και πανεπιστημιακός) την ενότητα Αρχιτεκτονική.
Σήμερα, όμως, χαιρόμαστε ιδιαίτερα που αποχαιρετούμε τη φετινή βιβλιογραφική χρονιά με ένα ανέκδοτο πρωτοχρονιάτικο διήγημα της Μάρως Δούκα, που έγραψε αποκλειστικά για τους αναγνώστες μας.
Μια παιγνιώδης ιστορία της σπουδαίας συγγραφέως, ενδοκειμενικής πνοής και ειρωνικής διάθεσης. Μια αλλόκοτη, συγκινητική, παραμυθητική, σχεδόν αυτοπαρηγορητική εκδοχή της γραφής, όταν αυτή επιχειρεί να ανακαλέσει το γιορτινό αίσθημα, να ψηλαφίσει το εορταστικό πρόσωπο, τη στιγμή που η ίδια βρίσκεται βυθισμένη στη ρευστότητα και στη μεταιχμιακότητα των καιρών.
Εκ μέρους όλων των συνεργατών του «Ανοιχτού Βιβλίου» σάς ευχόμαστε Καλή Χρονιά, προσδοκώντας για το 2019 απαιτητικά βιβλία, εύρωστους εκδοτικούς οίκους και γεμάτα βιβλιοπωλεία.
Μ. ΦΑΪΣ
———————–
Αφού διανύουµε µια δύσκολη για τα βιβλία περίοδο, οι όροι κατάταξής τους δεν µπορεί παρά να ταιριάζουν στην ορολογία ενός γνωστού σκληρού αθλήµατος, του µποξ. Εχουµε και λέµε λοιπόν:
Κατηγορία ελαφρών βαρών
Λόγω συνθηκών, αρκετοί εκδότες ανακάλυψαν ξανά τις χάρες των µικρών και περιεκτικών βιβλίων χαµηλού κόστους. Χρονικά προηγήθηκε το ΜΙΕΤ, µε την εκλεκτή σειρά «minima», στην οποία εντάχθηκε τώρα η θαυµάσια µετάφραση και σχολιασµός του κλασικού δοκιµίου του E. Panofsky, «Γοτθική αρχιτεκτονική και σχολαστικισµός»,από τον Σ. Κονταράτο. Με ανάλογους στόχους κινήθηκε η «Μέλισσα», δηµοσιεύοντας τις οµιλίες των τιµητικών εκδηλώσεων για αρχιτέκτονες µε πολύπλευρη δράση που είχαν οργανωθεί στο βιβλιοπωλείο της, κάτω από τον γενικό τίτλο «Συναντήσεις». Μέσα στη χρονιά, κυκλοφόρησαν τα αντίστοιχα βιβλία για τους Σ. Κονταράτο, Μ. Μπίρη, Κ. Δεκαβάλλα, και Χ. Καλλιγά και Α. Καλλιγά. Τρίτη προσθήκη σε αυτή την κατηγορία ήταν η «Νεφέλη», µε την κυκλοφορία του «Για το µεταµοντέρνο στην αρχιτεκτονική», σε επιµέλεια του Α. Γιακουµακάτου, όπου περιλαµβάνεται ένας διάλογος ανάµεσα στον Α. Κωτσιόπουλο και τον Σ. Γιαµαρέλο, βασισµένος σε παλιότερη συνέντευξη που είχε πάρει ο δεύτερος από τον πρώτο πάνω σε αυτό το «καυτό» θέµα.
Κατηγορία µεσαίων βαρών
Αυτή είναι η πιο πυκνοκατοικηµένη κατηγορία, καθώς η επόµενη, των βαρέων βαρών, όπως γνωρίζουµε, ήταν εκείνη που υπέστη σχεδόν ολική καθίζηση. Η µεσαίων βαρών ενότητα είναι πιο ευέλικτη και διαθέτει αυξηµένες ικανότητες επιβίωσης.
Σε αυτήν τώρα συνωθούνται βιβλία που άλλοτε θα έβγαιναν ως «εικονογραφηµένα λευκώµατα-µονογραφίες», όπως για παράδειγµα το εξαιρετικά λιτό αλλά και τόσο περιεκτικό «Nikiforidis&Cuomo Architects, Δηµόσιος χώρος εν αναµονή», σε έκδοση του Ιανού και το «Γιάννης Κούκης, έργα & µελέτες», µε επιµελητή τον Π. Τσακόπουλο, σε έκδοση Ποταµός. Το πρώτο συνοψίζει το έργο ζωής πάνω στο σχεδιασµό δηµόσιων χώρων του γνωστού γραφείου της Θεσσαλονίκης που µας χάρισε, κοντά σε άλλα, την ανάπλαση της Νέας Παραλίας της πόλης. Το δεύτερο, αντίστοιχα, συγκεντρώνει υλικό από την παραγωγή ενός ιδιαίτερα σεµνού αλλά σταθερά προσανατολισµένου αρχιτέκτονα και δάσκαλου.
Μαζί τους, θα πρέπει να συνυπολογιστούν όσα βιβλία έδωσαν περισσότερο βάρος σε κείµενα, δραστικά µειώνοντας την πολυδάπανη εικονογράφηση. Εδώ ανήκει το «Αµφίθυµη νεωτερικότητα» του Κ. Τσιαµπάου, σε έκδοση Επίκεντρο, µε συλλογή διάσπαρτων κειµένων του. Oπως και το «Χρόνος αρχιτεκτονική τέχνη. Τα διαρκή στοιχεία της Αθήνας», σε επιµέλεια των Π. Πάγκαλου και Στ. Αλιφραγκή, σε έκδοση Printup (Πάτρας), όπου περιλαµβάνονται τα πρακτικά του εργαστηρίου Citylab 2017, που οργανώθηκε την προηγούµενη χρονιά στην ΑΣΚΤ.
Αφησα επίτηδες τελευταία δύο δείγµατα, που στην πραγµατικότητα βρίσκονται ανάµεσα στα «µεσαία» και τα «βαρέα», παίζοντας έξυπνα µε πιο οικονοµικές µορφές χωρίς, από την άλλη, να χάνουν σε ποιότητα και πλούτο περιεχοµένου. Τα δύο δείγµατα που έχω υπόψη µου είναι το «Αναπαραστάσεις του υπερβατικού» των Γ. Περράκη και Ν. Σκουτέλη, σε έκδοση Καπόν, και το συλλογικό Νοµαδική αρχιτεκτονική. «Περπατώντας σε ευάλωτα τοπία», σε έκδοση futura – δύο εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις καλλιτεχνικής επιµέλειας, εξίσου όµως νόµιµες. Το πρώτο καταπιάνεται µε ένα τολµηρό θέµα που ελάχιστα απασχολεί σήµερα την ελληνική βιβλιογραφία, ενώ το δεύτερο, αξιοποιώντας τις ικανότητες του Μ. Παπαρούνη, κάνει την έκπληξη, δείχνοντας τη σεµνή και ανεπιτήδευτη δράση µιας οµάδας που από χρόνια νοιάζεται για τον δηµόσιο χώρο της πόλης µε πολιτικούς όρους.
Κατηγορία βαρέων βαρών
Κανονικά, όπως είπαµε, αυτή η περιοχή θα έπρεπε να έχει εκλείψει οριστικά. Κατά ένα παράδοξο τρόπο όµως συντηρείται στο πείσµα κάθε πρόβλεψης, βασισµένη, αποκλειστικά πλέον, σε ιδιωτικές επιχορηγήσεις. Αυτή βέβαια η λύση εφαρµοζόταν και παλαιότερα, καθώς διάφορες εταιρείες παράγγελναν εταιρικά δώρα για τις Γιορτές, µια πηγή που σχεδόν πια στέρεψε. Έχουµε έτσι ένα λόγο παραπάνω να εκθειάσουµε όσες εκδόσεις κατάφεραν να υλοποιηθούν. Εδώ θα κατέτασσα το «ΦιξFix 120+ χρόνια αρχιτεκτονική» της Ντ. Θεοδωροπούλου, σε έκδοση του Epikentro publishers, τη λαµπερή µελέτη ενός θρυλικού κτηρίου στην οδό Συγγρού µε µακριά ιστορία, το οποίο από εργοστάσιο µετατράπηκε σε µουσείο σύγχρονης τέχνης, έχοντας πρώτα χάσει το µισό του µήκος. Επίσης, το «Ο πολιτικός µηχανικός Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος» του Γ.Λ. Λάµπρου, µε επιµέλεια της Ε. Γρατσία της monumenta, µια υποδειγµατική παρουσίαση αρχειακών τεκµηρίων µιας εποχής που αποκαλύπτει ερευνητικούς θησαυρούς.