Διαβάζω λοιπόν σήμερα για τις αλλαγές στο νέο ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ και μένω άφωνος! Προβληματίζομαι πως κάποιος που γνωρίζει την πορεία και των τριών κύκλων του προγράμματος μπορεί να σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο!
Πριν ξεκινήσω τους προβληματισμούς μου, θεωρώ πολύ σημαντικό να θέσω ορισμένες βασικές προϋποθέσεις για το τι είναι το πρόγραμμα Εξοικονομώ και πως πρέπει να λειτουργεί, γιατί φοβάμαι πως πολλοί ξεχνούν τις βασικές του αρχές και τους στόχους του, όπως αυτοί έχουν οριστεί απο την ΕΕ που το χρηματοδοτεί.
Το εξοικονομώ λοιπόν είναι ένα πιλοτικό πρόγραμμα Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων. Το ξανατονίζω … ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Ως τέτοιο, με βάση το σχεδιασμό του ΥΠΕΝ, αφορά μόλις το 10% του κτιριακού αποθέματος. Αναβαθμίζοντας 60.000 οικιστικές μονάδες κάθε χρόνο μέχρι το 2030 θα έχουμε αναβαθμίσει μόλις το 10% των 6.5 εκατομμυρίων οικιστικών μονάδων που υπάρχουν. Επομένως όποιος υπόσχεται “τα πάντα στους πάντες” λέει ψέμματα, γιατί δεν έχει τα λεφτά για να το κάνει. Αλλά και όποιος λέει ότι θα κάνει περισσότερα και θα χαμηλώσει τον πήχυ, ώστε να ικανοποιήσει περισσότερους, πάλι λέει ανεφάρμοστα πράγματα και πρακτικά δεν έχει (ή δεν θέλει να) καταλάβει το νόημα του προγράμματος.
Το πρόγραμμα Εξοικονομώ δεν είναι πρόγραμμα φιλανθρωπικού χαρακτήρα. Είναι πρόγραμμα πολύ υψηλού περιβαλλοντικού στόχου και μόνο! Είναι πρόγραμμα που γέννησε η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της, γνωρίζοντας ότι τα κτίρια ευθυνονται για το 40% αυτού του προβληματος, λόγω της ενέργειας που καταναλώνουν. Στοχεύει λοιπόν στη δημιουργία των βελτιστων, το ξανατονίζω βέλτιστων, πρακτικών στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων κατοικίας ώστε να φρενάρουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη. Όχι απλά καλύτερων, αλλά των βέλτιστων πρακτικών που θα κινητοποιήσουν την ιδιωτική πρωτοβουλία να μιμηθεί αυτές τις πρακτικές και να βελτιώσει την ενεργειακή απόδοση των υπόλοιπων κτιρίων.
Το πρόγραμμα επίσης δεν είναι πρόγραμμα των φτωχών και των κατατρεγμένων, ούτε των σκόρπιων σπιτιών των χωριών πάνω στα βουνά. Αυτοί δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον, πρώτα πρώτα γιατί δεν έχουν λεφτά για να καταναλώσουν ενέργεια και δεύτερον γιατί τα παραδοσιακά πετρινα σπίτια στα χωριά δεν είναι τόσο ευάλωτα όσο οι αμόνωτες πολυκατοικίες των αστικών κέντρων. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι το πρόβλημα που καλείται να δώσει τις βέλτιστες λύσεις το πρόγραμμα Εξοικονομώ, δεν είναι το “ποιος καίει” αλλά το “πόσο καίει”. Και οποιαδήποτε παρεκκλιση από αυτή την αρχή έχει σαν αποτέλεσμα να μην πετυχαίνουμε τον στόχο, δηλαδή τις βέλτιστες πρακτικές.
Στον προσφατο γύρο του προγράμματος, όπως και σε προηγούμενους, αλλά αυτή τη φορά πιο έντονα, εμφανίστηκε το εξής φαινόμενο: ενώ ο μέγιστος επιλέξιμος προϋπολογισμός ήταν 50.000 ανά κατοικία, ο μέσος όρος των αιτήσεων κυμάνθηκε κάτω από τις 20.000 ευρώ. Θα είναι αστείο αυτό να οδηγήσει κάποιους στο συμπέρασμα να χαμηλώσουν στις 20.000 τον επιλέξιμο προϋπολογισμό στις επόμενες εκδόσεις του προγράμματος. Η αιτία δεν είναι ότι δεν χρειάζονται άλλα χρήματα για το βελτιστο αποτέλεσμα, η αιτία είναι ότι κανείς δεν επιδιώκει το βέλτιστο αποτέλεσμα. Ούτε ο μηχανικός που ενώ πληρώνεται με το “κομμάτι”, δεν είναι αρκετά καταρτισμένος στην ενεργειακή απόδοση και έχει ένα ακατάλληλο εργαλείο που λεγεται ΚΕΝΑΚ, αλλά ούτε και ο χρήστης που δεν ειναι σωστά ενημερωμένος και ακούει τον κάθε επαγγελματία που του προτείνει ότι έχει στοκάρει στην αποθήκη του. Βάλε δυο κουφωματάκια και έναν ηλιακό και καθάρισες.
Αφού λοιπόν συμφωνήσαμε στα παραπανω, ας πάρουμε ένα ένα αυτά που τώρα φημολογούνται ως εκ του ΥΠΕΝ εκπορευόμενες μεταβολές του επόμενου γύρου του προγράμματος:
- “οι επιδοτήσεις στο πρόγραμμα θα διαφοροποιούνται ανάλογα με την ενεργειακή κλάση του ωφελούμενου κτιρίου”. Δηλαδή θα παίρνεις περισσότερα, αν ξεκινάς από χειρότερη κατηγορία, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη τι εξοικονόμηση θα πετύχεις! Αρκεί να έχεις κακή κατηγορία εκκίνησης! Ξέρουμε πολύ καλά όλοι μας ότι με αυτόν τον πλήρως αναξιόπιστο ΚΕΝΑΚ αυτό ειναι εύκολο. Επομένως ευνοούνται οι πονηροί! Σε καμιά περίπτωση δεν προκρίνεται με αυτόν τον τρόπο το βέλτιστο αποτέλεσμα.
- “θα λαμβάνονται υπόψη οι κλιματολογικές – περιβαλλοντικές συνθήκες της κάθε περιοχής”. Δηλαδή αυτός που ειναι στην Κοζάνη θα πάρει περισσότερα από αυτον που είναι στην Κρήτη! Κι αν στην Κρήτη το κτίριο ειναι αμόνωτο, θα του στερήσεις το δικαίωμα να το μονώσει σωστά? Και τελικά το πρόβλημα είναι μόνο η θέρμανση ή και η ψύξη? Και τι θα πει “περιβαλλοντικές συνθήκες” ? Πως μετράμε τέτοιες σε ένα κτίριο, αφού το μόνο μας κριτήριο ειναι ο ΚΕΝΑΚ? Ενα κτίριο επιβαρύνει το περιβάλλον το ίδιο, είτε στο βουνό είτε στη θάλασσα. Θα διαλέγουμε περιοχές επιβαρυμένες σε βάρος άλλων που έχουν χρόνο να … επιβαρυνθούν?
- “θα εισαχθεί κριτήριο για τις λεγόμενες μειονεκτικές περιοχές (ορεινές περιοχές, περιοχές της απολιγνιτοποίησης κλπ)” . Δηλαδή ένα κτίριο σε ένα ορεινό χωριό είναι πιο “μειονεκτική περιοχή” από μια αμόνωτη πολυκατοικία του 1970 στο κέντρο της Κυψέλης! Οι περιοχές απολιγνιτοποίησης καίνε λιγότερο κάρβουνο απο άλλες βόρειες και εξίσου κρύες! Η Ρόδος που καίει μαζούτ για να παράξει ηλεκτρική ενέργεια για να δουλέψουν τα κλιματιστικά δεν είναι “μειονεκτική περιοχή”. Πρέπει να καταλαβουμε πως ο πλανήτης είναι ένας και η επιβάρυνση είτε είναι μια κιλοβατώρα είτε δέκα, είτε ειναι για θέρμανση είτε για ψύξη, είναι εξίσου βλαβερές.
- “θα υπάρχουν κριτήρια στο πρόγραμμα ανάλογα με την παλαιότητα των ωφελούμενων κτιρίων”. Δηλαδή ένα αμόνωτο κτίριο του 75 καίει λιγότερο από ένα αμονωτο κτίριο του 65 και του 55! Είναι βέβαιο πως υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στα κτίρια προ του 1980 και του κανονισμού θερμομόνωσης. Αλλά υπάρχουν και πολύ κακές πρόσφατες κατασκευές και αυτές δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε. Το πόσο παλιό είναι ένα κτίριο δεν καθορίζει το δυναμικό εξοικονόμησης που διαθέτει, μια και αυτό εξαρτάται και απο άλλους παράγοντες όπως η αρχιτεκτονική του, ο προσανατολισμός του , το σχήμα του και άλλα.
- “θα εξειδικευτούν περαιτέρω τα εισοδηματικά κριτήρια με στόχο την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας”. Εδώ έχουμε τη μεγαλύτερη παρανόηση : να ενισχύσουμε, λέει, τον φτωχό, γιατί αυτός έχει ανάγκη! Και να ενισχύσουμε όσους περισσότερους φτωχούς μπορούμε. Μα ρε παιδιά, ο φτωχός δεν καίει, δεν καταναλώνει ενέργεια γιατί δεν έχει να καταναλωσει. Ακόμη κι αν ζει σε αθλιες συνθήκες και σε παγωμένα σπίτια, έχει άλλες σημαντικές προτεραιότητες, δεν καίει, γιατί δεν έχει να κάψει! Αυτός επομένως δεν επιβαρύνει το περιβάλλον, άρα δεν αποτελεί αντικείμενο του προγράμματος, έτσι όπως αυτό ρητά ορίζεται απο την ΕΕ που το χρηματοδοτεί, γιατί δεν μπορεί να αποτελέσει βελτιστη πρακτική εξοικονόμησης. Με τι θα συγκρίνουμε ? Με αυτό που δεν έκαιγε? Αν τέλος πάντων θέλετε να βοηθησετε τον φτωχό, αυξήστε το εισόδημα του με άλλους τρόπους, με λιγότερους φόρους, μην ρίχνετε νερό σε ένα κουβά χωρίς πάτο. Και από την άλλη μεριά, έχετε προσέξει όταν η Αττική πνίγεται στη τζακίλα και όταν περπατάμε τώρα με το lockdown στους δρόμους και μουγκρίζουν οι λέβητες του φυσικού αερίου, σε ποιες γειτονιές συμβαίνει αυτό? Στις φτωχογειτονιές , στην Κυψέλη και τα Λιόσια ή μήπως στα βόρεια/νότια προάστια? Δεν ψάχνουμε να εξοικονομήσουμε ενεργεια σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα σε ένα κτίριο που δεν καταναλώνει, ανεξάρτητα από το για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Ψάχνουμε το κτίριο που καταναλώνει πολύ και επιδιώκουμε να κατεβάσουμε την κατανάλωση του μέχρι και 10 φορές κάτω, γιατί το μπορούμε.
Επομένως ας προσέξουμε πολύ τι πρέπει να αλλάξει στον επόμενο γύρο. Σίγουρα πρέπει να καταργηθεί το “όποιος προλάβει”, γιατί και αυτό στερεί από το πρόγραμμα την βασική του επιδίωξη που είναι τα καλά παραδείγματα. Κανείς δεν κάνει σοβαρή μελέτη εξοικονόμησης όταν ξέρει ότι μπορεί να μην προλάβει. Σίγουρα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που αμοίβεται ο μηχανικός, γιατί δεν έχει κίνητρο να πετύχει την βελτιστη εξοικονόμηση όταν πληρώνεται με το κεφάλι και ξέρει ότι η επιτυχία εξαρτάται απο την ταχύτητα. Σίγουρα δεν πρέπει να ορίζονται κριτήρια όπως εισόδημα, παλαιότητα και καταγωγή που μειώνουν τον βασικό στόχο της μέγιστης εξοικονόμησης. Και τέλος σίγουρα πρέπει να παραμείνουν στα υψηλότερα επίπεδα οι επιδοτήσεις ώστε να ισχυροποιούν όσο γίνεται περισσοτερο το κίνητρο για την βελτιστη εξοικονόμηση όσων εντάσσονται και επομένως να εξασφαλίζουν το καλό παράδειγμα που είναι ο κεντρικός στόχος του προγράμματος. Η Ιταλία έχει φτάσει να επιδοτεί μέχρι 110% την εξοικονόμηση. Ας ρίξουμε μια ματιά στο πρόγραμμα των γειτόνων.
Μοναδικό κριτήριο κατάταξης κατά τη γνώμη μου πρέπει να είναι η εξοικονόμηση ενέργειας. Και αυτή να στηρίζεται σε αξιόπιστους υπολογισμούς και όχι σε αόρατα κτίρια αναφοράς. Θα επανέλθω σύντομα με λεπτομερή πρόταση. Και ελπίζω αυτή τη φορά να υπάρξει ανοιχτός διάλογος πάνω στο θέμα για να δημιουργήσουμε ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα για την επόμενη δεκαετία.