Επειδή το τελευταίο διάστημα, ιδίως μετά την αμερικανική ενεργειακή απόβαση στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της συνάντησης P-TEC (6-7 Νοεμβρίου), γίνεται αναφορά κατά κόρον στον Κάθετο Διάδρομο (Vertical Corridor) και πώς αυτός, από μόνος του δήθεν, καθιστά την Ελλάδα «ενεργειακό κόμβο», καλό είναι να διευκρινίσουμε μερικά στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν και συγχρόνως να εξετάσουμε τη σημασία του από γεωστρατηγικής άποψης.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η πατρότητα του Κάθετου Διαδρόμου (ΚΔ) ανήκει στον Γιάννη Μανιάτη, ο οποίος κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργού Ενέργειας την περίοδο 2012-2015, προχώρησε τόσα θέματα όσο κανένας άλλος υπουργός πριν ή μετά από αυτόν (βλέπε πρόγραμμα «Εξοικονομώ», επενδύσεις ΑΠΕ, επιστροφή της Ελλάδος στις έρευνες υδρογονανθράκων, ελληνο-βουλγαρικός αγωγός αερίου, αγωγός ΤΑΡ, αγωγός East Med κ.λπ.).
Το πρώτο βήμα
Στις 9 Δεκεμβρίου 2014 ο Γιάννης Μανιάτης συνάντησε στο Βουκουρέστι τους ομολόγους του από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία και μετά από σύντομες διαβουλεύσεις υπέγραψαν ένα πρωτόκολλο που προέβλεπε τη συνεργασία των τριών χωρών για την ελεύθερη μεταφορά αερίου από τη μία χώρα στην άλλη στο πλαίσιο προώθησης της απελευθέρωσης της αγοράς αερίου και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Με την τελική επενδυτική απόφαση τότε στα πρόθυρα για την κατασκευή του ελληνο-βουλγαρικού αγωγού αερίου και τη διασύνδεσή του με τον ΤΑΡ, που θα έφερνε αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, συμφωνήθηκε όπως αυτός αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά ενός συστήματος αγωγών που θα μετέφεραν αέριο από Νότο προς Βορρά και σε αντίθετη ροή, εάν χρειαζόταν, προκειμένου να ενισχυθεί η ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής. Εχει ενδιαφέρον ότι η πολιτική απόφαση σε επίπεδο υπουργών για την κατασκευή και οργάνωση του ΚΔ ελήφθη χωρίς να έχει υπάρξει προηγουμένως σχετική μελέτη. Κλασικό παράδειγμα πώς μια φωτισμένη πολιτική απόφαση (που βασίστηκε τόσο στο ένστικτο όσο και στη γνώση των ενεργειακών αναγκών και συσχετισμών της περιοχής) διαμόρφωσε ακολούθως το ενεργειακό σκηνικό επί του πεδίου.
Η μελέτη στρατηγικής κατεύθυνσης
Τότε, με πρωτοβουλία του ΙΕΝΕ και την υποστήριξη του Γιάννη Μανιάτη και της ΔΕΠΑ, το Ινστιτούτο ανέλαβε και ολοκλήρωσε μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μια πρώτη μελέτη στρατηγικής κατεύθυνσης για την οργάνωση, την όδευση και τον τρόπο λειτουργίας του ΚΔ.
Σύμφωνα με τα πορίσματα της εν λόγω μελέτης, ο ΚΔ θα δημιουργείτο ως ένα σύστημα που θα συνδυάζει υπάρχοντες ή σχεδιαζόμενους αγωγούς στο μεγαλύτερο μέρος του, με την προσθήκη ορισμένων επιπλέον κλάδων και διασυνδετηρίων, έτσι που να καθίσταται δυνατή η ταχεία μεταφορά συγκεκριμένων ποσοτήτων αερίου απ’ το ένα άκρο, στον Νότο, μέχρι το άλλο, στον Βορρά. Η δε διαδικασία της μεταφοράς θα καθορίζετο βάσει πρωτοκόλλων που θα ισχύουν μεταξύ των Διαχειριστών των εμπλεκόμενων κρατών τα οποία και θα τους δεσμεύουν.
Η δυνατότητα μεταφοράς αερίου με έναν αξιόπιστο τρόπο μέσα από ένα σύστημα αγωγών που ανήκει σε διαφορετικές χώρες είναι αναμφισβήτητα ένα από τα ελκυστικά χαρακτηριστικά του όλου εγχειρήματος αφού έτσι αποφεύγεται η κατασκευή ενός ενιαίου και πολυδάπανου ξεχωριστού αγωγού. Εξ ου και ο τίτλος του άρθρου.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία
Πράγματι, βάσει των ανωτέρω προβλέψεων προχώρησε το όλο project, το οποίο διευκολύνθηκε σημαντικά από το γεγονός ότι όλες οι συμμετέχουσες χώρες ήσαν – και είναι – μέλη της ΕΕ, το οποίο σημαίνει ότι τα δίκτυα αερίου τους λειτουργούν βάσει του ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου. Συν τω χρόνω, πέρα από τις αρχικές τρεις χώρες, προστέθηκαν στη σχεδίαση και λειτουργία του ΚΔ η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Μολδαβία και τελευταία η Ουκρανία.
Με το που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή, η χρησιμότητα και η αναγκαιότητα του ΚΔ έγινε ιδιαίτερα εμφανής αφού αίφνης θα μπορούσαν να διοχετευθούν αξιόλογες ποσότητες αερίου από την Ελλάδα, η οποία από το 2024 διέθετε δύο εισαγωγικά τέρμιναλ LNG (στη Ρεβυθούσα και στην Αλεξανδρούπολη) και μπορούσε μέσα από το σύστημά της να διακινήσει περί τα 10 δισ. κυβ. μέτρα (bcm) αερίου κατ’ έτος.
Εχει ενδιαφέρον ότι η Ελλάδα το 2023 εξήγαγε προς Βορρά μέσω του συστήματός της, χωρίς την οργανωμένη εμπλοκή του ΚΔ, περί τα 1,6 bcm και 0,3 bcm το 2024 αξιοποιώντας κυρίως την πύλη του Σιδηροκάστρου. Ενώ το 2025 παρατηρείται ανάκαμψη των εξαγωγών στα 0,5 bcm το πρώτο 9μηνο.
Ο ελληνοβουλγαρικός αγωγός
Καθώς προχωρεί η κατασκευή ενός παρακαμπτήριου αγωγού στη Βουλγαρία και συγχρόνως πρόκειται να αναβαθμιστεί η μεταφορική δυνατότητα του ελληνο-βουλγαρικού αγωγού (ICGB), το σύστημα του ΚΔ θα μπορεί αύριο να μεταφέρει αρκετά μεγαλύτερες ποσότητες έως και 10,0 bcm και σε πολύ στοχευμένους προορισμούς. Αν και στα χαρτιά ο ΚΔ υπήρχε ήδη από το 2020, τελικά ενεργοποιήθηκε προϊόντος του πολέμου στην Ουκρανία με πρωτοβουλία του ΔΕΣΦΑ, ο οποίος και ανέλαβε να οργανώσει τη συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ των Διαχειριστών όλων των ανωτέρω κρατών συγκαλώντας διαδοχικές συναντήσεις στην Αθήνα (2023, 2024).
Τα προϊόντα μεταφοράς
Σήμερα, προχωρεί τάχιστα η οργάνωση του ΚΔ μέσω της τυποποίησης συγκεκριμένων προϊόντων μεταφοράς (βλέπε Route 1, 2, 3 κ.λπ.), ώστε πολύ σύντομα να μπορεί να λειτουργήσει γρήγορα και αποτελεσματικά η μεταφορά αερίου από Νότο προς Βορρά με συντεταγμένο τρόπο. Μια πρώτη εφαρμογή έχουμε ήδη μετά την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ ΔΕΠΑ και του Ουκρανού Διαχειριστή στις 16 Νοεμβρίου στην Αθήνα για τη μεταφορά 4,0 bcm μέχρι τον Μάρτιο 2026. Από γεωπολιτικής άποψης, η πλήρης ενεργοποίηση του Κάθετου Διαδρόμου δημιουργεί ένα σοβαρό ενεργειακό αντίβαρο ως προς την Τουρκία, η οποία μέσω του Turk Stream και του τεράστιου δικτύου αγωγών και LNG τέρμιναλ που διαθέτει αλλά και της ισχυρής πρόσβασής της στο δίκτυο της Βουλγαρίας, μέχρι σήμερα αποτελούσε τον κύριο προμηθευτή αερίου στην ΝΑ Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας), κυρίως με τη διοχέτευση ρωσικού αερίου.
Εκτός η Τουρκία
Τη στιγμή, όμως, που ΗΠΑ και ΕΕ έλαβαν την απόφαση για τερματισμό της ροής ρωσικού αερίου στην Ευρώπη και, ταυτόχρονα, ανέλαβαν το βάρος της προμήθειας αερίου στην Ουκρανία, η Τουρκία τίθεται εκτός του περιφερειακού ενεργειακού κάδρου. (Μένει να αποδειχθεί βέβαια εάν ΕΕ και ΗΠΑ θα εξασκήσουν την κατάλληλη πίεση προς την Τουρκία και τη Βουλγαρία ώστε να σταματήσει η ροή αερίου τύπου Turkish Basket, που αποτελείται κυρίως από ρωσικό αέριο).
Ετσι, η Ελλάδα έρχεται, «σαν έτοιμη από καιρό», να αναπληρώσει το κενό και να καταλάβει τη θέση του βασικού προμηθευτή αερίου όλης της περιοχής.
Χωρίς το ρωσικό αέριο
Σήμερα, μέσω εισαγόμενου LNG, και αύριο – εάν είμαστε τυχεροί και συνεπείς ως προς τον σχεδιασμό μας – μέσα από δικά μας κοιτάσματα στο Ιόνιο και αλλού. Ως προς το ερώτημα που τίθεται μετ’ επιτάσεως το τελευταίο διάστημα από πολλούς αναλυτές για το εάν η ενεργειακή αγορά στην Ευρώπη – και στην περιοχή μας ασφαλώς – είναι δυνατό να επανέλθει σε κατάσταση ex ante, δηλ. προ της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ως προς την προμήθεια πετρελαίου και αερίου σε περίπτωση ειρήνευσης, οι απόψεις διίστανται.
Ομως, σύμφωνα με τις απόψεις υψηλόβαθμων στελεχών μεγάλων ενεργειακών επιχειρήσεων, το πλέον πιθανό να συμβεί είναι ότι πολύ δύσκολα θα επιστρέψουμε στην προτέρα κατάσταση με το ρωσικό αέριο να αποκτά κυρίαρχο ρόλο στην ευρωπαϊκή αγορά. Ηδη, οι περισσότερες εταιρείες (βιομηχανίες, ηλεκτροπαραγωγοί κ.λπ.) έχουν διαφοροποιήσει το χαρτοφυλάκιο προμηθειών τους, με ισχυρή δόση LNG, και, για λόγους ασφαλείας, δεν πρόκειται να αλλάξουν εύκολα στρατηγική. (βλέπε www.iene.eu/articlefiles/the vertical corridor – from the Aegean to the Baltic.pdf)
Ο κ. Κωστής Σταμπολής είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ)
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
