Μια υπόγεια διαμάχη με εξαιρετικά μεγάλο περιβαλλοντικό, πολεοδομικό και χωροταξικό ενδιαφέρον εξελίσσεται τις τελευταίες εβδομάδες στο παρασκήνιο των κυβερνητικών οργάνων. Η διαμάχη αυτή φαίνεται να έχει και χαρακτηριστικά διαγκωνισμού για την «επιρροή εξουσίας».
Από τη μία πλευρά υπάρχει η νεοσύστατη «Ανάπλαση ΑΕ» υπό τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ Νίκο Μπελαβίλα, ο οποίος είναι παράλληλα ο ιθύνων νους πίσω από το πρόγραμμα αξιοποίησης των ακινήτων του Υπουργείου Εργασίας που τρέχει τον τελευταίο χρόνο η Έφη Αχτσιόγλου. Στο πλευρό του έχει τους εποπτεύοντες υπουργούς της «Ανάπλαση ΑΕ» Χρήστο Σπίρτζη (Υποδομών) και Αλέκο Φλαμπουράρη (Επικρατείας). Από την άλλη πλευρά, ως σφήνα, μπήκε το τελευταίο διάστημα ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Δημαράς, ο οποίος μένει να φανεί κατά πόσον έχει «ισχυρές» πλάτες σε υπουργικό επίπεδο. Και μήλον της έριδος είναι ο κεντρικός, επιτελικός σχεδιασμός για τα έργα ανάπλασης στην Αθήνα, για τον οποίο οι δύο πλευρές φαίνεται να θέλουν και να προωθούν διαμετρικά αντίθετες δράσεις.
Η υπόθεση είναι αρκετά σύνθετη και έχει και έντονες ιδεολογικές και πολιτικές προεκτάσεις, πέρα από τις επιστημονικές και επαγγελματικές επιδιώξεις ορισμένων. Κυρίως όμως έχει έντονο περιβαλλοντικό, πολεοδομικό και χωροταξικό χρώμα καθώς αφορά τις κινήσεις που θα προγραμματιστούν να γίνουν τα επόμενα χρόνια στην πρωτεύουσα όσον αφορά αστικές αναπλάσεις. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι παράλληλα είναι ανοιχτή η συζήτηση για αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ένα από τα Περιφερειακά Σχέδια της χώρας) το οποίο μεν ψηφίστηκε το 2014 αλλά η παρούσα κυβέρνηση αρκετές φορές έχει αναφερθεί στην αναγκαιότητα αλλαγής του.
Ο πόλος Δημαρά
Από την πρώτη ημέρα της δημόσιας παρουσίας του στο ΥΠΕΝ, ο Γιώργος Δημαράς έθεσε με παρρησία, αλλά ελαφρώς ουτοπικά και ιδεολογικά, το ζήτημα των αστικών αναπλάσεων, όπως έγραψε η Greenagenda. Αφού του ανέθεσε ο Υπουργός Γιώργος Σταθάκης αυτήν την αρμοδιότητα, το πήρε πάνω του και τόνισε ότι πρέπει να προχωρήσει η «απόσυρση παλαιών κτηρίων» σε μια πυκνοδομημένη πόλη όπως η Αθήνα, για να δημιουργηθούν κοινόχρηστοι χώροι και να προστεθεί αστικό πράσινο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις προχθές συναντήθηκε ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Γιώργος Δημαράς με τον Δήμαρχο Αθηναίων ακριβώς για αυτό το ζήτημα. Βασικό θέμα της συνάντησης ήταν η συζήτηση για επεξεργασία νομοθετικού πλαισίου που θα επιτρέπει τη δυνατότητα ανασχεδιασμού και αστικών αναπλάσεων μέσω τολμηρών παρεμβάσεων στα τμήματα των πόλεων που γηράσκουν. Όπως τονίστηκε στην ανακοίνωση του κ. Δημαρά «στόχος της πρωτοβουλίας αυτής του Υπουργείου είναι να επανασχεδιαστούν οι περιοχές των πόλεων και κυρίως των μεγάλων πόλεων οι οποίες υποβαθμίζονται και ερημώνουν, ενώ τα κτήρια σε αυτές δεν έχουν την απαιτούμενη αντοχή καθώς έχουν κτιστεί με τον παλιό αντισεισμικό κανονισμό και επιπλέον η αντοχή του οπλισμένου σκυροδέματος μειώνεται μετά τα 40 – 50 χρόνια ζωής. Περαιτέρω, με την εν λόγω νομοθετική πρωτοβουλία, επιχειρείται η αύξηση του πρασίνου και των κοινόχρηστων χώρων η βελτίωση του ισοζυγίου πρασίνου ανά κάτοικο, με δυναμικές παρεμβάσεις ακόμη και με δυνατότητα κατεδάφισης μέρους ή ολόκληρων προβληματικών οικοδομικών τετραγώνων, ώστε οι πόλεις μας γίνουν ανθρώπινες, να βελτιωθεί η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος και να αντιμετωπιστούν τα έντονα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής που γίνονται όλο και περισσότερο συχνά». Στη συνάντηση συζητήθηκαν επίσης άλλα βασικά σημεία και στόχοι της νομοθετικής πρωτοβουλίας του Υπουργείου όπως η αισθητική αναβάθμιση των γειτονιών κ.λ.π. Στη συνάντηση ο Δήμαρχος δήλωσε ότι στηρίζει την πρωτοβουλία και θα συμμετέχει εκπρόσωπος του Δήμου Αθηναίων στην σχετική επιτροπή. Τέλος, ο Υφυπουργός τόνισε στο Δήμαρχο Αθηναίων τη βούληση του Υπουργείου για γρήγορη υλοποίηση των παρεμβάσεων αυτών. «Είναι γεγονός ότι, αν δεν ληφθούν πρωτοβουλίες για να αλλάξουμε τους όρους οι πόλεις μας και κυρίως τα γηρασμένα κέντρα τους θα ξαναδομηθούν με τα ίδια προβλήματα, δηλαδή χωρίς επαρκείς κοινόχρηστους χώρους, χωρίς πράσινο και θα εξακολουθήσουν να είναι δυσλειτουργικές, ανθυγιεινές και αντιαισθητικές για τον πολίτη», σημειώθηκε χαρακτηριστικά. Και προφανώς το μήνυμα είχε πολλαπλούς αποδέκτες…
Ο πόλος Μπελαβίλα
Η πλευρά της «Ανάπλαση ΑΕ» όμως έχει προχωρήσει. Ήδη μετρά «νίκες» καθώς εκτός από τη σύσταση του φορέα και τη συγκρότηση της διοίκησης φαίνεται να περνά και σε προγραμματισμό έργων, μέσα από τη δημιουργία master plan. Σύμφωνα με τον κ Μπελαβίλα, όπως σημείωσε αμέσως μετά την πρώτη συνεδρίαση του ΔΣ, τα επτά έργα προτεραιότητας για την «Ανάπλαση ΑΕ» είναι:
1. Η αποκατάσταση των Προσφυγικών Πολυκατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας σε συνεργασία με τους κατοίκους, την Περιφέρεια Αττικής και το νοσοκομείο «Άγιος Σάββας».
2. Η αναβίωση του πράσινου πεζόδρομου της Τοσίτσα σε συνεργασία με το Αρχαιολογικό και το Επιγραφικό Μουσείο, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
3. Η επέκταση του προτύπου επιτυχημένου προγράμματος ανάκτησης ακινήτων με κοινωνική ανταπόδοση του Υπουργείου Εργασίας σε άλλες ενότητες κενών κτιρίων του Δημοσίου.
4. Η ενεργοποίηση έργων που εγκαταλείφθηκαν μέσα στην κρίση, όπως η πλατεία Θεάτρου
5. Η πεζοδρόμηση της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας έως το Καλλιμάρμαρο.
6. Η αναβάθμιση του εγκαταλειμμένου δημόσιου χώρου της οδού Πειραιώς σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής.
7. Η αποκατάσταση του θεάτρου Λυκαβηττού,
σημειώνοντας μάλιστα, για τα δύο τελευταία έργα, ότι αφορούν σε δύο αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.
Βέβαια ο ίδιος φρόντισε να διευκρινίσει ότι οι σχεδιασμοί αυτοί δεν έρχονται σε αντίθεση με την αυτοδιοίκηση (Δήμο και Περιφέρεια) αλλά η Ανάπλαση θα λειτουργήσει ως εργαλείο. Παραβλέπει βέβαια ότι ο σχεδιασμός τέτοιου μεγέθους έργων είναι επιτελικός και όχι εκτελεστικός ρόλος. Και κυρίως φαίνεται να ξεχνά, όπως μας υπογραμμίζουν παράγοντες της αγοράς, ότι εκτός από τα δύο πρώτα έργα (Προσφυγικά και Πεζόδρομος Τοσίτσα) όλα τα υπόλοιπα εκφεύγουν ρητής αναφοράς στον ιδρυτικό νόμο της εταιρείας και επομένως δημιουργούν και νομικά ζητήματα για το κατά πόσον μπορεί να προχωρήσουν, ιδίως αν διαφωνεί ο Δήμος Αθηναίων ή ο έχων την αρμοδιότητα Υφυπουργός.
Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι «πλάτη» στον καθηγητή του ΕΜΠ βάζουν οι επίσης μηχανικοί Υπουργοί της κυβέρνησης Σπίρτζης και Φλαμπουράρης, που εποπτεύουν την «Ανάπλαση ΑΕ». Ιδίως ο Αλέκος Φλαμπουράρης έχει γραφεί ότι θεωρεί το έργο των αναπλάσεων στην Αθήνα ως προσωπικό στοίχημα και «παρακαταθήκη» του.
Παράλληλα, έμπειροι παράγοντες της αγοράς αναφέρουν ότι ο «για χρόνια στο κουρμπέτι» καθηγητής της Αρχιτεκτονικής έχει «κυκλώσει» τον νέο Υφυπουργό Περιβάλλοντος, καθώς η αρμοδιότητά του για τις αστικές αναπλάσεις είναι (νομοθετικά και πολιτικά) υπό την έγκριση του Υπουργού Γιώργου Σταθάκη αλλά υπάρχουν και ισχυροί σύμμαχοι στο Υπουργικό Γραφείο. Όπως σημειώνουν, μία από τις συμβούλους του Υπουργού συμμετέχει ως αντιπρόεδρος του κ. Μπελαβίλα στην «Ανάπλαση ΑΕ» ενώ έτερος σύμβουλος του Υπουργού είναι επιστημονικός συνεργάτης του εργαστηρίου αστικού σχεδιασμού του ΕΜΠ όπου συμμετέχει και ο κ. Μπελαβίλας.
Μάλιστα δεν είναι τυχαίο, μας λένε, ότι το όνομα του καθηγητή Νίκου Μπελαβίλα διαρρέεται συστηματικά από πηγές του ΣΥΡΙΖΑ στο πολιτικό ρεπορτάζ ως «σοβαρή υποψηφιότητα για τον Δήμο της Αθήνας, που εξετάζεται», αν και ο ίδιος ο κ. Μπελαβίλας το αρνείται.
Ο πόλος Καμίνη
Ο Γιώργος Καμίνης έχει αντιταχτεί εξαρχής και σθεναρά στη δημιουργία της «Ανάπλαση ΑΕ» καθώς, δικαιολογημένα, είδε κίνδυνο αφαίρεσης αρμοδιοτήτων από τον Δήμο και δημιουργία ανταγωνιστικής κρατικής δομής για έργα που αποτελούν είτε αρμοδιότητά του είτε είναι άμεσου ενδιαφέροντος του.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο εξαιρετικά ευφυής δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης συναντήθηκε επίσημα με τον νέο Υφυπουργό Περιβάλλοντος των Οικολόγων Γιώργο Δημαρά ειδικά για το θέμα των αναπλάσεων στην Αθήνα, καθώς είναι προφανές για τον Δήμο της Αθήνας ότι η συνεργασία Δήμου – Υπουργείου μπορεί και πρέπει να υπερκεράσει τις όποιες αρμοδιότητες «διεκδικεί» να πάρει η νεοσύστατη «Ανάπλαση ΑΕ» υπό τον Νίκο Μπελαβίλα. Και συμφώνησε στη «θεσμική» συνεργασία σε επιτροπή του Υπουργείου, η οποία μοιραία θα έρθει, λόγω θεματολογίας, σε αντίθεση με τους σχεδιασμούς της «Ανάπλαση ΑΕ».
Θυμίζουμε ότι ο Δήμος Αθηναίων προχωρά μόνος του την Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση της Αθήνας (με συγκεκριμένα έργα και αναπλάσεις), στο πλαίσιο ενός σχεδίου Ολοκληρωμένης Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης που έχει σχεδιάσει και περιλαμβάνει και άλλες συμπληρωματικές δράσεις που θα ανακοινωθούν (Ανοιχτά Κέντρα Εμπορίου, Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας κλπ), όπου σημαντικό κομμάτι τους είναι επιμέρους αναπλάσεις γειτονιών της πόλης.
Παράλληλα ο Δήμος έχει νομική υποχρέωση μέσα στα επόμενα τρία χρόνια να εκπονήσει το Τοπικό Χωρικό Σχέδιο της Αθήνας αποδίδοντας χρήσεις γης και γενικούς όρους δόμησης σε όλη την έκταση του Δήμου, εντάσσοντας μάλιστα και τις ελάχιστες περιοχές της Αθήνας που βρίσκονται ακόμη εκτός σχεδίου όπως ο Ελαιώνας. Και τα έργα που προγραμματίζει η «Ανάπλαση ΑΕ» θα πέσουν σε «αχρηστία» αν δεν περιλαμβάνονται στο ΤΧΣ της Αθήνας, το οποίο όμως, τελικά, εγκρίνει και δημοσιεύει ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Η μακροπρόθεσμη ουσία
Όπως έχουμε αναδείξει στη Greenagenda, ο ρόλος της χρήσης υπάρχοντος κτηριακού αποθέματος είναι έντονα ιδεολογικός. Από τη μία μεριά, υπάρχει το μοντέλο της συνεκτικής πόλης που πιστεύει ότι οι πόλεις δεν πρέπει να επεκτείνονται αλλά το υπάρχον απόθεμα να επαναχρησιμοποιείται. Από την άλλη υπάρχει το μοντέλο της επέκτασης των προαστίων, όπου οι μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, επεκτείνονται σε νέες περιοχές. Και τα δύο είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβούν (έχει συμβεί μόνο σε εκτινασσόμενες, όχι απλά αναπτυσσόμενες οικονομίες, που εμείς πολύ απέχουμε). Επομένως ο σχεδιασμός για απόσυρση κτηριακού αποθέματος με κατεδαφίσεις παλαιών κτηρίων που προκρίνει ο κ. Δημαράς απέχει πολύ από την κατεύθυνση επαναχρησιμοποίησης άδειων δημοσίων κτηρίων που έχει υπηρετήσει και προωθεί ο κ. Μπελαβίλας. Η αντίρρηση που αναφέρεται είναι ότι κατ΄ ανάγκη δεν συγκρούονται αυτά τα δύο καθώς η απόσυρση μπορεί να αφορά ιδιωτικά κτήρια και η επαναχρησιμοποίηση τα δημόσια. Όμως κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά απίθανο να σταθεί νομικά και πολιτικά, αν το παράδειγμα της απόσυρσης κτηρίων δεν το δώσει το ίδιο το δημόσιο στους πολίτες, οι οποίοι διαφορετικά δεν θα δεχθούν να «παραδώσουν» έστω και με κάποιου είδους αντάλλαγμα, την περιουσία τους σε κοινή χρήση.
Εναλλακτικές προτάσεις
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στο θέμα έχει αναφερθεί και Πρόεδρος του ΤΕΕ, ο οποίος έχει σημειώσει ότι τέτοιες παρεμβάσεις μπορούν να γίνουν μόνο αν λειτουργήσει με αντικειμενικό, αδιάβλητο, ηλεκτρονικό και σύγχρονο τρόπο η Τράπεζα Γης, η οποία θα μπορεί να «αποζημιώνει» ιδιοκτήτες για να παραχωρούν οικόπεδα, αναφέροντας ως παράδειγμα παλαιά στρατόπεδα και εκτάσεις του Υπουργείου Άμυνας.
Επίσης, μια εξαιρετικά συγκεκριμένη σχετική πρόταση είχε γίνει στα τέλη της δεκαετίας του 2000 τόσο από τον Στέφανο Μάνο ατομικά (ο οποίος έχει τη φήμη επιτυχημένου πρώην υπουργού ΠΕΧΩ) όσο και από την ομάδα πολιτών «Πάρκα Παντού» οι οποίοι πρότειναν (με παραπλήσιο σκεπτικό) τη χρήση ολόκληρης της έκτασης του παλαιού Αεροδρομίου του Ελληνικού ως «τράπεζας» αποζημίωσης μέσω ανταλλαγών δικαιωμάτων προκειμένου να απελευθερωθούν ιδιοκτησιακά δικαιώματα οικοδομών και πολυκατοικιών σε ολόκληρη την Αττική για τη δημιουργία (μέσω κατεδαφίσεων ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων) αλσών και πάρκων σε κάθε δήμο της Αθήνας, ώστε το «πράσινο» όφελος από την τεράστια έκταση στο Ελληνικό να διαχυθεί σε ολόκληρο το Λεκανοπέδιο.
