Eνα από τα πλέον σύνθετα προβλήματα στα οποία καλείται να βρει και να δώσει λύσεις άμεσα η κυβέρνηση είναι ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός, με ρυθμίσεις που συνδέονται κυρίως με τον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό (ΝΟΚ), την εκτός σχεδίου δόμηση και τον τουρισμό. Κι αυτό σε μια περίοδο όπου η κατάσταση στην αγορά έχει γίνει χαοτική, αφού η αδράνεια σε επίπεδο νομοθετικού πλαισίου έχει οδηγήσει σε αναστολή την έκδοση οικοδομικών αδειών με αβέβαιο τον χρόνο των κυβερνητικών πρωτοβουλιών. Στην κατασκευαστική αγορά επικρατεί κυριολεκτικά αλαλούμ.
Από τη μία κινδυνεύουν να χαθούν περιουσίες από την έλλειψη θεσμικού πλαισίου (ΝΟΚ) και από την άλλη δημιουργούνται νέες για τους ευνοημένους, επενδυτές και ιδιώτες, που κατάφεραν να ενταχθούν στο καθεστώς των στρατηγικών επενδύσεων και να εξασφαλίσουν κατά παρέκκλιση όρους δόμησης κομμένους και ραμμένους στα μέτρα τους.
Ακόμη, όμως, και εκείνοι που αγόρασαν γη και εξασφάλισαν οικοδομικές άδειες με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία τώρα βρίσκονται σε απόγνωση, αφού οι αποφάσεις του ΣτΕ για τις διατάξεις του ΝΟΚ τις ακυρώνουν παρατείνοντας την ανασφάλεια δικαίου όσο καθυστερούν οι νέες ρυθμίσεις, τις οποίες έχει δεσμευτεί το ΥΠΕΝ να παρουσιάσει.
Η κυβέρνηση βρίσκεται στην εξουσία σχεδόν έξι χρόνια και όφειλε όχι μόνο να νομοθετήσει και να βάλει κανόνες και τάξη στην άναρχη δόμηση και την αυθαιρεσία, αλλά και να μεριμνήσει να θωρακίσει νομικά τις νομοθετικές της παρεμβάσεις, έτσι ώστε να μην είναι έωλες στο ΣτΕ και να απορρίπτονται ως αντισυνταγματικές.
Με την πλάτη λοιπόν στον τοίχο, ο νέος υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου πρέπει να δώσει τάχιστα δείγματα γραφής και λύσεις στις σύνθετες πολεοδομικές και χωροταξικές εκκρεμότητες των πολιτών που έχουν οδηγηθεί στην απελπισία από την αβελτηρία της πολιτείας και των υπηρεσιών της.
Η βαθιά ριζωμένη Λερναία Υδρα του σχεδιασμού, η ένταση της αυθαιρεσίας στα νησιά πέρα από κάθε νόμο και το πάγωμα της έκδοσης οικοδομικών εργασιών συνιστούν έναν δρόμο δύσβατο, με αυστηρό επιτηρητή την ίδια την κοινωνία. Το παζλ συμπληρώνουν οι ρυθμίσεις για την εκτός σχεδίου δόμηση και η παράλληλη καταγραφή και θεσμοθέτηση των αναγνωρισμένων οδών, καθώς επίσης και η απουσία χωροταξικού σχεδιασμού σε τομείς όπως η πράσινη ενέργεια, ο τουρισμός, η βιομηχανία, ο ορυκτός πλούτος και ο θαλάσσιος σχεδιασμός, που στην πλειονότητά τους χαρακτηρίζονται από νομοθετικά κενά και κάνουν πιο βαρύ το φορτίο για τη νέα πολιτική ηγεσία.
Σαφείς προειδοποιήσεις για το τι παραλαμβάνει στο δαιδαλώδες υπουργείο ο κ. Παπασταύρου έδωσε πολύ γλαφυρά, κατά την τελετή παράδοσης – παραλαβής, ο απερχόμενος υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θεόδωρος Σκυλακάκης φέρνοντας το παράδειγμα του Σίνη του Πιτυοκάμπτη, του ληστή της Κορίνθου που αιχμαλώτιζε τα θύματά του και τα έδενε σε δύο αντικριστά κλαδιά ενός πεύκου αφού τα είχε λυγίσει προς τα κάτω και στη συνέχεια τα ελευθέρωνε απότομα, με αποτέλεσμα το σώμα του αιχμαλώτου να διαμελίζεται. «Το υπουργείο αυτό έχει δύο πεύκα, το ένα είναι η ενέργεια και η ανάγκη για ανάπτυξη και το δεύτερο είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Οι δυνάμεις που βρίσκονται και στα δύο πεύκα είναι εξαιρετικά ισχυρές και με βαθιές ρίζες. Και ο υπουργός που είναι εδώ πρέπει να κρατάει σε καλή λειτουργία και τα δύο και να ακολουθεί τον μέσο δρόμο», είπε ο κ. Σκυλακάκης.
Το μαρτύριο των αδειών
Eνα από τα πιο άμεσα ζητήματα της πολεοδομικής πολιτικής που μεταφέρεται σαν καυτή πατάτα στη νέα πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ, με αρωγό τον έμπειρο υφυπουργό Νίκο Ταγαρά, είναι ο τρόπος που θα χτίζουμε εφεξής.
Στην οικοδομή ο χρόνος άρχισε να παγώνει οριστικά τον Δεκέμβριο του 2024, όταν η ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας ανέτρεψε, όπως αναμενόταν, τα μπόνους του Oικοδομικού Kανονισμού του 2012, με τα οποία πριμοδοτείται η διαμόρφωση κτιρίων κατά τρόπο που να εξασφαλίζουν ενεργειακή εξοικονόμηση και κοινόχρηστους χώρους σε πυκνοδομημένες αστικές περιοχές, θεωρώντας ότι δεν μπορούν να ισχύουν με οριζόντιο τρόπο και δίχως να έχει προηγηθεί κάποια περιβαλλοντική εκτίμηση.
Τώρα το υπουργείο καλείται να διαχειριστεί τις οικοδομικές άδειες που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα και ενσωματώνουν αυτές τις διατάξεις του ΝΟΚ χωρίς να έχουν ξεκινήσει εργασίες, εξασφαλίζοντας μια συνέχεια σε όσους έβγαλαν νόμιμα άδειες καθώς και για όσους που ξεκίνησαν να οικοδομούν και είναι σε διάφορα στάδια.
Η εφαρμογή του ΝΟΚ έχει δημιουργήσει ήδη τετελεσμένα σε ορισμένες περιοχές, με αύξηση στο ύψος των κτιρίων, ενώ πολλοί δήμοι έχουν μπλοκάρει την έκδοση νέων αδειών (που σταδιακά ανακαλούν με ανάλογες αποφάσεις) ωσότου δοθούν οι τελικές κατευθύνσεις από το ΥΠΕΝ. Το υπουργείο, αν και εμφανίζεται να είναι στο τελικό στάδιο των ρυθμίσεων τις οποίες θα αξιολογήσει πλέον και η νέα πολιτική ηγεσία, δεν έχει παρουσιάσει ακόμη τη «θεραπεία» στις αποφάσεις για τον ΝΟΚ, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει ο κατάλογος των αγωγών για αποζημιώσεις από εργολάβους οικοδομών που στρέφονται κατά δήμων αλλά και εναντίον του ΥΠΕΝ. Ολη η κατασκευαστική αγορά περιμένει το νέο πλαίσιο που θα χαράσσει τον οδικό χάρτη σε ό,τι αφορά τις εξής περιπτώσεις:
α) σε άδειες που δεν έχουν εκδοθεί και δεν έχουν ξεκινήσει να υλοποιούνται και οι οποίες δεν μπορούν να προχωρήσουν – αυτές είναι και ο μεγάλος βραχνάς του υπουργείου καθώς μπορούν να αιτηθούν αποζημιώσεις λόγω της σύναψης συμβολαίων και προσυμφώνων, β) σε όσες έχουν διακοπεί οι εργασίες λόγω δικαστικών προσφυγών και είναι σε αρχικό στάδιο, γ) σε όσες έχουν ξεκινήσει οι οικοδομικές εργασίες αλλά δεν έχουν φτάσει στο στάδιο που το ΣτΕ να θεωρεί έναρξη εργασιών, δ) σε εκείνες που σταμάτησαν λόγω προσφυγών, αλλά είναι σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής ή έχουν ολοκληρωθεί. Πρόσφατα ο Δήμος Αλίμου προχώρησε στην ανάκληση προηγούμενης απόφασης που διέταζε πάγωμα εργασιών, η οποία εκδόθηκε στις 18 Δεκεμβρίου του 2024. Από τις 40 τότε άδειες που πάγωσαν άναψε πρόσφατα πράσινο φως για να συνεχίσουν οι 10, ενώ αξιολογούνται και οι επόμενες. Σε μια περίπτωση, μάλιστα, έχει γίνει μήνυση και αγωγή αποζημίωσης και σύντομα αναμένεται να υποβληθούν και άλλες δύο.
Οι ρυθμίσεις
Βούληση του ΥΠΕΝ είναι οι ρυθμίσεις του υπουργείου να εγκριθούν με Προεδρικό Διάταγμα ώστε να περάσουν από τον έλεγχο του ΣτΕ, διαδικασία που θα καθυστερήσει περαιτέρω τον χρόνο έγκρισης του θεσμικού πλαισίου, καθώς εκτιμάται ότι δεν θα ξεκαθαρίσει πριν από τις αρχές καλοκαιριού.
Το ΥΠΕΝ υπόσχεται να επιταχύνει τις διαδικασίες αναθεώρησης των αδειών και να περιορίσει το οικονομικό κόστος για τους θιγόμενους. Ενα μέτρο που είχε μελετηθεί από το πρώην υπουργό κ. Σκυλακάκη ήταν οι φόροι που είχαν καταβάλει πολίτες και επενδυτές για τα επιπλέον τετραγωνικά της άδειας (και που λόγω της απόφασης του ΣτΕ δεν μπορούν να υλοποιηθούν) να μπορούν να επιστρέφονται. Ενα δεύτερο μέτρο ήταν το περιβαλλοντικό ισοδύναμο. Σε μια επιβαρυμένη περιοχή που έχουν προστεθεί επιπλέον τετραγωνικά λόγω ΝΟΚ, δηλαδή, θα προβλέπεται να σχεδιαστούν κάποιοι χώροι πρασίνου ή να ενοποιηθούν κοινόχρηστοι χώροι ώστε να προστεθεί επιπλέον ελεύθερος χώρος. Η προηγούμενη πολιτική ηγεσία έχει ήδη προχωρήσει στη θεσμοθέτηση της έννοιας του περιβαλλοντικού ισοδύναμου και για πλείστες άλλες περιπτώσεις, όπως η λειτουργία ενός εργοστασίου ή ενός οποιουδήποτε άλλου έργου που μπορεί να επιβαρύνει το περιβάλλον, αλλά προσθέτοντας ένα περιβαλλοντικό όφελος (περισσότερο πράσινο, ανανέωση της πανίδας μιας περιοχής κ.ά.) μπορεί να αντισταθμίσει τη ζημιά.
Εκτός σχεδίου δόμηση
Ο «τραχανάς» που έχει απλώσει η κυβέρνηση επεκτείνεται και στην εκτός σχεδίου δόμηση, που με διαδοχικές αποφάσεις του ΣτΕ βάζει ως προϋπόθεση το πρόσωπο σε αναγνωρισμένο ή κοινόχρηστο δρόμο. Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν αρκεί η αρτιότητα των 4 στρεμμάτων για να χτίσει κάποιος, αλλά χρειάζεται κι ένας αναγνωρισμένος δρόμος για να δώσει σε ένα οικόπεδο τη δυνατότητα να οικοδομηθεί. Ενα επιπλέον στοιχείο που έθεσε είναι ποιος θα κατασκευάσει τον δρόμο αυτό, καθώς η λογική «όποιος χτίζει, ανοίγει κι έναν δικό του» δεν μπορεί να συνεχιστεί!
Οι δρόμοι αποτελούν μια παράλληλη διαδικασία στον πολεοδομικό σχεδιασμό και εντάσσονται σε ένα εγκεκριμένο οδικό δίκτυο που ικανοποιεί τη σύνδεση οικισμών, δραστηριοτήτων ή εγκαταστάσεων. Η πρώτη φάση περιλαμβάνει την καταγραφή του οδικού δικτύου σε όλη την επικράτεια και στη συνέχεια την κατηγοριοποίηση. Δηλαδή ποιοι από τους δρόμους αυτούς είναι αναγνωρισμένοι (από δημόσιες αρχές δήμους ή περιφέρειες) και ποιοι όχι. «Το στάδιο αυτό είναι πολύ κρίσιμο, καθώς αν κάποιοι δρόμοι δεν αναγνωριστούν μπορεί ένα μεγάλο τμήμα των εκτός σχεδίου γεωτεμαχίων να βγει μη οικοδομήσιμο», αναφέρει στο «ΘΕΜΑ» ο αρχιτέκτων-πολεοδόμος και διευθυντής του Σπουδαστηρίου Πολεοδομικών Ερευνών στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Κώστας Σερράος.
Ο ίδιος χαρακτηρίζει τη ρύθμιση για την εκτός σχεδίου μια μεγάλη σπαζοκεφαλιά. «Στην εκτός σχεδίου χτίζουμε από το 1923 και μετά εκτός οργανωμένων σχεδίων πόλεων ή οριοθετημένων οικισμών. Η γνώμη μου είναι ότι με κάποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστεί και να στρέψουμε την οικοδόμηση προς τα σχέδια πόλης ή τους οργανωμένους υποδοχείς (τουριστικούς, βιομηχανικούς κ.ά.) για να μη σπέρνεται παντού η δόμηση στην εκτός σχεδίου. Το πώς θα γίνει το πέρασμα από το ένα καθεστώς όπου βγάζαμε άδεια στο άλλο όπου αυτό θα περιοριστεί ή θα εξαλειφθεί είναι μια σπαζοκεφαλιά».
Οπως αναφέρει, είναι δύσκολο για κάποιον που παίρνει πολιτικές αποφάσεις να το χειριστεί γιατί γεννά παρενέργειες. Σήμερα έχει διαμορφωθεί η αντίληψη ότι όποιος έχει 4 στρέμματα μπορεί να χτίσει 200 μέτρα. «Αυτό έχει επηρεάσει τις αξίες γης που είναι υψηλότερες από ένα βοσκοτόπι που δεν χτίζεται. Με αυτό το δεδομένο, ντόπιοι αλλά και ξένοι επενδυτές έχουν επενδύσει χρήματα και έχουν γίνει αγοραπωλησίες σε ιδιοκτησίες στα εκτός σχεδίου που όταν τις αγόρασαν είχαν το δικαίωμα δόμησης. Πώς λοιπόν θα έρθει κάποιος να ανατρέψει αυτά τα ζητήματα. Είναι ένα θέμα», αναφέρει ο κ. Σερράος.
Μέχρι σήμερα η κυβέρνηση έχει αποφύγει να νομοθετήσει για τα εκτός σχεδίου παρότι οι σχεδιασμοί της έφτασαν πολύ κοντά σε αυτό. Στο ζύγι, όμως, των αντιδράσεων και της κριτικής οι ρυθμίσεις αυτές παραμένουν εκκρεμότητα σε μια εποχή που οι πιέσεις κυρίως στους νησιωτικούς προορισμούς λόγω της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης παραμένουν μεγάλες.
Πού δεν χτίζουν
Μέχρι την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού που υλοποιεί για τις ανάγκες του ΥΠΕΝ το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, σε πολλά νησιά το υπουργείο έχει επιλέξει ως ενδιάμεση λύση την αναστολή έκδοσης οικοδομικών αδειών, χωρίς όμως και αυτή η πολιτική να απορροφά τους κραδασμούς της τουριστικής πίεσης και χωρίς να μπορεί να υιοθετείται επ’ αόριστον.
Η Μύκονος, η Σαντορίνη και πρόσφατα η Μήλος υπόκεινται στο καθεστώς αυτών των απαγορεύσεων σε τμήματα των νησιών που σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. Σαντορίνη) θα διευρυνθούν, ενώ αιτήματα για περιορισμούς της δόμησης έχουν καταθέσει η Σίφνος και η Κως, νησιά που δέχονται ένα καταιγιστικό κύμα δόμησης για τουριστική ανάπτυξη.
Πρόσφατα, ομάδα κατοίκων της Σίφνου προσέφυγε στο ΣτΕ εμποδίζοντας με προσωρινή αναστολή εργασιών για την κατασκευή δύο υπόσκαφων τουριστικών συγκροτημάτων με πισίνες, με σκοπό την προστασία του νησιού λόγω της εκτεταμένης επέλασης του τσιμέντου. Μηχανικοί και εκπρόσωποι του δήμου επισκέφτηκαν το υπουργείο Περιβάλλοντος και ζήτησαν να υπάρξει παρέμβαση ώστε να σταματήσει να χτίζεται κάθε γωνιά στο νησί. Οι κάτοικοι αποδοκιμάζουν την ολιγωρία της Πολιτείας για την προστασία των νησιών και προσπαθούν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Στους δήμους αυτούς προστέθηκε τελευταία και η Κως με αίτημα προς το ΥΠΕΝ την αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών για ξενοδοχεία που ζήτησαν με ψήφισμα 1.600 πολίτες. Η Κως, με πληθυσμό περίπου 37.000 κατοίκων, υποδέχεται κάθε χρόνο περίπου 1.500.000 τουρίστες, γεγονός που την κατατάσσει στα πλέον επιβαρυμένα τουριστικά νησιά. Αν και ο τουρισμός είναι η βαριά βιομηχανία του νησιού, οι κάτοικοι ισχυρίζονται ότι η φέρουσα ικανότητα έχει υπερβεί τα όριά της. Οι ξενοδοχειακές κλίνες στο νησί αυξήθηκαν κατά 43%, από 40.240 το 2009 σε 57.463 το 2023, ενώ οι κλίνες 5 αστέρων κατά 352%.
Σύμφωνα με πρόσφατη τεχνική έκθεση του οργανισμού Europa Nostra και του Ινστιτούτου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, που εντάσσεται στο πρόγραμμα για την προστασία της κυκλαδίτικης ταυτότητας, τα νησιά χάνουν όλο και περισσότερο τον έλεγχο από τους μόνιμους κατοίκους και η γη περνά σε οργανωμένα συμφέροντα ξενοδόχων και developers. Για παράδειγμα, κτηματομεσιτικές εταιρείες στην Ιο με κοινή ιδιοκτησία ελέγχουν το 30% των ακινήτων του νησιού αποκτώντας σημαντική επιρροή. Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν χτιστεί δύο πεντάστερα ξενοδοχεία, ενώ υπάρχουν σχέδια για εννέα ακόμη μεγάλης κλίμακας συμπεριλαμβανομένων και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων αλλά και μαρίνες, τρεις από τις οποίες ανήκουν στις στρατηγικές επενδύσεις.
Η έκθεση που εντάσσεται στο πρόγραμμα για τα 7 πιο απειλούμενα μνημεία και τόπους της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2024 εξετάζει τις περιπτώσεις τριών νησιών (Σίφνου, Σερίφου και Φολεγάνδρου) που είχε προτείνει πέρυσι να ενταχθούν στο πρόγραμμα της Europa Nostra (7 Μost Endangered 2024) η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) με στόχο να προληφθεί η υπερβολική τουριστική ανάπτυξη στα κυκλαδονήσια.
Η έκθεση που συντάχθηκε έπειτα από έρευνα και επιτόπιες επισκέψεις εμπειρογνωμόνων αναδεικνύει σύμφωνα με την κυρία Μπέττυ Χατζηνικολάου, πρόεδρο του Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της ΕΛΛΕΤ, τις σοβαρές πιέσεις που δέχονται τα νησιά από την υπερανάπτυξη των τουριστικών κατοικιών που έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την αλλοίωση του φυσικού τοπίου, την καταπόνηση των υποδομών, τις σοβαρές ελλείψεις σε υδάτινους πόρους αλλά και τη μαζική τουριστικοποίηση που οδηγεί στην απομάκρυνση του τοπικού πληθυσμού λόγω της αύξησης του κόστους διαβίωσης.
Συν 500.000 τ.μ. στη Σαντορίνη
Η έκθεση επικαλείται αναφορές του δημάρχου Σαντορίνης, σύμφωνα με τις οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί επιπλέον 500.000 τετραγωνικά μέτρα στο νησί χωρίς να περιλαμβάνονται σε αυτά τα κτίρια που είναι χωρίς οικοδομική άδεια! Παρόλο μάλιστα που υπάρχει αναστολή έκδοσης αδειών αναφέρεται ότι οι κατασκευές συνεχίζονται από υφιστάμενες άδειες και στρατηγικές επενδύσεις που αλλάζουν το φυσικό τοπίο του νησιού. Ισχυρές είναι οι πιέσεις και στα μικρότερα κυκλαδονήσια.
Στη Σέριφο, όπου το 60% του νησιού ανήκει στο δίκτυο Natura 2000, οι μόνιμοι κάτοικοι είναι μόλις 1.250, ενώ το καλοκαίρι φτάνουν τις 9.000, δηλαδή 7,3 φορές αύξηση του πληθυσμού λόγω τουρισμού. Από το 2018 έως το 2023 στο νησί εκδόθηκαν 78 άδειες δόμησης και προστέθηκαν 14.711 τετραγωνικά μέτρα. Αντίστοιχα στη Φολέγανδρο, η οποία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα επάρκειας νερού όπως και πολλά άλλα νησιά σε όλη τη χώρα, έχει ξεκινήσει η κατασκευή στρατηγικής τουριστικής επένδυσης με 25 σουίτες και αντίστοιχο αριθμό από πισίνες και πρόβλεψη για την προσθήκη επιπλέον σουιτών, με 10 βίλες και κέντρα υδροθεραπείας.
Η εκτός σχεδίου είναι στις άμεσες προτεραιότητες του νέου κυβερνητικού έργου μαζί με τον ΝΟΚ και τη μεταρρύθμιση για την αυθαίρετη δόμηση, όπως δήλωσε τις προηγούμενες μέρες ο νέος υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η κυβέρνηση δίνει έμφαση στα τοπικά και ειδικά πολεοδομικά σχέδια που εκπονεί στο 100% της χώρας, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2026. Ξεχνά, όμως, ότι η διαδικασία που έχει ένα πολύ συμπιεσμένο χρονοδιάγραμμα θα αποτελέσει αντικείμενο διαλόγου με τις τοπικές κοινωνίες και μάλιστα σε προεκλογική περίοδο (οι διαβουλεύσεις με την τοπική κοινωνία θα κορυφωθούν τον επόμενο χρόνο) και ότι ο έλεγχος από το Συμβούλιο της Επικρατείας για πάνω από 200 Προεδρικά Διατάγματα συνιστά έναν γολγοθά που έχει εντελώς αβέβαιη χρονική κατάληξη με βάση τους συνήθεις ρυθμούς του ΣτΕ.
Η παράμετρος αυτή πρέπει να συνυπολογιστεί από τη νέα πολιτική ηγεσία, καθώς μεσολαβεί τουλάχιστον μία διετία (με τους πλέον επιεικείς υπολογισμούς) για την οποία η Πολιτεία καλείται να δώσει διέξοδο στις κάθε λογής πιέσεις (οικιστικές, τουριστικές κ.ά.) που υπάρχουν ανά τη χώρα για δόμηση και που μέχρι τότε εκτιμάται ότι δεν θα υπάρχει ολοκληρωμένος πολεοδομικός σχεδιασμός στο μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας.
Ενέργεια υψηλής τάσης
Το πολιτικό θερμόμετρο, όμως, στο δυσυπόστατο υπουργείο δεν ανεβάζει μόνο ο τομέας του περιβάλλοντος, που για όλους τους παραπάνω λόγους γίνεται η μέγιστη προτεραιότητα της νέας πολιτικής ηγεσίας με θέματα της καθημερινότητας και της ιδιοκτησίας, αλλά και με όρους βιωσιμότητας και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Ο ενεργειακός πυλώνας είναι το δεύτερο «πόδι» στο ΥΠΕΝ, σε μια ταραγμένη για γεωστρατηγικούς λόγους περίοδο όπου θα κληθεί να επιδείξει διαπραγματευτικές ικανότητες αλλά και διεθνείς διασυνδέσεις, έναν τομέα στον οποίο φαίνεται να έχει λόγο και ο υφυπουργός Νίκος Τσάφος. Τον πήχη έθεσε από την πρώτη μέρα στο ΥΠΕΝ λέγοντας ότι η ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου – Ισραήλ, που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς, θα πρέπει να υλοποιηθεί. Η εν λόγω στρατηγική επιβεβιώθηκε και στο πρώτο Συμβούλιο Υπουργών Ενέργειας, την περασμένη Δευτέρα, τρεις μέρες μετά την ανάληψη του χαρτοφυλακίου του ΥΠΕΝ.
Ο νέος υπουργός ζήτησε τη στήριξη του έργου από την Ε.Ε. που ανήκει στις διασυνδέσεις ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και χρηματοδοτείται με 657 εκατ. από ευρωπαϊκούς πόρους, με το Ισραήλ να καθίσταται σημαντικός σύμμαχος στον δρόμο για την επανέναρξη των ερευνών βυθού στα διεθνή ύδατα που ηλεκτρίζει την Αγκυρα. Ο γεωπολιτικός παράγοντας καθορίζει και το ενεργειακό κόστος. Σενάρια περαιτέρω αποκλιμάκωσης των τιμών στην Ευρώπη καλλιεργεί η προοπτική μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με την Ουκρανία, σε περίπτωση που συνδυαστεί με άρση των κυρώσεων στον ενεργειακό τομέα κατά της Ρωσίας και έναρξη των ροών φυσικού αερίου.
Αυτό δεν είναι πολύ πιθανό αλλά ούτε και απίθανο, κατά τους διεθνείς αναλυτές. Σήμερα το ρωσικό αέριο αντιστοιχεί στο 13% των συνολικών εισαγωγών του μπλοκ έναντι 45% που ήταν το 2021. Οπως δήλωσε πρόσφατα ο επίτροπος Ενέργειας Νταν Γέρενσεν, από τον Φεβρουάριο του 2022 μέχρι σήμερα η Ευρώπη έχει δώσει στη Ρωσία ποσά που αντιστοιχούν με δαπάνες 2.400 μαχητικών αεροσκαφών F-35!
Τα σινιάλα στις ΑΠΕ
Οι τιμές της ενέργειας αποτελούν πονοκέφαλο για το νέο ενεργειακό επιτελείο της κυβέρνησης, καθώς συνεχίζουν να χαρακτηρίζονται από μεγάλες διακυμάνσεις. Η πρόσφατη συζήτηση στο Συμβούλιο Υπουργών για τη δημιουργία ενός προληπτικού μηχανισμού που θα μπορεί να διαχειρίζεται τις στρεβλώσεις στην αγορά που πυροδοτούν τις τιμές (όπως συνέβη πέρσι με τις δυσλειτουργίες στο διασυνοριακό εμπόριο) θα μπορούσε να δράσει ανακουφιστικά εφόσον «δουλέψει». Σε ό,τι αφορά τις ΑΠΕ, η αλλαγή διοίκησης στις ΗΠΑ έχει προκαλέσει σύγχυση στην παγκόσμια αγορά. Ακόμη και χώρες που είχαν στρίψει προ πολλού το τιμόνι προς την πράσινη ανάπτυξη, αναρωτιούνται μήπως «πήγαμε πολύ γρήγορα» και λοξοκοιτούν προς τις έρευνες και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.
«Είναι σημαντικό η χώρα να αποφασίσει με ποιο ενεργειακό μείγμα θα πορευτεί τα επόμενα χρόνια», αναφέρει ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΝΤΕΚΑ και πρόεδρος της Ελληνικής Επιστημονικής Ενωσης Αιολικής Ενέργειας Παναγιώτης Λαδακάκος. «Οποιο και αν είναι το μήνυμα του ενεργειακού σχεδιασμού αυτό πρέπει η κυβέρνηση να το εκπέμψει και στην αγορά για να ξέρει πού βαδίζει και τι χρειάζεται να κάνει για να προσαρμοστεί», αναφέρει.
Εγινε ένας εθνικός σχεδιασμός με βάση το εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ), ο οποίος όμως δεν εφαρμόζεται. Το ΕΣΕΚ προέβλεπε, για παράδειγμα, μονάδες αποθήκευσης συνολικής ισχύος 4,3 GW ως το 2030. Ο διαγωνισμός που έχει προκηρυχθεί από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έπειτα από πολλές αλλαγές έχει φτάσει τα 4,5 GW χωρίς στήριξη και το 1 GW ο προηγούμενος που είναι με λειτουργική ενίσχυση υπερκαλύπτοντας τον στόχο του ΕΣΕΚ (4,3 GW).
Η Ελλάδα, τονίζουν στελέχη της αγοράς, πρέπει να βασιστεί στους φυσικούς της πόρους γιατί με αυτούς μπορεί να πετύχει την ενεργειακή της ανεξαρτησία. Εν αντιθέσει με χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία που έχουν διαφορετικές και άφθονες πηγές ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, LNG σχιστολιθικό αέριο). Η Ευρώπη, από την πλευρά της, διαθέτει αρκετές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αλλά και πυρηνική ενέργεια.
«Αν αποφασίσουμε ότι βαδίζουμε όπως πηγαίναμε μέχρι σήμερα αυξάνοντας τη διείσδυση της πράσινης ενέργειας στο ενεργειακό μας μείγμα, τότε η κυβέρνηση θα πρέπει να δηλώσει με ποιες τεχνολογίες και με ποιες προτεραιότητες θα προχωρήσουμε (αν, για παράδειγμα, θέλουμε τα υπεράκτια αιολικά, πόση ηλιακή και πόση αιολική ενέργεια), αλλά και με ποια εργαλεία θα διαχειριστούμε την υπερθέρμανση της αγοράς των ΑΠΕ που οδηγεί στα σκουπίδια όλο και μεγαλύτερες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας (που δεν μπορούμε να απορροφήσουμε λόγω της χαμηλότερης ζήτησης) επί ζημία των παραγωγών».
Τα στελέχη της αγοράς μιλούν για την ανάγκη να προχωρήσουν οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις, αλλά και να ενισχυθεί το τοπικό δίκτυο το οποίο συνδέεται με τις περικοπές ενέργειας. «Χρειαζόμαστε πιο έξυπνα δίκτυα καθώς σήμερα τα έργα ΑΠΕ στη μέση τάση είναι τυφλά, αφού ο ΔΕΔΔΗΕ δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα κέντρο δεδομένων για να τα παρακολουθεί» και το βάρος πέφτει σε περικοπές ενέργειας από έργα του ΑΔΜΗΕ βάζοντας σε δοκιμασία το ηλεκτρικό σύστημα τις ημέρες χαμηλής ζήτησης (και αυξημένης ηλιοφάνειας), όπως οι μέρες του Πάσχα.
