«Είναι να μη σου χρειαστεί. Αλλά αν έλθει εκείνη η στιγμή, θα παρακαλάς να είχες δέκα φορές περισσότερο. Αγόρασε τον πιο μεγάλο, που σου λέω…». Στεκόμουν τότε ανάμεσα σε δυο πυροσβεστήρες, ο ένας με διπλάσια χωρητικότητα από τον άλλον, και κράτησα πιο πολύ στο μυαλό μου την κουβέντα του πωλητή. Οχι γιατί θεωρητικά είχε συμφέρον να πουλήσει τον μεγαλύτερο. Αλλά γιατί με τη φωτιά πρέπει να περιμένεις το περισσότερο και να είσαι έτοιμος για το χειρότερο.
Μεσάνυχτα και κάτι, 12.45 για την ακρίβεια, 14 Ιουνίου 2017. Στο γνωστό ως Grenfell Tower, από το όνομα ενός παρακείμενου δρόμου με το όνομα κάποιου άγγλου λόρδου και στρατάρχη, οι φλόγες, μέσα από ένα διαμέρισμα του τετάρτου ορόφου, έρπουν έως έξω στην πρόσοψη. Από εκεί και πέρα τίποτε δεν μπόρεσε να σταματήσει την εξάπλωσή τους και από τις τέσσερις πλευρές μάλιστα, έως τέρμα επάνω στην ταράτσα. Τη θλιβερή επέτειο μιας μεγάλης φωτιάς σε ένα κτίριο 24 ορόφων στο Λονδίνο, με 71 βεβαιωμένους νεκρούς και 70 τραυματίες, είχαμε προχθές, αλλά ακόμη γίνονται συζητήσεις για τα αίτια και για το πώς αντέδρασαν και πριν και μετά όσοι εμπλέκονται σε αυτό το γεγονός. Δεν χρειάζεται να δοκιμαστεί ο αναγνώστης επαναλαμβάνοντας σπαρακτικές διηγήσεις και δραματικές σκηνές από εκείνη τη νύχτα. Θα αναφερθούν εδώ κάποια λίγα, χρήσιμα όμως, όταν μεταφερθούμε στην ελληνική πραγματικότητα.
Ο Grenfell Tower χτίστηκε το 1974. Ως αρχιτεκτονική ανήκε στο κίνημα του λεγόμενου μπρουταλισμού, δηλαδή ενός πρωτογονισμού που δεν ήθελε στολίδια και αρχιτεκτονικά τσαλίμια. Κατοικήθηκε από σχετικά φτωχές οικογένειες μεταναστών κυρίως. Ιδιοκτήτης ήταν η τοπική δημοτική Αρχή στην περιοχή Τσέλσι και Νότιου Κένσινγκτον. Το 2016 αποφασίστηκε να θερμομονωθεί ο εξωτερικός τοίχος και να καλυφθεί από πάνω με φύλλα αλουμινίου για προστασία από τη βροχή και την ανάκλαση του ηλιακού φωτός. Τον Μάιο του 2017 παραδόθηκε το έργο από την εταιρεία.
Αυτό που έγινε ήταν να στερεωθούν στον εξωτερικό τοίχο θερμομονωτικές πλάκες από Celotex RS 5000 PIR. Τι σημαίνει αυτό; Πρόκειται για αφρό ενός υλικού που ονομάζεται πολυ-ισο-κυανουρικό καλυμμένου στην έξω πλευρά, όχι αυτήν που εφάπτεται στον τοίχο, με ένα λεπτό φύλλο σαν αλουμινόχαρτο. Αλλά όταν έκαναν μετά την καταστροφή του Grenfell αυτό που έπρεπε να είχαν κάνει πριν, διαπίστωσαν ότι έπαιρνε σχεδόν αμέσως φωτιά και όταν καιγόταν προέκυπταν δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις κυανίου! Αυτό το υλικό το σκέπαζαν με δυο λεπτά φύλλα αλουμινίου τού ενός χιλιοστού που έφτιαχναν ένα σάντουιτς έχοντας στη μέση ένα φύλλο από πολυαιθυλένιο πάχους περίπου 6-7 χιλιοστών. Αλλά ενώ αυτό υπάρχει σε τρεις εκδόσεις, μια απλή, μια με εμποτισμό με ουσία επιβραδυντική της καύσης και μια άκαυστη, εδώ για πιο φθηνά είχαν βάλει την απλή και εύφλεκτη, όπως αποδείχθηκε, πάλι εκ των υστέρων – που παίρνει και αυτή φωτιά αμέσως.
Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, υπήρχε και ένα κενό με αέρα περίπου 5 εκατοστών ανάμεσα στη θερμομονωτική ουσία και στο αλουμίνιο. Οταν βγήκε η φωτιά από το παράθυρο όλα αυτά πήραν φωτιά και ο θερμός αέρας στο 5 εκατοστών διάκενο άρχισε να ανεβαίνει ταχύτατα και να κάνει διανομή της φωτιάς σε όλους τους ορόφους μέχρι επάνω. Και οι άγγλοι πυροσβέστες έφθασαν από κάτω με σκάλες τριαντάρες, τις υψηλότερες που διαθέτουν, και όταν τις ανοίξεις με την κλίση τους γίνονται ακόμη πιο χαμηλές από τα τριάντα μέτρα. Τρομαγμένοι απλά παρατηρούσαν τις φλόγες να φθάνουν στα 100 μέτρα.
Εν τω μεταξύ όταν στην αρχή τούς καλούσαν οι ένοικοι από τα κινητά τηλέφωνα τους έλεγαν να μείνουν μέσα και να μη βγουν, πιστεύοντας ότι υπήρχαν στο κτίριο χώροι όπου ο καπνός και οι φλόγες δεν θα εισχωρούσαν. Αλλά οι κατασκευαστές δεν είχαν προνοήσει για κάτι τέτοιο.
Υπήρχαν άνθρωποι, από τους 293 εντός του κτιρίου, στην αρχή της πυρκαγιάς, που κατάφερναν να φθάσουν στο ισόγειο αλλά πέθαιναν από την εισπνοή κυανίου στη διάρκεια της αγωνιώδους καθόδου τους
Το ίδιο κακό υλικό επένδυσης ήταν παρόν και σε άλλες μεγάλες πυρκαγιές – Λακανάλ (2009), Μελβούρνη (2014), Ντουμπάι (2015) δυο φορές. Μια μικρή έρευνα που έκανα έδειξε ότι υπάρχει και εδώ στην Ελλάδα στις τρεις μορφές του. Η εμποτισμένη με επιβραδυντικό υγρό είναι περίπου 11% ακριβότερη από την απλή και η άκαυστη 40% ακριβότερη από την απλή.
Και όπως έγραψε ένας διευθυντής συλλογικού φορέα της βιομηχανίας σε αναφορά του προς το αγγλικό Κοινοβούλιο: «Κάθε προσπάθεια αλλαγής της πρόσοψης για συμμόρφωση με τις απαιτήσεις πυρασφαλείας δημιουργεί πρόβλημα στην υπόλοιπη συμπεριφορά του τοίχου και στο κόστος»(!) Η πυροπροστασία φαίνεται ότι έχει αφεθεί και εκεί στα χέρια και στην ευσυνειδησία των μηχανικών.
Μια βόλτα στον δικό μας πύργο
Πάντα είχα την απορία τι θα γίνει αν μια ανάλογη φωτιά ξεσπάσει σε αυτό το κτίριο. Με ύψος 103 μέτρα και 24 ορόφους, ο Πύργος των Αθηνών δημιουργήθηκε το 1968, τον καιρό των συνταγματαρχών, κατά παράβαση κάθε λογικής. Σήμερα μάλιστα, έπειτα από όσα γνωρίζουμε για τις πυρκαγιές στα υψηλά κτίρια, πρέπει να είμαστε προνοητικοί. Η πλάκα του κάθε ορόφου δεν βγαίνει μέχρι έξω ώστε να απομονώνει τον κάθε έναν από τους άλλους. Οπότε πώς να υπάρξουν πυροδιαμερίσματα για τον εγκλωβισμό της φωτιάς; Υπάρχουν πυροφραγές, δηλαδή ζώνες από άκαυστα υλικά που να αποτρέπουν τη διάδοση της φωτιάς από τον έναν όροφο στον άλλον; Σιντριβάνια νερού; Οι δυο πυροσβεστικές κλίμακες των 88 μέτρων που αναγκαστήκαμε να αγοράσουμε το 2004 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες βρίσκονται στην Ελευσίνα. Μέχρι να έλθει κάποια από αυτές έως τους Αμπελοκήπους σε ώρες κίνησης πόση ώρα θα μεσολαβήσει; Και όταν έλθουν και βρουν τον απαραίτητο χώρο θα είναι υπό κλίση, άρα αρκετά μέτρα, σε κάθετο ύψος κάτω και από τα 88, οπότε θα μένουν και πάλι πολυάριθμοι όροφοι που οι πυροσβέστες εξωτερικά δεν θα τους φθάνουν. Εσωτερικά υπάρχει σε κάθε όροφο μια πυροσβεστική φωλιά και μόνον μία κλίμακα εξόδου, πλάτους 1,20 μέτρων, από όπου θα πρέπει να κατεβαίνει κόσμος από 20 ορόφους τουλάχιστον ενώ θα ανεβαίνουν πυροσβέστες.
Η κλίμακα διατηρείται ελεύθερη αλλά σε κάποιους ορόφους, ακόμη και μπροστά στους ανελκυστήρες, έχουν απλωθεί οι ένοικοι βάζοντας γραφεία υποδοχής, ολόσωμες εύφλεκτες διαφημίσεις και κλείνοντας έναν χώρο που πρέπει να μένει ελεύθερος σε στιγμές κινδύνου.
Το βραχυκύκλωμα της Πυροσβεστικής
Πίστευα κι εγώ, προτού ασχοληθώ πιο εντατικά με το θέμα, ότι όλα τα έχει στα χέρια της η Πυροσβεστική και από την άλλη ότι επίσης φταίει για όλα. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Ιδιαίτερα στα ψηλά κτίρια, πάνω από τα 25 μέτρα, υπάρχουν δυο εντελώς ξεχωριστά πράγματα. Η παθητική και η ενεργητική πυρασφάλεια. Η παθητική έχει σχέση ήδη από το στάδιο του σχεδιασμού ενός κτιρίου, με την ενσωμάτωση μέτρων για την έγκαιρη και ασφαλή διαφυγή του κοινού από το κτίριο. Την αποφυγή κατάρρευσης σε περίπτωση συμβάντος και την αποφυγή μετάδοσης της πυρκαγιάς σε άλλους χώρους ή άλλα κτίρια. Περιλαμβάνει: Αρχιτεκτονικό και κατασκευαστικό σχεδιασμό, οδεύσεις διαφυγής, αριθμό εξόδων κινδύνου, περιορισμό διάδοσης πυρκαγιάς. Αυτά όλα είναι δουλειά του αρχιτέκτονα και του μηχανικού βέβαια, αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει στην πραγματικότητα ένας μηχανισμός για τον έλεγχό τους και τη δεδομένη επιβολή κυρώσεων αν δεν έχουν γίνει τα δέοντα. Η Πυροσβεστική δεν μπορεί καν την κρίσιμη στιγμή να φέρει εκεί όποιον έκανε τα σχέδια και να του πει, «δείξε μας εσύ που έκανες τα σχέδια τώρα με τη φωτιά πώς θα μπούμε στο κτίριο». Αν και οι δικοί της άνθρωποι θα κινδυνεύσουν να καούν γιατί δεν υπάρχουν τα σωστά μέτρα ασφαλείας.
Αξίζει πάντως να προσεχθούν τα παρακάτω:
-Το Ευρωκοινοβούλιο έχει αποφανθεί ότι τα θέματα πυροπροστασίας είναι εθνικά και όχι ευρωπαϊκά. Αρα καμία βοήθεια από έξω (το νέο Προεδρικό Διάταγμα πάντως 41/2018 ήταν μνημονιακή απαίτηση).
l Αρα φροντίζουμε εμείς την πυροπροστασία μας. Με τον εξής πολύ «διακριτικό» τρόπο. Υπάρχει ένας νόμος στο ΦΕΚ Α 167(3.11.2017), ο 4495 (Ελεγχος και προστασία του Δομημένου Περιβάλλοντος και άλλες διατάξεις). Εκεί, λοιπόν, στο Αρθρο 40 αναφέρονται τα Δικαιολογητικά για τη χορήγηση της οικοδομικής άδειας. Στην παράγραφο ε) ζητείται: «αρχιτεκτονική μελέτη, στην οποία εμπεριέχεται η μελέτη παθητικής πυροπροστασίας και η μελέτη προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρία, όπου απαιτείται», και στην παράγραφο ια) «μελέτη ενεργητικής πυροπροστασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις για την πυροπροστασία, όπου απαιτείται». Χρειάζεται να το εξηγήσω περισσότερο; Ο αρχιτέκτονας και ο μηχανικός κάνουν τα σχέδιά τους όπως νομίζουν (και όπως τους βολεύει) για την πυροπροστασία και τα βάζουν και αυτά στον φάκελο μαζί με τα άλλα. Δεν προβλέπεται όμως κάποιος να τα ελέγξει και να μην προχωρήσουν αν δεν είναι σωστά! Θα τα ελέγξει πλέον η… ίδια η φωτιά αν κάποτε επισκεφτεί το κτίριο. Ανατριχιαστικό;
-Αλλά και οι ελεγκτές δόμησης όταν θα δράσουν από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, θα κοιτάζουν αν έχει υλοποιηθεί η μελέτη. Αν δηλαδή έγιναν όσα έγραψε ο μηχανικός. Οχι αν αυτά έχουν δώσει ένα ασφαλές κτίριο.
-Η μεγάλη διαφορά βρίσκεται σε δύο λέξεις: Θεώρηση και έγκριση. Η πρώτη απαιτεί να δεις αν όλα έγιναν όπως περιγράφονται στα σχέδια. Η δεύτερη απαιτεί συμμόρφωση σε κάποια προαπαιτούμενα που μπορεί να μη βολεύουν τον κατασκευαστή. Και αν δεν έγιναν, να επισύρουν και τιμωρία. Και προσθέστε σε αυτά ότι οι περιφέρειες μπορούν να κάνουν άλλα από αυτά που λέει έστω το υπουργείο.
-Στην Πυροσβεστική απέμεινε να κοιτάζει μόνον τα μέσα ενεργητικής πυροπροστασίας που καθορίστηκαν στην 15 Πυροσβεστική Διάταξη και διακρίνονται σε μόνιμα συστήματα, φορητά και λοιπά μέσα ενεργητικής πυροπροστασίας και προληπτικά. Μεταξύ αυτών είναι τα συστήματα πυρόσβεσης, μόνιμο υδροδοτικό δίκτυο, πυροσβεστήρες, σύστημα πυρανίχνευσης και αναγγελίας πυρκαγιάς, αν τηρείται το βιβλίο ελέγχου και συντήρησης σύμφωνα με τη διάταξη 12/2012 και αν είναι ελεύθερες οι κλίμακες.
-Η Πυροσβεστική προσπαθεί να προτείνει «αντισταθμιστικά» μέτρα είτε παθητικής είτε ενεργητικής πυροπροστασίας είτε και προληπτικά μέτρα σε περίπτωση που είναι αδύνατη η προσαρμογή ενός κτιρίου στις απαιτήσεις της διάταξης. Σε κτίρια πριν από τις 17-2-1989, βάσει των Πυροσβεστικών Διατάξεων κοιτάζει και συγκεκριμένα μέτρα παθητικής πυροπροστασίας επειδή η ίδια το ήθελε και το έγραψε στις Διατάξεις. Δεν ήταν υποχρέωσή της βάσει του νόμου των αρμοδιοτήτων της. Ηθελε όμως να βλέπει κατ’ ελάχιστον οδεύσεις διαφυγής (απροστάτευτες ή πυροπροστατευμένες), εξόδους και τελικές εξόδους κινδύνου, δείκτες πυραντίστασης και εμβαδόν πυροδιαμερίσματος. Σε αυτά τα μέτρα επιτρέπονται και οι κάποιες αποκλίσεις έπειτα από αιτιολογημένη έκθεση μη συμμόρφωσης αρμόδιου μηχανικού – κάτι που δημιούργησε την εντύπωση σε μερικές περιπτώσεις ότι μπορεί(;) να κάνει και «τα στραβά μάτια».
Μα πού είναι αυτό το κράτος;
Σε όλη τη διάρκεια αυτής της έρευνας, στους ανθρώπους που συναντούσα έκανα πάντα στο τέλος αυτή την ερώτηση: «Εσείς που τα ξέρετε όλα αυτά, πώς αισθάνεστε όταν μπαίνετε σε ένα ψηλό κτίριο;». Από όλους εισέπραξα μόνον ένα βεβιασμένο χαμόγελο αμηχανίας και ούτε μια λέξη παραπάνω.
Βέβαια, έχουμε και εμείς το δικό μας κομμάτι ευθύνης. Διότι εκπαιδευτήκαμε από μικρά παιδιά κατά κάποιον τρόπο να αντιδρούμε σωστά στον σεισμό, αλλά στη φωτιά; Ενώ μικροί και μεγάλοι φρόντισαν να μάθουν το Facebook και νοιάζονται για το Twitter, εντρύφησαν στο πώς χειρίζεσαι τις «ιστορίες» στο Instagram, το πώς χειρίζεσαι τους πυροσβεστήρες και ποιον πρέπει να χρησιμοποιήσεις σε μια μικρή πυρκαγιά γραφείου δεν φαίνεται να τους έχει κινήσει το ενδιαφέρον. Και ακόμη χειρότερα, όταν δουλεύει κάποιος σε ένα κτίριο επάνω από 20 μέτρα σε ύψος, κατά πόσο ενδιαφέρεται για το αν υπάρχουν μέτρα πυρασφάλειας; Εχει ρωτήσει τον υπεύθυνο του κτιρίου για το αν έχει οργανώσει σε ομάδες όσους ζουν στο κτίριο; Κάνει η Πυροσβεστική μαθήματα για το πώς χειρίζεσαι τα μέσα κατάσβεσης σε ένα δημόσιο κτίριο και λένε ο ένας στον άλλον «πήγαινε εσύ και υπόγραψε και για εμένα διότι έχω κάποια δουλειά να κάνω στην ώρα της εκπαίδευσης».
Και το χειρότερο είναι ότι μπαίνουμε και βγαίνουμε σε κτίρια τα οποία αυτή τη στιγμή κανείς δεν έχει ελέγξει επί δεκαετίες για το αν πληρούν ακόμη και τους στοιχειώδεις κανόνες πυροπροστασίας. Και τώρα φαντάζει ακόμη πιο απειλητικό αυτό που αναφέρθηκε στην αρχή: «Με τη φωτιά πρέπει να περιμένεις το περισσότερο και να είσαι έτοιμος για το χειρότερο».
Παρακολούθησα στις 4 Μαΐου μια συνάντηση μηχανικών και κατασκευαστών σε αίθουσα του Τεχνικού Επιμελητηρίου, όπου το Ελληνικό Ινστιτούτο Πυροπροστασίας Κατασκευών(http://www.elipyka.org) οργάνωσε συζήτηση για το νέο Προεδρικό Διάταγμα. Το 41/18 που αφορά την πυροπροστασία και έχει περισσότερες απαιτήσεις για όσα κτίρια θα γίνουν από τις 7 Αυγούστου του 2018 και μετά. Μία από τις τελευταίες ερωτήσεις ήταν αυτή: «Και με τα παλιά κτίρια τι κάνουμε;». Η απάντηση ενός από τους ομιλητές ήλθε άμεσα και με τρεις λέξεις: «Την προσευχή μας».
Ξεκίνησα Παρασκευή στις 12 να ψάχνω στην Πολυτεχνειούπολη από την Πύλη Ζωγράφου. Σε ποια σχολή κάνουν μάθημα σχετικό με την πυροπροστασία; Δεν είναι από αυτά που θα μπεις στο Διαδίκτυο και θα σ’ το βγάλει. Δεν ήταν εύκολο.
Πρώτος σταθμός, η Πρυτανεία. Ηταν ευγενικοί, αλλά δεν ήξεραν. Με τα πολλά και ρωτώντας έφθασα στη Γραμματεία των Μηχανολόγων. Επίσης δεν ήξεραν(!), αλλά μου έδωσαν το όνομα ενός καθηγητή να ρωτήσω εκεί, όταν θα έβρισκα το εργαστήριό του. Με τα πολλά το βρήκα, αλλά δεν έκανε εκείνος τέτοιο μάθημα. Ηταν όμως τρία ευγενέστατα παιδιά εκεί και το ένα θυμήθηκε ότι είχε ακούσει για κάποια καθηγήτρια που μπορεί να ήταν ό,τι ζητούσα.
Με έστειλε να τη βρω στο κτίριο 0. Υστερα από μιάμιση ώρα από τότε που ξεκίνησα να ψάχνω είχα φθάσει πλέον κοντά στην άλλη άκρη. Τελευταίο κτίριο στη ΒΑ πλευρά. Κυριολεκτικά κτίριο 0. Αλλά εκεί μέσα υπάρχει πράγματι το Εργαστήριο Ετερογενών Μειγμάτων και Συστημάτων Καύσης (ΕΜΣΚ: http://hmcs.mech.ntua.gr). Εκεί γίνονται το μάθημα και οι εργαστηριακές ασκήσεις της Πυρομηχανικής και όπως λένε οι άνθρωποι του Εργαστηρίου, που ανήκει (τελικά) στη Σχολή Μηχανολόγων, είναι το μοναδικό εργαστήριο στην Ελλάδα που μπορεί να εκτελέσει ολοκληρωμένες δοκιμές αντίδρασης δομικών προϊόντων στη φωτιά σύμφωνα με το πρότυπο ΕΝ 13501-1. Επίσης, να τα κατατάξει με το σύστημα ευρωπαϊκών κλάσεων για ανάφλεξη και εξάπλωση της φωτιάς, παραγωγή καπνού και φλεγόμενων σταγονιδίων και σωματιδίων. Δεν ξεκίνησαν χθες η καθηγήτρια δρ Μαρία Φούντη και το μέλος ΕΔΙΠ δρ Διονύσης Κολαΐτης. Δώδεκα χρόνια παλεύουν σε αυτό το Εργαστήριο και τώρα ελπίζουν στο τέλος του χρόνου να έχει πιστοποιηθεί, οπότε θα μπορούν να κάνουν δοκιμές καταλληλότητας υλικών ως προς το πόσο εύφλεκτα είναι και να μην τρέχουν οι έλληνες παραγωγοί δομικών υλικών σε ξένα και αμφίβολης αξιοπιστίας εργαστήρια. Το Εργαστήριο αυτό, μέσω της συμμετοχής του σε ανταγωνιστικά διεθνή και εθνικά ερευνητικά προγράμματα, έχει αποκτήσει εκτεταμένη ερευνητική εμπειρία σε θέματα φωτιάς, ενώ η Εργαστηριακή Μονάδα Πυρομηχανικής (ΕΜΠυρ) προσφέρει ένα ευρύ φάσμα συμβουλευτικών υπηρεσιών (με πιο ενδιαφέρουσες για την περίπτωσή μας να είναι η διάδοση φωτιάς, η κίνηση καπνού σε κτίρια και η εκτίμηση κινδύνου εξάπλωσης φωτιάς σε προσόψεις).
Και με όλες αυτές τις δραστηριότητες η είδηση είναι πως το μάθημα της Πυρομηχανικής δεν το διδάσκονται ούτε οι αρχιτέκτονες ούτε οι πολιτικοί μηχανικοί! Μόνο οι μηχανολόγοι στο προτελευταίο εξάμηνο, αλλά και αυτό είναι κατ’ επιλογήν. Αρα το πολύ 15 άτομα κάθε χρόνο βγαίνουν και έχουν κάποια ιδέα περί πυρκαγιάς σε κτίρια και κάτι από σχεδιασμό παθητικής πυροπροστασίας όπως τον απαιτεί το ΠΔ 41/2018! Που απαιτεί βέβαια πολλά περισσότερα. Ενώ δεν υπάρχει και μεταπτυχιακό στάδιο για την κατάλληλη σχεδίαση προστατευμένων από την πυρκαγιά κτιρίων.
«Πύρινο» λεξικό
Ενεργητική πυροπροστασία: Τα μέσα πυροπροστασίας που εγκαθίστανται σε ένα κτίριο και τα οποία αποσκοπούν στην έγκαιρη ανίχνευση και προειδοποίηση για την έναρξη φωτιάς ή/και στην άµεση αντιµετώπισή της πριν αυτή καταστεί ανεξέλεγκτη (πυροσβεστήρες, πυροσβεστικές φωλιές, καταιονητήρες, σειρήνες).
Παθητική ή δομική πυροπροστασία: Ο,τι πρέπει να έχει σχεδιαστεί μαζί με το υπόλοιπο κτίριο από την αρχή. Εξοδοι διαφυγής, ανελκυστήρας πυροσβεστών, πυροδιαμερίσματα, πυράντοχα υλικά μεταξύ των ορόφων και γύρω από τα καλώδια κ.λπ.
Πυραντίσταση: Η ικανότητα μιας κατασκευής ή ενός δομικού στοιχείου ν’ αντιστέκεται για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα, που ονομάζεται δείκτης πυραντίστασης, στα θερμικά αποτελέσματα μιας φωτιάς, χωρίς απώλεια της ευστάθειας, της ακεραιότητας και της αντίστασης στη δίοδο της θερμότητας.
Πυράντοχο κούφωμα: Το κούφωμα που, δοκιμαζόμενο μαζί με τις διατάξεις στήριξής του σε δοκιμασία πυραντίστασης, παρουσιάζει έναν καθορισμένο δείκτη πυραντίστασης.
Πυροδιαμέρισμα: Το τμήμα κτιρίου ή και ολόκληρο κτίριο που περικλείεται ερμητικά από δομικά στοιχεία με προκαθοριζόμενο, κατά περίπτωση, δείκτη πυραντίστασης. Ο ορισμός αναφέρεται στον διαχωρισμό τμήματος κτιρίου από το υπόλοιπο κτίριο και από γειτονικά σε επαφή με αυτό κτίρια όπου εκεί μπορεί να συγκρατηθεί μια φωτιά.
Πυροθερμικό φορτίο είναι το ποσό της εκλυόμενης θερμότητας από την καύση όλων των υλικών μέσα σ’ έναν χώρο.
Πυρομηχανική (Fire engineering): Η επιστημονική περιοχή της Μηχανικής στην οποία γίνεται χρήση φυσικών αρχών για την περιγραφή των φαινομένων ανεξέλεγκτης καύσης (φωτιάς), με στόχο την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στη ζωή, στο περιβάλλον και στην περιουσία μέσω της ποσοτικοποίησης των κινδύνων και του καθορισμού του βέλτιστου τρόπου εφαρμογής προστατευτικών μέτρων. Στην Ελλάδα, το κατ’ επιλογήν μάθημα Αρχές Πυρομηχανικής που διδάσκεται στη Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ για ένα εξάμηνο, επί 4 ώρες την εβδομάδα, μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: Εισαγωγή στην καύση. Φαινόμενα ανεξέλεγκτης καύσης (φωτιά). Μηχανισμοί σβέσης. Κατασβεστικά μέσα. Χαρακτηριστικά φωτιάς σε κλειστό χώρο. Στάδια εξέλιξης. Συνθήκες αερισμού. Φαινόμενο καθολικής ανάφλεξης. Χαρακτηριστικά ροϊκού και θερμικού πεδίου. Πυροθερμικό φορτίο. Συμπεριφορά υλικών εκτεθειμένων σε φωτιά. Πρότυπες δοκιμές. Φωτιές σε οχήματα. Δασικές πυρκαγιές. Κάτι αντίστοιχο υπάρχει και στη Θεσαλονίκη.
Πυρομόνωση: Η ικανότητα ενός δομικού στοιχείου, όταν εκτίθεται σε φωτιά στη μία πλευρά, να περιορίζει την άνοδο της θερμοκρασίας στη μη εκτεθειμένη πλευρά για καθορισμένο χρονικό διάστημα, σε τυπική δοκιμή αντίδρασης σε φωτιά.
Πυροπροστατευμένη όδευση διαφυγής: Το τμήμα της όδευσης (κλιμακοστάσιο, διάδρομος, προθάλαμος κ.λπ.) που περικλείεται από πυράντοχα δομικά στοιχεία με προκαθορισμένο δείκτη πυραντίστασης.
Πυροφραγμός: Κάθε κατασκευή από άκαυστα ή περιορισμένης καυστότητας υλικά που διακόπτει οικοδομικό διάκενο ή γεμίζει αρμούς και χάσματα οικοδομικών στοιχείων, ώστε να εμποδίζεται η διέλευση καπνού και φλογών μέσα απ’ αυτά.
Τελική έξοδος είναι η κατάληξη μιας πυροπροστατευμένης όδευσης διαφυγής που οδηγεί είτε σε κοινόχρηστο χώρο οικισμού είτε σε ασφαλή από καπνό και φωτιά ακάλυπτο χώρο οικοπέδου.
Τρίγωνο της φωτιάς: Για να μην υπάρξει φωτιά, πρέπει να εμποδιστεί ένα από τα τρία συστατικά που οδηγούν στην έναρξη της καύσης: ο αέρας, η καύσιμη ύλη και η θερμότητα. Τέταρτος παράγοντας, δημιουργώντας το «τετράεδρο» της φωτιάς, είναι οι «ελεύθερες ρίζες» που δρουν με το οξυγόνο και με τα αέρια της καύσης προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις.
«Πυροταυτότητα» δομικών υλικών
Πώς θα αντιδράσει ένα υλικό σε πιθανή πυρκαγιά; Ο καθορισμός της προδιάθεσης ενός δομικού προϊόντος να συμβάλλει στην ανάπτυξη και εξάπλωση της φωτιάς θα γίνεται πλέον μέσω του συστήματος των ευρωπαϊκών κλάσεων (Euro-class) και θα πρέπει να συνηθίσουμε την ευρωπαϊκή επισήμανση. Αλλά και από την άλλη θα πρέπει να ζητήσουμε επίμονα να έχουν κάποια υλικά τις καλύτερες επισημάνσεις. Η επισήμανση δίνει πληροφορίες για τρεις ιδιότητες των υλικών: τη συμβολή τους στην ανάφλεξη και στην καύση, τη συμβολή τους στην παραγωγή καπνού και τη συμβολή τους στην παραγωγή φλεγόμενων σωματιδίων και σταγονιδίων. Για παράδειγμα, υλικό με επισήμανση Α2 S1 D1 είναι ένα καλό υλικό, σχεδόν άκαυστο, που όταν πάρει φωτιά και πάλι θα δώσει λίγο καπνό και δεν θα σκορπίσει γύρω του πολλά καιόμενα σωματίδια.
-Συμβολή στην ανάφλεξη και καύση
Οι 7 κατηγορίες ταξινόμησης εδώ, κατά φθίνουσα σειρά, είναι οι ακόλουθες: Α1, Α2, Β, C, D, Ε και F.
Οι κλάσεις Α1 και Α2 χαρακτηρίζουν τα υλικά με τη μικρότερη δυνατή συμβολή στην καύση, τα Α1 αντιστοιχούν σε πρακτικά άκαυστα υλικά, ενώ η κλάση F χαρακτηρίζει τα υλικά που σχεδόν προκαλούν καύση σε μεγάλο βαθμό.
-Συμβολή στην παραγωγή καπνού
S1: Μηδενική ή πολύ μικρή παραγωγή καπνού.
S2: Μέτρια παραγωγή καπνού.
S3: Σημαντική παραγωγή καπνού.
-Παραγωγή φλεγόμενων σωματιδίων ή σταγονιδίων
Κάποια δομικά προϊόντα καιόμενα είναι δυνατόν να δώσουν φλεγόμενα σωματίδια ή σταγονίδια που ευνοούν την εξάπλωση της φωτιάς σε περιοχές μακριά από την αρχική εστία.
D0: Μηδενική παραγωγή φλεγόμενων σωματιδίων ή σταγονιδίων.
D1: Μικρή παραγωγή φλεγόμενων σωματιδίων ή σταγονιδίων.
D2: Σημαντική παραγωγή φλεγόμενων σωματιδίων ή σταγονιδίων.
Ερωτήσεις – μη απαντήσεις!
Το ΒΗΜΑ-Science υπέβαλε στην αρμόδια Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής και Οικοδομικών Κανονισμών και Αδειοδοτήσεων (ΔΑΟΚΑ) του υπουργείου Περιβάλλοντος, που είναι τώρα υπεύθυνη και για την παθητική πυροπροστασία, μια σειρά ερωτήσεων. Οι ερωτήσεις υποβλήθηκαν γραπτώς κατ’ απαίτησιν της ΔΑΟΚΑ. Δημοσιεύουμε τις απαντήσεις χωρίς να αλλάξουμε ούτε ένα κόμμα. Οι αναγνώστες ας κρίνουν και τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις.
1. Τελικά όλα έχουν αφεθεί στην καλή θέληση του μελετητή μηχανικού; Η Πολεοδομία κάνει μόνο θεώρηση των υποβαλλόμενων σχεδίων;
Σύμφωνα με τις διατάξεις του τρόπου έκδοσης αδειών, αλλά και των προϊσχυουσών διατάξεων του Ν. 4030/2011, οι μελέτες των κτιρίων συντάσσονται από αρμόδιο μηχανικό και υποβάλλονται στις αρμόδιες υπηρεσίες με ευθύνη του ως προς την τήρηση των ισχυουσών διατάξεων, απαιτήσεων και προδιαγραφών. Από τις υποβληθείσες μελέτες για τις οικοδομικές άδειες κατηγορίας 1 και 2 του Ν. 4495/2017, ελέγχεται από την αρμόδια για την έκδοση της άδειας υπηρεσία, το τοπογραφικό διάγραμμα και το διάγραμμα κάλυψης των κτιρίων στο οποίο αποτυπώνονται τα μετρικά στοιχεία του προς ανέγερση κτιρίου, προκειμένου να διασφαλίζεται η τήρηση των όρων δόμησης της περιοχής ή του ακινήτου.
2. Πόσοι είναι σήμερα οι ελεγκτές δόμησης και ποιες είναι οι δυνατότητες επιβολής κυρώσεων που τους παρέχει, αν τους παρέχει κάτι τέτοιο ο νόμος, αν διαπιστώσουν παραλείψεις σε θέματα παθητικής πυροπροστασίας;
3. Με δεδομένο ότι η Πυρομηχανική είναι ένα μάθημα που διδάσκεται μόνο στους Μηχανολόγους του Πολυτεχνείου και μάλιστα μόλις σε δύο από τα Πολυτεχνεία μας και ΚΑΤ’ ΕΠΙΛΟΓΗΝ (άρα μόλις 10 άτομα το πολύ κάθε χρόνο), ενώ δεν υπάρχει μεταπτυχιακό για τους Μηχανικούς – Ελεγκτές Δόμησης που (θα;) ελέγχουν, πώς πιστοποιούνται οι γνώσεις τους στα σχετικά θέματα;
Οι Ελεγκτές Δόμησης δεν επιβάλλουν κυρώσεις, αλλά διενεργούν αυτοψία κατά την ανέγερση του κτιρίου ανά συγκεκριμένα στάδια εκτέλεσης του έργου και κάθε φορά συντάσσουν πόρισμα σχετικό με την ορθή εφαρμογή των μελετών των κτιρίων όπως έχουν υποβληθεί και θεωρηθεί από την αρμόδια υπηρεσία. Μετά τον τελικό έλεγχο, συντάσσεται από την οικεία Υπηρεσία Δόμησης το Πόρισμα Ελέγχου Κατασκευής (ΠΕΚ) χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατή η ηλεκτροδότηση του κτιρίου. Σε περίπτωση που διαπιστώνεται η μη εφαρμογή των μελετών, γίνεται ειδική αναφορά στο πόρισμα το οποίο αποστέλλεται στην αρμόδια Υπηρεσία Δόμησης και στο Εποπτικό Συμβούλιο του ΥΠΕΝ για την επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων, ενώ από το οικείο Παρατηρητήριο επιβάλλονται οι περί αυθαιρέτων κατασκευών κυρώσεις. Οι έλεγχοι και οι ιδιότητες των Ελεγκτών Δόμησης καθορίζονται από ειδικό θεσμικό πλαίσιο και δεν διαφοροποιούνται σε ό,τι αφορά τον έλεγχο της μελέτης πυροπροστασίας.
Σε αντίθεση με τους Ελεγκτές Δόμησης που διενεργούν έλεγχο ορθής εφαρμογής των μελετών, οι υπηρεσίες που εξέδωσαν τις οικοδομικές άδειες προβαίνουν σε έλεγχο των μελετών σε περίπτωση καταγγελίας ή ελέγχου νομιμότητας ή δειγματοληπτικού ελέγχου, οπότε και ελέγχεται η ορθότητα της μελέτης και η τήρηση των απαιτήσεων του εκάστοτε ισχύοντος κανονισμού πυροπροστασίας.
4. Πώς σκέπτεστε να αντιμετωπίσετε τα θέματα πυρασφάλειας για τα ήδη υπάρχοντα υψηλά κτίρια, άνω των 25 μέτρων, στο άμεσο μέλλον;
Κάθε κτίριο αντιμετωπίζεται με βάση τους κανονισμούς που ίσχυαν όταν ανεγέρθηκε, συνεπώς οι απαιτήσεις του νέου κανονισμού πυροπροστασίας κτιρίων δεν μπορούν να εφαρμοστούν αναδρομικά σε παλαιότερα κτίρια, με εξαίρεση την περίπτωση αλλαγής χρήσης του κτιρίου ή εκτεταμένων προσθηκών σε αυτό.
Ειδικά για τα ψηλά κτίρια (δηλαδή αυτά των οποίων το πραγματοποιούμενο ύψος σε συνάρτηση με τη χρήση που εξυπηρετούν θεωρείται κρίσιμο, γενικά όμως υπερβαίνουν τα 23 μ. από τον όροφο εκκένωσης) το ΠΔ 41/2018 θέτει αυστηρότερες απαιτήσεις τόσο όσον αφορά την παθητική πυροπροστασία, μέσω του δείκτη πυραντίστασης των δομικών στοιχείων, της κατηγορίας αντίδρασης στη φωτιά εξωτερικών επενδύσεων και της επιβολής κατασκευής ειδικών κλιμακοστασίων και ανελκυστήρων για την πρόσβαση των πυροσβεστών, όσο και την ενεργητική πυροπροστασία, με αύξηση των μόνιμων και φορητών συστημάτων πυροπροστασίας.
5. Μετά το συμβάν στον πύργο Grenfell κάνατε ελέγχους για να διαπιστώσετε αν υπάρχουν κτίρια με υλικό προσόψεων όπως αυτό του αγγλικού κτιρίου ώστε να υποχρεώσετε τους υπευθύνους να αντικαταστήσουν το υλικό αυτό; Κάτι που έκαναν οι αντίστοιχες αγγλικές Αρχές.
Οι τεχνικοί κανονισμοί δεν υποδεικνύουν τη χρήση συγκεκριμένων υλικών, ούτε και πιστοποιούν την καταλληλότητα ή μη υλικών που χρησιμοποιούνται στη δόμηση, αλλά θέτουν ελάχιστες κτιριοδομικές απαιτήσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της υγείας, της άνεσης και της ασφάλειας των ενοίκων και των περιοίκων και στη βελτίωση της ποιότητας, της ασφάλειας, της αντοχής, της αισθητικής και της λειτουργικότητας των κτιρίων, όπως άλλωστε και αναφέρεται στο άρθρο 1 – Σκοπός του Κανονισμού. Συνεπώς, η καταλληλότητα χρήσης ενός υλικού – δομικού στοιχείου κρίνεται σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση αναλόγως της θέσης στην οποία τοποθετείται (πρόσοψη, όδευση διαφυγής κ.λπ.) και πρέπει να πληροί τις αντίστοιχες απαιτήσεις (δείκτη πυραντίστασης, αντίδραση στη φωτιά, ταχύτητα επιφανειακής εξάπλωσης της φλόγας κ.λπ.) που ορίζονται στον κανονισμό πυροπροστασίας κτιρίων βάσει της χρήσης του κτιρίου.
Περαιτέρω, απαιτείται η διάθεση των προβλεπόμενων από τα κατά περίπτωση πρότυπα πιστοποιητικών. Σύμφωνα με το ΠΔ 41/2018, ο κύριος του έργου οφείλει να τηρεί αρχείο με τα πιστοποιητικά υλικών και δομικών στοιχείων που εγκαταστάθηκαν στο κτίριο, τα οποία μετά την ενεργοποίηση της ηλεκτρονικής ταυτότητας των κτιρίων θα αποτελούν αναπόσπαστα μέρη ηλεκτρονικού φακέλου του κτιρίου.
6. Στα σχετικά με τη νέα αναδιάρθρωση της υπηρεσίας σας, που έγινε νομίζω το 2016, αναφέρεται ότι: «Στη Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής Οικοδομικών Κανονισμών και Αδειοδοτήσεων το ένα από τα τέσσερα τμήματά της, αυτό των Αδειοδοτήσεων, αναλαμβάνει την τήρηση και ενημέρωση ηλεκτρονικού αρχείου των αδειών δόμησης, την έκδοση και προώθηση διοικητικών πράξεων για την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών και ειδικών κατηγοριών έργων. Ακόμη μεριμνά για την έγκριση αρχιτεκτονικών, στατικών, ηλεκτρομηχανολογικών (Η/Μ) μελετών και μελετών του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) για κτίρια οργανωμένων κοινωνικών στεγαστικών προγραμμάτων». Και από αυτό βλέπουμε ότι πουθενά δεν αναφέρεται θέμα μέριμνας για την πυροπροστασία. Γιατί;
Η μελέτη παθητικής πυροπροστασίας, όπως και η μελέτη προσβασιμότητας, αποτελεί τμήμα της αρχιτεκτονικής μελέτης. Συνδέεται άμεσα με τον σχεδιασμό του κτιρίου, την έγκαιρη και ασφαλή διαφυγή των χρηστών του σε περίπτωση πυρκαγιάς, την αποφυγή της κατάρρευσής του, καθώς και την αποφυγή μετάδοσης της φωτιάς σε άλλους χώρους ή όμορα κτίρια.
Η μελέτη ενεργητικής πυροπροστασίας υποβάλλεται στο πλαίσιο των ηλεκτρομηχανολογικών μελετών των κτιρίων, δεδομένου ότι αφορά τα συστήματα και εγκαταστάσεις (μέσα πυροπροστασίας) που τοποθετούνται στα κτίρια για την έγκαιρη ανίχνευση της φωτιάς, προειδοποίηση των χρηστών και άµεση αντιµετώπισή της πριν αυτή καταστεί ανεξέλεγκτη.
