Η επιχείρηση «μπουλντόζα» δεν μετράει πολλές επιτυχίες στην Ελλάδα. Αυθαίρετα σε δάση, αιγιαλό και παραλία, αλλά και εντός του αστικού ιστού, στέκουν αγέρωχα εδώ και δεκαετίες και βγάζουν τη… γλώσσα στις δαγκάνες που ανυψώνουν οι εργολάβοι της Διοίκησης για να γκρεμίσουν το τσιμέντο των καταπατητών. Αλλωστε, ο χρόνος είναι με το μέρος των παρανομούντων. Μπορεί να χρειαστούν δέκα με δεκαπέντε χρόνια, στην καλύτερη περίπτωση, έως ότου τα πρωτόκολλα κατεδάφισης καταστούν αμετάκλητα τελεσίδικα, όπως λένε στο «Βήμα» επιθεωρητές από το Τμήμα Δόμησης και Κατεδάφισης Αυθαίρετων Κατασκευών (ΤΕΔΚ) του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Η ατιμωρησία των αυθαιρετούχων – ή και η επιβράβευσή τους από το ίδιο το κράτος το οποίο, με μια σειρά νόμων τακτοποίησης, τους δίνει τα «όπλα» για να φορέσουν τον μανδύα της νομιμότητας – έχει διαμορφώσει εδώ και χρόνια συνθήκες καταστρατήγησης κάθε έννοιας χωροταξίας και καταπάτησης δημόσιας γης, ακόμη και προστατευόμενης.
Η κατάληξη της περιπέτειας με τις πέντε ταβέρνες στον Σχινιά που κατεδαφίστηκαν στις αρχές του έτους – αν και είχαν κηρυχθεί τελεσίδικα αυθαίρετες από το 1999 – αποτελεί μια από τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον γενικό κανόνα. Ωστόσο, ακόμη και αυτή η επιχείρηση δεν θα ολοκληρωνόταν αν δεν υπήρχε ο κίνδυνος να πέσει για άλλη μια φορά βαρύς ο πέλεκυς του Ευρωδικαστηρίου, καθώς οι ταβέρνες βρίσκονταν εντός του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα.
Ετσι η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής, η οποία έχει την ευθύνη των κατεδαφίσεων, αυτή τη φορά είχε τη στήριξη και του αρμόδιου αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος κ. Σωκράτη Φάμελλου.
Ωστόσο, η ιστορία έχει δείξει ότι οι πολιτικές παρεμβάσεις στρέφονται συνήθως προς την αντίθετη κατεύθυνση. Είναι ακόμη νωπές οι μνήμες από άλλη μια επιχείρηση κατεδάφισης παράνομων κτισμάτων το 2015 στα «Περιβολάκια» Ραφήνας, στην Αρτέμιδα και στα Γλυκά Νερά, η οποία έληξε άδοξα με παρέμβαση του τότε υπουργού Εσωτερικών κ. Παναγιώτη Κουρουμπλή και τη στήριξη βουλευτών όλων των… αποχρώσεων υπέρ των αυθαιρετούχων. Λίγα χρόνια πριν, η αναστολή κατεδάφισης παράνομων κτισμάτων πάνω στον αιγιαλό σε ξενοδοχείο στην Κρήτη δεν ολοκληρώθηκε έπειτα από πιέσεις της τότε υπουργού Τουρισμού κυρίας Ολγας Κεφαλογιάννη.
Οι περίπου 100 κατεδαφίσεις που υλοποιούνται κατά μέσον όρο ανά έτος από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις της χώρας δεν είναι παρά σταγόνα στον ωκεανό της αυθαιρεσίας σε αιγιαλούς και παραλίες, σε δάση και δασικές εκτάσεις, σε πόλεις και χωριά. Μόνο στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής ο αριθμός των πρωτοκόλλων κατεδάφισης που έχει να διαχειριστεί εκτιμάται ότι προσεγγίζει τα 4.800.
Στην Αττική, αρκεί μια βόλτα στο παραλιακό μέτωπο αλλά και στις άλλοτε δασικές εκτάσεις για να διαπιστώσει κανείς το μέγεθος της αυθαιρεσίας. Η ίδια εικόνα και στις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας. Τσιμεντένια ντουβάρια παραλιακών ξενοδοχείων, νυχτερινών κέντρων, παραθεριστικών κατοικιών υψώνονται στον αιγιαλό για να αποκλείσουν τους… παρείσακτους. Προβλήτες, παράνομοι βραχίονες και λιμανάκια, αυθαίρετες περιφράξεις, γλίστρες και πολλές άλλες κατασκευές στέκουν κατά μήκος των ακτών. Κτίρια, πέργκολες, μπάρμπεκιου κ.ά. έχουν ξεφυτρώσει σαν ζιζάνια σε δάση και δασικές εκτάσεις.
Και διατηρούνται για χρόνια παρότι υπάρχουν, για πολλές υποθέσεις, τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης. Το γκρέμισμα όμως δεν ήταν και δεν είναι εύκολη υπόθεση για τις αρμόδιες (και συχνά υποστελεχωμένες) υπηρεσίες, αλλά ούτε για τους πολιτικούς προϊσταμένους τους. Πολλές φορές αναστέλλεται λόγω δικαστικών προσφυγών ή συχνότερα ματαιώνεται υπό την πίεση σφοδρών αντιδράσεων και συχνά απειλών κατά των εργολαβικών συνεργείων. Καταγράφονται όμως και άλλες, συχνά ευφάνταστες, δικαιολογίες, π.χ. δυσπρόσιτη περιοχή, ακατάλληλη στιγμή (Χριστούγεννα, Πάσχα, τουριστική περίοδος), λόγοι ασφάλειας (καλώδια υψηλής τάσης) κ.λπ. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα στην Αιτωλοακαρνανία, το 2015, όπου υπήρχαν εργολαβίες για 11 πρωτόκολλα κατεδάφισης σε περιοχή αιγιαλού – παραλίας και κατεδαφίστηκαν 6 λόγω προβλημάτων πρόσβασης στην περιοχή (νήσος Τουρλίδα – λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου) και ιδιαίτερα έντονων αντιδράσεων των κατοίκων.
Την ίδια χρονιά υπήρχαν εργολαβίες για 26 πρωτόκολλα κατεδάφισης στην παραλία Λουτρακίου. Δόθηκε όμως παράταση καθώς αρχικά υπήρξε παρέμβαση εισαγγελέα λόγω αντιδράσεων των ιδιοκτητών, οι οποίοι επικαλέστηκαν το ακατάλληλο της χρονικής περιόδου (Χριστούγεννα) και στη συνέχεια άσκησαν νέα ένδικα μέσα.
Την προηγούμενη χρονιά, ωστόσο, προστέθηκε άλλο ένα πρόβλημα το οποίο φρέναρε τις διαδικασίες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιθεωρητών περιβάλλοντος, οι κατεδαφίσεις πέρυσι εμφανίζονται περιορισμένες και μια από τις αιτίες είναι και οι περίφημες «οικιστικές πυκνώσεις» (προβλέφθηκαν στον Ν. 4389/16). Πρόκειται για τους αυθαίρετους οικισμούς εντός δασών και δασικών εκτάσεων, οι οποίοι πλέον εξαιρούνται των αναρτήσεων των Δασικών Χαρτών προκειμένου να ολοκληρωθεί η κύρωσή τους. Στη συνέχεια η τύχη αυτών των παράνομων χωριών θα κριθεί από τη Διοίκηση κατά περίπτωση.
«Μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση, αποφεύγουμε τις κατεδαφίσεις στις λεγόμενες “πυκνώσεις”» αναφέρει στέλεχος του υπουργείου. Παράλληλα, πολλές κατεδαφίσεις αυθαιρέτων σε λιμενικές περιοχές πάγωσαν καθώς το υπουργείο φρόντισε με τροπολογία στον νόμο 4504/17 να δώσει διετή προθεσμία. Σε Θεσσαλονίκη και Χαλκιδική εντοπίζεται περίπου το 50% των αυθαίρετων οικισμών της χώρας. Επίσης, η Ανατολική και Δυτική Αττική, η Αχαΐα και η Λάρισα είναι πλούσιες σε αυθαίρετους οικισμούς. Μόνο στον Δήμο Λαυρεωτικής (Λαύριο – Κερατέα) έχουν οριοθετηθεί 42 «πυκνώσεις».
Πέρα από τις «πυκνώσεις», το 2018 προστέθηκε άλλο ένα «αγκάθι». Οι αρμόδιες υπηρεσίες βρέθηκαν σε αμηχανία καθώς επήλθε μια σημαντική αλλαγή. Η αρμοδιότητα που από το 2011 έως σήμερα είχαν οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις (και παλαιότερα οι νομαρχίες) θα περάσει στα χέρια των αιρετών περιφερειών, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται ως προς τις πελατειακές σχέσεις που ενδέχεται να προκύψουν. Ειδικότερα, τη βρώμικη δουλειά θα κληθούν τα κάνουν τα νέα περιφερειακά Παρατηρητήρια Δόμησης που θεσπίστηκαν με τον νόμο 4495/17, αν και κανένα σήμερα δεν έχει συσταθεί. Δικαίως λοιπόν οι αρμόδιες υπηρεσίες των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων αποστέλλουν ερωτήματα στο Σώμα Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, Δόμησης, Ενέργειας και Μεταλλείων (ΣΕΠΔΕΜ) του ΥΠΕΝ σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν, καθώς αρκετές έχουν λάβει ήδη χρηματοδοτήσεις από το Πράσινο Ταμείο για εργολαβίες κατεδάφισης εντός του 2018.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση για το 2016 του Σώματος Επιθεώρησης, η υπηρεσία συντόνισε σε όλη τη χώρα τις διαδικασίες εκτέλεσης 64 αμετάκλητων πρωτοκόλλων κατεδάφισης (27 στη Βόρεια και 37 στη Νότια Ελλάδα), εκ των οποίων 29 σε δάση – δασικές εκτάσεις και 35 σε αιγιαλό – παραλία, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τις αντίστοιχες Αποκεντρωμένες Διοικήσεις.
Στην Αττική έχουν καταγραφεί περίπου 1.500 τελεσίδικες εκθέσεις αυτοψίας για πολεοδομικά αυθαίρετα, εκ των οποίων ορισμένες πιθανόν να έχουν υπαχθεί στις διατάξεις των τριών τελευταίων νόμων νομιμοποίησης αυθαιρέτων. Αλλωστε κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει, καθώς, παρότι από το 2011 η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής ζητεί από όλες τις Υπηρεσίες Δόμησης να αποστείλουν συγκεντρωτικό πίνακα και οριστικές εκθέσεις αυτοψίας αυθαιρέτων προς κατεδάφιση, καμία δεν ανταποκρίθηκε, επικαλούμενες φόρτο εργασίας και ελλιπή στελέχωση, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Σπυρίδων Κοκκινάκης από το γραφείο τού Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής.
Κάθε χρόνο εκτελούνται μόνο περίπου 10 κατεδαφίσεις. Οπως εξηγεί ο κ. Κοκκινάκης, η υπηρεσία δεν διέθετε πάντα συνεργείο για κατεδαφίσεις πολεοδομικών αυθαιρέτων και για αυτό ζητεί από τους δήμους να συνδράμουν το έργο της κατεδάφισης με διάθεση μηχανικών μέσων και προσωπικού. «Δυστυχώς η ανταπόκριση των δήμων είναι επιλεκτική και σπάνια» τονίζει.
Εκτός από τα πολεοδομικά αυθαίρετα, στη Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής έχουν φθάσει άλλα 2.500 πρωτόκολλα κατεδάφισης για δασικά αυθαίρετα. Από το 2014 έως σήμερα έχουν κατεδαφιστεί περί τα 60 παράνομα κτίσματα σε δάση και προστατευόμενες περιοχές της Αττικής.
Σχετικά με τα αυθαίρετα σε αιγιαλό και παραλία, έχουν καταγραφεί 814 πρωτόκολλα κατεδάφισης, εκ των οποίων 580 σε περιοχές της χωρικής αρμοδιότητας της τέως Κτηματικής Υπηρεσίας Πειραιά, 147 στην Ανατολική Αττική και 87 στη Δυτική Αττική. Από αυτά (από το 2015 έως σήμερα) έχουν κατεδαφιστεί περίπου 35 παράνομες κατασκευές σε Αίγινα, Λαυρεωτική, Μάνδρα, Πειραιά, Σπάτα και Αρτέμιδα.
Για εφέτος, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής απέστειλε (στις 12/2/2018) στην Ειδική Γραμματεία Σώματος Επιθεωρητών αίτημα για χρηματοδοτήσεις κατεδαφίσεων τελεσίδικων αυθαιρέτων σε ρέματα του Δήμου Μάνδρας – Ειδυλλίας καθώς και οριστικών πρωτοκόλλων σε αιγιαλό και παραλία σε Πόρτο Γερμενό, Πόρτο Ράφτη, Καλύβια, Ανάβυσσο και Παλαιό Φάληρο (για πρώτη φορά).
Στην Αποκεντρωμένη Περιφέρεια Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου έχουν εκδοθεί 724 αμετάκλητα πρωτόκολλα κατεδάφισης – ορισμένα μάλιστα εκκρεμούν από το 1990. Για το 2018 σε εξέλιξη βρίσκονται εργολαβίες (με χρηματοδότηση από πόρους του Πράσινου Ταμείου) για κατεδαφίσεις σε αιγιαλό – παραλία και δασικές εκτάσεις στην Κορινθία και σε δασικές περιοχές στην Αχαΐα, ενώ τρέχει και μια εργολαβία για κατεδαφίσεις κατόπιν εισαγγελικών παραγγελιών.
Οι λιγότερο δραστήριες Διοικήσεις
Λιγότερο δραστήριες είναι οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις του Αιγαίου και Κρήτης, αλλά και της Βόρειας Ελλάδας (Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας, Μακεδονίας – Θράκης).
Τα… τείχη της αυθαιρεσίας στις συγκεκριμένες περιοχές δεν σπάνε εύκολα. Ειδικότερα, στις Διοικήσεις της Βόρειας Ελλάδας το 2017 υλοποιήθηκαν 22 κατεδαφίσεις σε αιγιαλό και παραλία, κυρίως σε Θεσσαλονίκη, Πιερία και Χαλκιδική. Αφορούσαν κατοικίες μπροστά στο κύμα, παράνομα τοιχία, προβλήτες, αμμοκράτες (βραχίονες που συγκρατούν την άμμο), κιόσκια, πρόχειρες κατασκευές μπιτς μπαρ κ.λπ. Παράλληλα, έγιναν δύο κατεδαφίσεις αυθαίρετων κατασκευών στο δάσος του Σέιχ Σου και επτά σε αστικές περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας.
Στην Κρήτη το 2015 υλοποιήθηκαν 33 αποφάσεις κατεδάφισης για αυθαίρετες κατασκευές σε αιγιαλό – παραλία των νομών Λασιθίου, Ηρακλείου και Ρεθύμνου και το 2016 εκτελέστηκαν άλλα 9 πρωτόκολλα και αποφάσεις κατεδάφισης. Για το 2017 είχαν προγραμματιστεί 17 κατεδαφίσεις. Σε εκκρεμότητα βρίσκονται 143 πρωτόκολλα για την περιοχή του Λασιθίου, 93 πρωτόκολλα για την περιοχή του Ηρακλείου και 15 για το Ρέθυμνο.
Ελάχιστες κατεδαφίσεις
Μετρημένες στα δάχτυλα είναι οι κατεδαφίσεις που έγιναν τα τελευταία δύο χρόνια σε αυθαίρετες κατασκευές σε νησιά του Αιγαίου. «Στη Σάμο δεν μπορέσαμε να ολοκληρώσουμε καμία κατεδάφιση. Με το που εμφανίστηκαν οι μπουλντόζες, μαζεύτηκε κόσμος, φωνές, διαμαρτυρίες, επεισόδια, η Αστυνομία να μην μπορεί να υποστηρίξει το έργο. Είχαμε βγάλει μια εργολαβία για διάστημα τριών μηνών, την επεκτείναμε για άλλους τρεις μήνες. Μας κόστισε ο κούκος αηδόνι και τελικά δεν καταφέραμε να ρίξουμε τίποτα».
Η περιγραφή αφορά μια από τις τελευταίες προσπάθειες κατεδάφισης που έκανε η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου προκειμένου να γκρεμίσει πριν από δυόμισι χρόνια αυθαίρετα παραθαλάσσια κτίσματα στη Σάμο. Τη μετέφερε στο «Βήμα» ο αναπληρωτής διευθυντής στη Διεύθυνση Τεχνικού Ελέγχου της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου κ. Κωνσταντίνος Ντουφεξής.
«Το 2015 ξεκινήσαμε να εκτελέσουμε 20 πρωτόκολλα κατεδάφισης. Εως σήμερα έχουμε εκτελέσει τα μισά. Συναντάμε τεράστιες δυσκολίες. Είναι πολλές φορές που έχουμε τον εργολάβο έτοιμο, ένα οργανωμένο συνεργείο να περιμένει και δεν καταφέρνουμε να ρίξουμε τίποτα. Δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις. Υπάρχουν απίστευτα απρόοπτα, όπως δικαστικές εμπλοκές. Ακόμη και την τελευταία στιγμή, μπροστά στις μπουλντόζες, μπορεί να γίνει αίτηση αναστολής, οπότε αναγκαστικά σταματάμε».
Μέσα σε δυόμισι χρόνια η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου έχει εκτελέσει πρωτόκολλα κατεδάφισης που είχαν εκδοθεί για ακατοίκητα κτίσματα σε κοινόχρηστους χώρους του Δημοσίου σε Χίο (Λαγκάδα, Βολισσό και μέσα στην πόλη), Μύκονο (Διβούνια) και Ρόδο (Κιοτάρι). Σήμερα, στα συρτάρια της στοιβάζονται 644 τελεσίδικες αποφάσεις για κατεδάφιση αυθαίρετων κτισμάτων που χρονολογούνται από το 1999.
Από τις 644 αποφάσεις:
Οι 523 αφορούν πρωτόκολλα κατεδάφισης σε νησιά του Νότιου Αιγαίου.
Οι 121 αφορούν νησιά του Βόρειου Αιγαίου.
Από τα 523 πρωτόκολλα τα 433 αφορούν αυθαίρετα στα Δωδεκάνησα (κυρίως στη Ρόδο). Πρόκειται για παράνομες κατασκευές (εστιατόρια, παιδικές χαρές, αύλειοι χώροι) σε πολυσύχναστες τουριστικές περιοχές της Ρόδου: Φαληράκι, Κιοτάρι, Αφάντου, Τσαμπίκα, Θεολόγο αλλά και μέσα στην πόλη της Ρόδου.
Είναι προφανές ότι ένας τέτοιος αριθμός αποφάσεων, με την αγκύλωση που υπάρχει στον κρατικό μηχανισμό, δεν πρόκειται να εκτελεστεί ποτέ. Ακόμη και αν δεν υπήρχε κανένα απρόοπτο στη διαδικασία της κατεδάφισης. Γιατί η διαδικασία κινείται τόσο αργά; Δύο είναι οι λόγοι, σύμφωνα με τον κ. Ντουφεξή, για τους οποίους δεν υλοποιούνται τα πρωτόκολλα κατεδάφισης. Οπως αναφέρει ο ίδιος, δεν υπάρχει κοντινός χώρος Αποβλήτων Εκσκαφών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) ενώ παράλληλα τα μεταφορικά έξοδα είναι τεράστια και κονδύλια δεν υπάρχουν.
«Σύμφωνα με την περιβαλλοντική νομοθεσία, πρέπει να υπάρχουν επιχειρήσεις που ανακυκλώνουν τα αδρανή υλικά. Ομως, ένα ολόκληρο νησί όπως η Ρόδος δεν έχει ΑΕΚΚ» λέει ο κ. Ντουφεξής. Και συνεχίζει: «Εάν γκρεμίσουμε δηλαδή στη Ρόδο, πρέπει τα αδρανή υλικά να τα στείλουμε με καράβι στην Κρήτη. Σκεφτείτε τι χρήματα χρειάζονται. Πριν βγάλουμε πρωτόκολλο κατεδάφισης πρέπει να έχουμε εξασφαλίσει χώρο για να αποθέσουμε τα αδρανή υλικά. Γι’ αυτό αναζητούμε ΑΕΚΚ πριν ξεκινήσουμε τις διαδικασίες. Η Σάμος και η Χίος έχουν τέτοιους χώρους, γι’ αυτό και ξεκινήσαμε από εκεί».
Οσον αφορά τον προγραμματισμό της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου για εκτέλεση άλλων τελεσίδικων αποφάσεων, ο κ. Ντουφεξής επισημαίνει: «Το καλοκαίρι δεν γίνονται κατεδαφίσεις. Τώρα σχεδιάζουμε να βγάλουμε δημοπρασίες για κατεδαφίσεις τον χειμώνα. Αλλά με δύο μηχανικούς στην υπηρεσία δεν μπορείς εύκολα να βγάλεις εργολαβία».
