Οι γνώσεις και το πάθος για την επιστήμη της και τον ελληνικό πολιτισμό συνέτειναν καταλυτικά για να διακριθεί στον τομέα της αναστήλωσης αρχαίων μνημείων.
Πρόκειται για τη συμπατριώτισσά μας ομογενή δρ Αλίκη Μηλιώτη – Δράκου, η οποία ζει μόνιμα με τον σύζυγό της και τα δυο τους παιδιά στη Γιούτα των Ηνωμένων Πολιτειών, και συμμετείχε πρωταγωνιστικά στην αναστήλωση του ιστορικού νοτιοανατολικού πύργου στο αρχαίο φρούριο των Αιγοσθένων, στο Πόρτο Γερμενό της Αττικής. Τα εγκαίνια του αναστηλωμένου πύργου πραγματοποιήθηκαν στο τέλος του περασμένου μήνα και το έργο έτυχε ευρείας αναγνώρισης και επαίνων.
Αυτή η αναστήλωση, όπως λένε οι ειδικοί, είναι πρωτοποριακή καθώς για πρώτη φορά στα χρονικά των αναστηλώσεων αρχαίων μνημείων δόθηκε άδεια για πλήρη αναστήλωση ενός τόσο αρχαίου μνημείου (ο πύργος χρονολογείται μεταξύ 343-306 π.Χ.).
Σύμφωνα με τη δεοντολογία αναστηλώσεων αρχαίων μνημείων, πρέπει να υπάρχουν τα αυθεντικά υλικά και η πλήρης απόδειξη της αρχικής μορφής που είχε ένα μνημείο. Σε αυτή τη συγκεκριμένη σπάνια περίπτωση, αυτό επετεύχθη λόγω της μακροχρόνιας εργασίας της δρος Μηλιώτη – Δράκου που οδήγησε σε σημαντικές, για την απόδειξη της αρχικής μορφής του πύργου, διαπιστώσεις και ανακαλύψεις, αλλά και διότι στον συγκεκριμένο πύργο σωζόταν πολύ μεγάλο ποσοστό του αυθεντικού του υλικού, εξαιρετικά σπάνιο για αρχαία μνημεία.
Σήμερα, ο πύργος, πλήρως αναστηλωμένος στην αρχική του μορφή, αποτελείται από τους αυθεντικούς λίθους των εξωτερικών παρειών των τοίχων του σε ποσοστό 92%. Όπως ειπώθηκε και στα εγκαίνια του μνημείου, αυτός ο πύργος έχει το μοναδικό και σπάνιο προνόμιο να είναι σήμερα το αρχαιότερο μνημείο που είναι πλήρως αναστηλωμένο στην αρχική του μορφή. Όπως δήλωσε η δρ Μηλιώτη – Δράκου στα εγκαίνια, «με την αναστήλωση του πύργου στην αρχική του μορφή, δικαιώνονται οι αρχαίοι και οι σύγχρονοι οικοδόμοι του, αλλά δικαιώνονται και όσοι, την πρώτη φορά που αντίκρυσαν τον πύργο, ολοκλήρωσαν με τη δύναμη του μυαλού τους την αρχική του εικόνα και κράτησαν για πάντα μέσα τους την ελπίδα να τον δουν μια μέρα πλήρως αναστηλωμένο».
Μιλώντας στον «Φ» τόνισε ότι «η γνωριμία μου με τον καθηγητή Μανόλη Κορρέ υπήρξε καθοριστική για την ενασχόλησή μου με την έρευνα και τις αναστηλώσεις αρχαίων μνημείων, καθώς αυτός ο σπουδαίος αρχιτέκτονας, δάσκαλος και αναστηλωτής μού ενέπνευσε την αγάπη για αναστηλώσεις αρχαίων». Στο ερώτημά μας αν ενδιαφέρεται να λάβει μέρος σε κάποιο πρόγραμμα αναστήλωσης αρχαίου μνημείου στην Κύπρο, τόνισε με έμφαση ότι θα ανταποκρινόταν με «μεγάλη συγκίνηση».
Γεννημένη στη Λευκωσία (ο πατέρας της Χριστόδουλος Μηλιώτης από τα Πέρα Ορεινής και η μητέρα της Γεωργία Μολιώτου – Μηλιώτη από το Παλαιό Φάληρο Αττικής), αποφοίτησε από το Λύκειο Ακροπόλεως και τον Ιούνιο του 1989 πέτυχε στις εξετάσεις για το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στην Αρχιτεκτονική Σχολή, από όπου αποφοίτησε το 1996. Από το 1999 έως το 2001 φοίτησε στο Πρόγραμμα Διατμηματικών Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευσης Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Στη συνέχεια, έκανε τη διδακτορική διατριβή της στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. με θέμα: «Το αρχαίο φρούριο των Αιγοσθένων και η οχυρωματική αρχιτεκτονική του 4ου π.Χ. αιώνος». Στο μεταξύ, για κάποιο διάστημα, εργάστηκε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και στη συνέχεια στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Κατά το διάστημα 1999-2001 είχε λάβει υποτροφία του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη για τις μεταπτυχιακές της σπουδές και από το 2002-2005 η διδακτορική της διατριβή χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, μέσω του προγράμματος «Ηράκλειτος: Υποτροφίες με κατεύθυνση στη Βασική Έρευνα».
Η έως τώρα επιστημονική πορεία της περιλαμβάνει πλούσια ερευνητική δραστηριότητα, συμμετοχή σε συνέδρια-σεμινάρια, καθώς και ομιλίες σε πανεπιστήμια. Σύζυγός της είναι ο συμπατριώτης μας Σταύρος Γ. Δράκος, καθηγητής Καρδιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γιούτα και διευθυντής στο Πρόγραμμα Καρδιακής Ανεπάρκειας, Μεταμοσχεύσεων και Μηχανικής Υποστήριξης Καρδιάς στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της πόλης και ο οποίος συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των κορυφαίων καρδιολόγων στις ΗΠΑ.
Στη δρα Μηλιώτη – Δράκου υπεβάλαμε τα πιο κάτω τρία ερωτήματα που αφορούν στον επιστημονικό κλάδο της και το συγκεκριμένο έργο της.
Πώς ξεκίνησε το ταξίδι σας στον χώρο των αναστηλώσεων μνημείων και ποια ήταν η διαδρομή έως σήμερα;
Από τα πρώτα έτη της φοίτησής μου στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π., η γνωριμία μου με σπουδαίους δασκάλους -αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς- υπήρξε η αφετηρία της ενασχόλησής μου με τις αποκαταστάσεις και αναστηλώσεις μνημείων. Αισθάνομαι βαθιά ευγνωμοσύνη προς όλους τους δασκάλους μου. Τα μαθήματα του καθηγητή Χαράλαμπου Μπούρα μού είχαν δημιουργήσει έντονο ενδιαφέρον για τα μνημεία και ειδικότερα για την ιστορική εξέλιξη της οικοδομικής τεχνολογίας, ένα θέμα που με συναρπάζει έως σήμερα. Η γνωριμία και κατόπιν πολύχρονη συνεργασία μου με τους καθηγητές Παναγιώτη Τουλιάτο και Εφεσίου Ειρήνη έστρεψαν το ενδιαφέρον μου στην έρευνα της κατασκευαστικής ανάλυσης και παθολογίας ιστορικών κτηρίων και συνόλων. Ταυτόχρονα, με απασχολούσε το πεδίο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και η πρακτική εφαρμογή της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Μέσα στο πλαίσιο της συνεργασίας του Ε.Μ.Π. με το Πολυτεχνείο της Mons στο Βέλγιο, και με την υποστήριξη και καθοδήγηση των καθηγητών Παναγιώτη Τουλιάτου στην Ελλάδα και Hugues Wilquin στο Βέλγιο, έγινα δεκτή στο Πολυτεχνείο της Mons και εκπόνησα ερευνητική εργασία για τα βιομηχανικά κτήρια, την κατασκευαστική τους ανάλυση και παθολογία.
Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών, δόθηκε η ευκαιρία να εμβαθύνω σε θέματα που αφορούν στις επεμβάσεις για την προστασία ιστορικών κτηρίων και συνόλων.
Η γνωριμία μου με τον καθηγητή Μανόλη Κορρέ υπήρξε καθοριστική για την ενασχόλησή μου με την έρευνα και τις αναστηλώσεις αρχαίων μνημείων, καθώς αυτός ο σπουδαίος αρχιτέκτονας, δάσκαλος και αναστηλωτής μού ενέπνευσε την αγάπη για αναστηλώσεις αρχαίων. Το 2001 στο πλαίσιο του Προγράμματος του Ε.Μ.Π. «Προστασία Μνημείων», ο καθηγητής Κορρές, παλαιότατος γνώστης του αρχαίου φρουρίου των Αιγοσθένων, πρότεινε να μελετήσω τον Ακρόπυργο του φρουρίου. Τότε ήταν και η πρώτη μου γνωριμία με το μνημείο. Με συγκίνησε και μου δημιούργησε το ενδιαφέρον να ασχοληθώ με ολόκληρο το φρούριο σε επίπεδο Διδακτορικής Διατριβής, που παρουσιάσθηκε το 2014. Το 2008, η προϊσταμένη της Γ΄ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Νικολέτα Διβάρη – Βαλάκου και η μετέπειτα προϊσταμένη Έφη Μπαζιωτοπούλου – Βαλαβάνη θέλησαν να αναστηλώσουν τον Ακρόπυργο των Αιγοσθένων. Έμαθαν ότι ασχολούμουν επί μακρόν με το συγκεκριμένο έργο και με προσέγγισαν ζητώντας μου να εκπονήσω την αρχιτεκτονική μελέτη της συγκεκριμένης αναστήλωσης.
Ποιο μνημείο ή ιστορικός χώρος στην Κύπρο έχει για σας ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς αναστήλωσης και θα επιθυμούσατε, αν σας δινόταν η ευκαιρία, να συμμετάσχετε;
Η πατρίδα μας διαθέτει τεράστιο πλούτο σπουδαίων μνημείων που καλύπτουν όλο το φάσμα του ιστορικού χρόνου και αναδεικνύουν την πλούσια και πολυτάραχη ιστορία του τόπου μας. Στον χώρο των αναστηλώσεων κάθε μνημείο είναι μοναδικό και άξιο προς μελέτη και αποκατάσταση ή αναστήλωση. Ως εκ τούτου, θα ανταποκρινόμουν με μεγάλη συγκίνηση και θα ήμουν πρόθυμη να προσφέρω τις γνώσεις και την εμπειρία μου οποιαδήποτε στιγμή μού ζητηθεί από την Κυπριακή Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Να ζεις στη Γιούτα των ΗΠΑ και να ασχολείσαι με την αναστήλωση αρχαίων φρουρίων στην Ελλάδα είναι σαν να αιωρείσαι διαρκώς ανάμεσα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και στα χρόνια της πέτρας, η οποία δεν ήταν μόνο σύμβολο αρχιτεκτονικής, αλλά και προστασίας των ανθρώπων. Ποια είναι η αξία της αναστήλωσης αρχαίων μνημείων; Αφορά μόνο το παρελθόν ή και το μέλλον;
Οι δύο εποχές στις οποίες αναφέρεστε απέχουν χρονικά περίπου 2.500 χρόνια, όμως στην πραγματικότητα βρίσκονται πάρα πολύ κοντά η μία στην άλλη, διότι έχουν μία κοινή συνισταμένη: Και οι δύο εποχές εκπροσωπούν την πρωτοπορία του ανθρώπινου επιτεύγματος και λειτουργούν συμπληρωματικά η μία ως προς την άλλη. Η μία εποχή, η αρχαιότερη, αποτελεί τη βάση και η σημερινή εποχή αποτελεί τη δικαίωση της πρώτης. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το βεληνεκές της ακτινοβολίας των αρχαίων ελληνικών μνημείων επεκτείνεται πέραν της εποχής και του πολιτισμού που τα δημιούργησε και θεωρούνται μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς όλων των ανθρώπων.
Για την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ειδικότερα, τα αρχαία ελληνικά λίθινα κτήρια, ως φορείς της πρωτοπορίας του ανθρώπινου πνεύματος, αποτελούν τη συνείδηση του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού και την πυξίδα του για την επιτυχή πορεία προς το μέλλον. Γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να τα αναστηλώνουμε. Αυτά τα μνημεία, σύμβολα πανανθρώπινων ιδεών που δοκιμάστηκαν και άντεξαν στον χρόνο, αποτελούν σταθερά και ασφαλή σημεία αναφοράς στα οποία μπορούμε να επιστρέφουμε κάθε φορά που διακυβεύεται η ανθρώπινη αξία. Και επειδή η ανθρώπινη φύση δεν έχει αλλάξει από την αρχαιότητα έως σήμερα, η προσήλωσή μας στις ιδέες που πρεσβεύουν αυτά τα μνημεία μάς δημιουργεί τη βεβαιότητα ότι η πορεία που ακολουθούμε ως δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, συνολικότερα, αφήνει τελικά ένα θετικό αποτύπωμα, διότι στηρίζεται σε ένα διαχρονικό πλαίσιο αξιών, που προωθεί και αναδεικνύει, εν τέλει, τις δυνάμεις της προόδου που υπάρχουν στον άνθρωπο, και όχι τις καταστρεπτικές.
Η αναστήλωση των αρχαίων μνημείων είναι επιβεβλημένη και για έναν ακόμα λόγο. Ο ιστορικός χρόνος φθάνει σε εμάς αποσπασματικά, σαν μία αλυσίδα η οποία δεν είναι συνεχής, αλλά από την οποία λείπουν κρίκοι. Επομένως, κάθε φορά που ένα αρχαίο μνημείο αναστηλώνεται προστίθεται ένας ακόμα κρίκος σε αυτή την αλυσίδα και ενδυναμώνει τη σχέση μας με το παρελθόν, που, όπως είπαμε, λειτουργεί ως οδηγός για το μέλλον και άτεγκτος κριτής της συλλογικής μας πανανθρώπινης συνείδησης.
Όσοι έχουμε την εξαιρετική τύχη να αιωρούμαστε, όπως πολύ ωραία το θέσατε, ανάμεσα σε αυτές τις δύο συγκλονιστικές για την εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος εποχές και να αναστηλώνουμε τα κτήρια στα οποία εκφράζονται βαθύτερες ιδέες σχετικά με το νόημα της ζωής και την ανθρώπινη υπόσταση, αισθανόμαστε βαθιά ικανοποίηση και μεγάλη απόλαυση. Αυτή η απόλαυση δεν περιορίζεται μόνο στο αισθητικό ή νοηματικό μέρος, αλλά επεκτείνεται και στο νοητικό, κάθε φορά που μέσω της οικοδομικής τεχνολογίας αυτών των κτηρίων αποκαλύπτεται ο νους που διέπει τη σύνθεση και κατασκευή τους.