Περάσαμε τη σιδερένια θύρα επί της Λένορμαν και ξεναγηθήκαμε στο εμβληματικό, συνταρακτικό για την αρχιτεκτονική και την ιστορία του διατηρητέο κτίριο του Δημόσιου Καπνεργοστασίου, όπου στις 11 Ιουνίου θα εγκαινιαστεί η μεγάλη έκθεση του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ Portals | Πύλη, με τη συμμετοχή 59 σημαντικών καλλιτεχνών από 27 χώρες.
Πραγματικά, δεν θυμάμαι πόσα χρόνια, από παιδί, περνώ έξω από το εμβληματικό κτήριο του Δημόσιου Καπνεργοστασίου στη Λένορμαν (218) με την επιθυμία να τρυπώσω πίσω απ’ τη μεταλλική θύρα του. Τι να κρύβεται, αναρωτιόμουν πάντα, πίσω απ΄ την επιγραφή «ΔΗΜΟΣΙΟΝ ΚΑΠΝΕΡΓΟΤΑΣΙΟΝ»;
Το τεράστιο κτίριο απέπνεε μυστήριο. Τι μυστικά κρύβει; Πόσοι άνθρωποι περάσαν από εδώ; Ποιοι; Εργάτες, στρατιώτες, πρόσφυγες, πολίτες; Πρωτοετής φοιτήτρια στη Φιλοσοφική είχα γνωρίσει μια γερόντισσα εργάτριά του. Δεν έζησε πολύ για να προλάβω να της κάνω μια συνέντευξη. Ρωτώντας για επιζώντες καπνεργάτες, πάντα προσέκρουα σε τοίχο. Έχουν πεθάνει, ήταν η μόνιμη επωδός. Συνέχιζα παρόλα αυτά να προσπαθώ να φανταστώ τι μπορεί να κρύβει αυτό το μακρόστενο μοναδικό αρχιτεκτόνημα των 19.000 τ.μ., -είναι πραγματικά τεράστιο όπως έμαθα πρόσφατα-, και πώς διαμορφώνονται οι εσωτερικοί χώροι του.
Δεν έτυχε ούτε μεταγενέστερα να χρειαστεί να επισκεφτώ τη Βιβλιοθήκη, που στεγάζει η Βουλή, για το αρχείο των εφημερίδων. Διότι στο κτίριο σήμερα στεγάζονται η Διεύθυνση Εκδόσεων και Εκτυπώσεων της Βουλής και το Τμήμα Βιβλιοθήκης Πόλης και Διαχείρισης Συστημάτων Βιβλιοθήκης, το Τμήμα Διατήρησης και Συντήρησης Έντυπου Υλικού και Έργων Τέχνης και το Τμήμα Μπενακείου Βιβλιοθήκης και Συλλογών Πολιτικών Προσωπικοτήτων της Διεύθυνσης Βιβλιοθήκης της Βουλής.
Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, Αίθριο
© Sputnik
Η έκθεση του Οργανισμού ΝΕΟΝ στο Δημοτικό Καπνεργοστάσιο
Ποιος θα μου το ’λεγε ότι το πλήρωμα του χρόνου θα ερχόταν στην εκπνοή του τρίτου lockdown, χάρη σε μια ακόμη έκθεση από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, που έχει μια «εμμονή»: Να αναζητά μοναδικούς χώρους με βαρύ ιστορικό ή αρχαιολογικό «βιογραφικό». Μαζί του ταξιδέψαμε, προσφάτως, σε προ-κοροναϊκές ασφαλώς εποχές, για εκθέσεις ως τη Δήλο, μπήκαμε στην Αρχαία Αγορά, ανηφορίσαμε στο Λόφο των Νυμφών… Ο κατάλογος είναι τεράστιος και εκθαμβωτικός με τις site specific εκθέσεις του.
59 καλλιτέχνες από 27 χώρες και 15 νέες αναθέσεις έργων επιστράτευσε για τη νέα εικαστική πρότασή του, με τίτλο Portals | Πύλη, σε επιμέλεια της διευθύντριά του Ελίνας Κουντούρη, και της Madeleine Grynsztejn, Pritzker Director στο Museum of Contemporary Art Chicago, που ανοίγει για το κοινό στις 11 Ιουνίου ακριβώς στην καρδιά του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου, τη νυν Βιβλιοθήκη και Τυπογραφείο της Βουλής, στο πλαίσιο της συνεργασίας που εγκαινίασε η Βουλή με το ΝΕΟΝ και διαρκεί ως έως το τέλος Δεκεμβρίου 2021. Μια σύμπραξη που ανακοινώθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2020, από τον Πρόεδρο της Βουλής κ. Κωνσταντίνο Τασούλα, τον ιδρυτή του ΝΕΟΝ κ. Δημήτρη Δασκαλόπουλο και τη διευθύντρια του ΝΕΟΝ κ. Ελίνα Κουντούρη, σε εκδήλωση στην αίθουσα Γερουσίας του ελληνικού κοινοβουλίου.
Για 21 μήνες έχει παραχωρήσει η Βουλή τους χώρους του ισογείου του κτιρίου στο ΝΕΟΝ, όπου, μετά από την ανακαίνισή του που ανέλαβε το ίδιο, στήνει μια έκθεση που συνομιλεί με τη συγκυρία, και είναι αφιερωμένη στα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.
Τι κρύβει το εσωτερικό του Καπνεργοστασίου
Με εφαλτήριο το άρθρο της σπουδαίας και βραβευμένης με Booker Ινδής συγγραφέα Arundhati Roy, στους Financial Times, όπου ανέφερε ότι «η πανδημία είναι μια πύλη, ένα σημείο μετάβασης από έναν κόσμο σε έναν άλλο», το ΝΕΟΝ επανενεργοποιεί τα «σωθικά» του Καπνεργοστασίου, δίνοντας στο Sputnik λίγες βδομάδες πριν τα θυρανοίξια της έκθεσης, το «διαβατήριο» για να εισέλθει στα άδυτά του, να γνωρίσει τη συγκλονιστική εσωτερική αρχιτεκτονική του, να δει την σε τελικό πια στάδιο ανακαίνιση ενός μέρους του (από το ΝΕΟΝ) και να μάθει τη μοναδική ιστορία του.
Δεν το κρύβω: Στο κέντρο του πρώην Καπνεργοστασίου δεσπόζει το ωραιότερο και μεγαλύτερο αίθριο που έχει η Αθήνα. Είναι αποκάλυψη! «Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στην Αθήνα» επιβεβαιώνουν για το αίθριο άνθρωποι του ΝΕΟΝ.
Ενώ ακόμη δεν έχουν στηθεί πλήρως τα έργα κι ενώ το κτήριο είναι σε ένα βαθμό εργοτάξιο, αλλά σε τελικό στάδιο, ο Φάνης Καφαντάρης, αρχιτέκτονας ΕΜΠ και υπεύθυνος του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του οργανισμού ΝΕΟΝ, με ξεναγεί με ένα πάκο από χαρτιά με κατόψεις του και μέρος της μελέτης αποκατάστασής του ανά χείρας.
Ξεκινάμε από τις εμβληματικές αίθουσες, που αντικρίζουν την Λένορμαν, όπως το Γραφείο του Διευθυντού -έχει διατηρηθεί η παλιά πινακίδα στην πόρτα-, όπου σήμερα το ΝΕΟΝ έχει στήσει με λαπ-τοπ το «στρατηγείο» του για τις εργασίες αποκατάστασης και αναβάθμισης στο κτίσμα αλλά και για την φιλόδοξη πολυεθνική έκθεσή του.
Κάθε επέμβαση στο κτίριο είναι ένα άγγιγμα με σεβασμό στην αρχιτεκτονική και την ιστορία του, διαπιστώνω, ενώ συχνά, για λόγους σκηνογραφίας και ιστορικότητας, τα σημάδια της φθοράς έχουν αφεθεί ατόφια, βοηθώντας σε να κάνεις ταξίδι στο χρόνο.
Το εμβληματικό αίθριο, με την περίτεχνη διαμπερή γυάλινη στέγη, σε παραπλανά. «Φτιάχτηκε σήμερα;» ρωτάω. Όχι, είναι η αρχική στέγη, που απλώς προσφάτως αποκαταστάθηκε, με αποσβολώνει ο κ. Καφαντάρης, ενώ μου εξηγεί ότι στο ίδιο κτίριο πραγματοποιούνταν στις εποχές που ήκμαζε το εμπόριο καπνού, ο πλήρης κύκλος παραγωγής καπνών: «Έμπαινε το φύλλο του καπνού και έβγαινε πακέτο» διευκρινίζει για μια εποχή που το εμπόριο καπνού (20ος αιώνας) έκανε και στην Ελλάδα θραύση.
Αποψη από το συγκλονιστικό εσωτερικό αίθριο στο Δημόσιο Καπνεργοστάσιο
© Sputnik
Οι υπόγειοι χώροι, όπου με οδηγεί και έχουν ανεξάρτητη πρόσβαση από τον περίβολο του κτιρίου, χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση του καπνού, όπως πληροφορούμαι.
Στο ισόγειο, ήταν οι υπηρεσίες κοπής και συσκευασίας καπνού, της Διεύθυνσης, του Τελωνείου και της 1ης, της 2ης και της 3ης Εφορίας Καπνού, στον όροφο, της παραγωγής τσιγάρων και πούρων και εστιατορίου για τους εργαζομένους.
Στο δώμα, που έχει ένα υπέροχο μπαλκόνι σαν κατάστρωμα μέσα στο αίθριο, προβλεπόταν κατοικία για τον φύλακα του κτιρίου, η οποία αργότερα στέγασε τις οικογένειες των διευθυντών της Εφορίας Καπνού.
Στο Καπνεργοστάσιο με την έναρξη της λειτουργίας του συστεγάστηκαν περί τις 25 μικρές καπνοβιομηχανίες, με ενημερώνουν, οι τελευταίες εκ των οποίων αποχώρησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ανάμεσά τους οι καπνοβιομηχανίες Λέρτα (FRESCO MENTHOLE κ.α.), Μαργαρίτη, Γεωργιάδη (Αντινικότ 22 κ.α.), Καπερνάρου, Αδερφών Κωνσταντίνου (SANTE κ.α.) κ.ά.
Από τις σημαντικότερες εργασίες που ολοκληρώνονται από την Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής των Ελλήνων είναι η αποκατάσταση των εξωτερικών όψεων το 2008 και η αποκατάσταση της μεταλλικής στέγης του αιθρίου το 2016.
Ο επισκέπτης της έκθεσης θα μπορεί να κινηθεί στην έκθεση του ΝΕΟΝ ελεύθερα, χωρίς να πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένη διαδρομή, με ενημερώνουν, ενώ μου δείχνουν σε φωτογραφίες το πριν και το μετά του περιμετρικού διαδρόμου που διατρέχει όλο το κτίριο και οδηγεί στις τρεις μεγάλες αίθουσες, που κόβουν την ανάσα, όπως προηγουμένως είχε συμβεί με το αίθριο, τόσο που το μεγάλο ερώτημα είναι αν μετά την έκθεση του ΝΕΟΝ θα τους αξιοποιήσει δεόντως στο εξής η Βουλή.
Το έργο της αποκατάστασης
Κάποιοι χώροι δείχνουν σα μην έχουν νέες επισκευές, ενώ έχουν έχει επέμβει στα πάντα ένα αόρατο χέρι, που έχει επιδιορθώσει δάπεδα, έχει τρίψει και βάψει τοίχους…
Στην πρώτη μεγάλη αίθουσα από τις τρεις αλλεπάλληλες, γνωρίζω την αρχιτεκτονική που θα ξανασυναντήσω στις εντυπωσιακά μεγάλες, ψηλοτάβανες κι ευήλιες τρεις αίθουσες όπου κάποτε οι εργάτες επεξεργάζονταν τον καπνό και σήμερα στήνονται τα έργα των Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών για την έκθεση του ΝΕΟΝ (ήδη στη δεύτερη -μεσαία- αίθουσα κυριαρχεί ένα τεράστιο εκπληκτικό ανθρωποκεντρικό ταμπλό του ζωγράφου Απόστολου Γεωργίου).
Ρωτώ περαιτέρω για τις επεμβάσεις του ΝΕΟΝ στο χώρο. Από τα συνολικά 19.000 τ.μ. του κτιρίου, μεγάλο μέρος καταλαμβάνει σήμερα η Βιβλιοθήκη και το Τυπογραφείο της Βουλής. Η αναμόρφωση από τον ΝΕΟΝ αφορά στην ισόγεια βόρεια-βορειοδυτική πτέρυγα, το αίθριο και το κτίριο του πρώην τελωνείου, συνολικής επιφάνειας περίπου 6.500 τ.μ., χώροι οι οποίοι μέχρι πρόσφατα παρέμεναν κλειστοί. Και ναι μεν υλοποιούνται στο μέρος του κτιρίου που θα στεγαστεί η έκθεση, αλλά μετά παραμένουν ως δωρεά του ΝΕΟΝ στη Βουλή έτοιμοι χώροι, απολύτως λειτουργικοί για εκθέσεις, εκδηλώσεις, εργαστήρια, σεμινάρια, ημερίδες.
«Άξονας του ΝΕΟΝ και του ιδρυτή του Δημήτρη Δασκαλόπουλου είναι η παρέμβαση και αποκατάσταση στις υποδομές κατόπιν να μένει ως δώρο στο δημόσιο. Είναι επιλογή του ΝΕΟΝ να μείνει στην Βουλή και το δημόσιο ένα κτήριο λειτουργικό, στο τέλος της έκθεσης» μου εξηγεί ο κ. Καφαντάρης.
Οι μελέτες του ΝΕΟΝ έχουν ξεκινήσει εδώ και 2,5 χρόνια, ενώ οι εργασίες στο κτίριο διαρκούν περισσότερο από ένα χρόνο, προσθέτει.
«Αν χωρίσουμε το αρχιτεκτονικό κομμάτι της ολοκλήρωσης των εργασιών έχουμε τις οικοδομικές εργασίες, ήτοι δάπεδα, τοιχοποιίες, βαφές. Μετά υπάρχει το κομμάτι που κινείται στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου εκθεσιακού χώρου: Εκθεσιακός φωτισμός, δίκτυο open WiFi, επέκταση του δικτύου ρεύματος, του δικτύου νερού, συστήματα πυρανίχνευσης, κλιματισμός ολοκλήρωση κ.ά. Ολοκληρώνεται και αναβαθμίζεται το κομμάτι του κτiρίου, με άλλα λόγια, που αναλαμβάνει για την έκθεση το ΝΕΟΝ σε ένα πλήρως εξοπλισμένο εκθεσιακό χώρο» διευκρινίζει ο αρχιτέκτονας.
Το κόστος της αναβάθμισης του κτηρίου από το ΝΕΟΝ ανήλθε σε περίπου 1,2 εκατ. ευρώ.
Η ιστορία των δημόσιων καπνεργοστασίων
Θέλουμε να μάθουμε περισσότερα για τα δημόσια καπνεργοστάσια και δη αυτό της Λέρνορμαν, μέσα στο οποίο περιπλανιέμαι όπως η Αλίκη στη «Χώρα των Θαυμάτων». Σε όλες τις ερωτήσεις μας απαντά πρόθυμη η Πέγκυ Δάρα, η αρχιτέκτονας μηχανικός (Ε.Μ.Π., MSc) που εργάζεται στο Τμήμα Κτηρίων και Περιβάλλοντος Χώρου στη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής των Ελλήνων.
«Τα Δημόσια Καπνεργοστάσια δημιουργήθηκαν από την κυβέρνηση Τρικούπη το 1883, όταν επιβάλλεται και φόρος στον καπνό, σε μια προσπάθεια να ελεγχθεί η κυκλοφορία του καπνού ώστε να φορολογείται. Ο καπνός, που άρχισε να καλλιεργείται στην Ελλάδα από τα μέσα του 16ου αι., αποτέλεσε μία από τις σπουδαιότερες καλλιέργειες της ελληνικής υπαίθρου. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ελληνική οικονομία έπαιξε από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τον Μεσοπόλεμο, αφού ως βασικό εξαγωγικό προϊόν αναδείχτηκε σε πολύτιμη πηγή εσόδων» μας κάνει μια εισαγωγή η κα Δάρρα.
Το καπνεργοστάσιο επί της οδού Λένορμαν, στην συνοικία της Κολοκυνθούς, είναι το δεύτερο Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της Αθήνας, μας διαφωτίζει (το πρώτο ήταν στην περιοχή του Μουσείου, αλλά κάηκε). Κτίστηκε από το ελληνικό δημόσιο την εποχή που ανθούσε η βιομηχανία κατασκευής σιγαρέττου για να στεγάσει επιχειρήσεις επεξεργασίας-συσκευασίας καπνού και αποθήκες καπνεμπόρων.
Η μελέτη για την ανέγερση του κτιρίου εκπονείται από τους πολιτικούς μηχανικούς Παύλο Αθανασάκη και Αντώνη Λιγδόπουλο.
«Η οικοδόμησή του ξεκινά το 1928 και ολοκληρώνεται το 1930» διευκρινίζει η αρχιτέκτων της Βουλής.
Το κτίριο, με συνολικό εμβαδόν 19.000 τ.μ. περίπου, είναι διώροφο με ημιυπόγειο, στεγάζεται με δώμα και αναπτύσσεται σε τετράγωνη κάτοψη διαστάσεων 84×87μ. Αποτελείται από τέσσερις πτέρυγες, παραταγμένες περιμετρικά του οικοδομικού τετραγώνου, οι οποίες εσωτερικά δημιουργούν μία μεγάλη τετράπλευρη υαλοσκεπή αυλή, ένα αίθριο 1100 τ.μ. περίπου.
Η κάτοψη του κτιρίου και οι όψεις του κτηρίου είναι συμμετρικά σχεδιασμένες. Στους ορόφους κατασκευάζονται μεγάλες αίθουσες, οι οποίες μπορούσαν να συνενωθούν σε περίπτωση ανάγκης. Το μεγάλο ύψος των ορόφων, 6,5 μ. περίπου, επιτρέπει την κατασκευή παταριών σε αυτές.
«Οι όψεις χαρακτηρίζονται από μεγάλα σιδερένια υαλοστάσια, που επιτρέπουν τον καλό φωτισμό και αερισμό των χώρων εργασίας. Εξωτερικά έφεραν μεταλλικές σίτες για την ασφάλεια του καπνού και τον έλεγχο του λαθρεμπορίου» συνεχίζει η κα Δάρρα, προσθέτοντας ότι το κτίριο διαθέτει δύο κύριες εισόδους επί της οδού Λένορμαν, «με σιδηρές τετράφυλλες θύρες και ημικυκλικό σταθερό φεγγίτη· η μία από αυτές περιλαμβάνει και πορτέλο (μικρή θύρα) για την είσοδο-έξοδο των εργατών. Η μορφολογική επεξεργασία του κελύφους επιτυγχάνεται με αρτιφισιέλ στην βάση του κτηρίου, πίνακες από κονίαμα με γεωμετρικά σχήματα στις ποδιές των παραθύρων και τραβηχτά επιχρίσματα».
Η κατασκευή του κτιρίου ακολουθεί το πνεύμα της εποχής του, υπογραμμίζει η συνομιλήτριά μας, έχοντας σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεμα. «Στατικά αποτελείται από οκτώ ανεξάρτητα κτίσματα με ενδιάμεσους οικοδομικούς αρμούς. Η γυάλινη οροφή του αιθρίου εδράζεται στα 4 κεντρικά υποστυλώματα μέσω εφεδράνων. Οι τοίχοι πλήρωσης είναι από λιθοδομή (ημιυπόγειο), κισσηρόπλινθους και οπτόπλινθους (όροφοι). Στους χώρους επεξεργασίας του καπνού γίνεται χρήση σιδερένιων κουφωμάτων για την πρόληψη σε ενδεχόμενο πυρκαγιάς, και κατασκευάζονται δάπεδα από χυτό υλικό με μεγάλη περιεκτικότητα πίσσας. Στους χώρους διοίκησης απαντώνται ταμπλαδωτές θύρες βαμμένες σε απομίμηση ξύλου και μωσαϊκά δάπεδα».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακόσμηση του προθαλάμου και του γραφείου του διευθυντή, όπου «περιμετρικά υπάρχει πασαμέντο με απομίμηση μαρμάρου. Επιπλέον, στο ίδιο γραφείο, πάνω από το πασαμέντο διακρίνονται σχηματοποιημένα φυτικά θέματα, διαμορφωμένα με stencil, σε σκούρο πράσινο φόντο». Όλα αυτά ήταν καλυμμένα και τα ανέδειξαν οι επεμβάσεις του ΝΕΟΝ.
Η ιστορία του Καπνεργοστασίου Αθηνών
Ποια είναι όμως η ιστορία αυτού του κτιρίου; Συμμετείχε το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο Αθηνών σε γεγονότα που σφραγίζουν την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας; «Απολύτως» μας απαντά η κα Δάρρα.
«Όλα αυτά τα χρόνια στους χώρους του, παράλληλα με την λειτουργία του ως καπνεργοστάσιο, στεγάζονται και άλλες χρήσεις. Με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαθίσταται η Στρατιωτική Καπνοβιομηχανία και η Υγειονομική Υπηρεσία. Στο πόλεμο, τμήματα του υπογείου του κτηρίου διαμορφώνονται σε καταφύγια και χώροι του επιτάσσονται από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής. Στα Δεκεμβριανά, το κτίριο χρησιμοποιείται από ομάδες του ΕΛΑΣ και βομβαρδίζεται από τις βρετανικές δυνάμεις. Την δεκαετία του ’50 φιλοξενούνται πρόσφυγες, κυρίως από την Ρουμανία» μαθαίνουμε.
Τις επόμενες δεκαετίες χώροι του χρησιμοποιούνται από διάφορες δημόσιες υπηρεσίες όπως: Ελεγκτικό Συνέδριο, Υπουργείο Οικονομικών-Μηχανογραφική Υπηρεσία Φορολογίας/Αποθήκη Εντύπων, Υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως, Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας κ.ά.
Το 1989, το Υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε στον χαρακτηρισμό του κτηρίου ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου μαζί με τον μηχανολογικό του εξοπλισμό, με το σκεπτικό ότι «αποτελεί σημαντικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής και μαρτυρία που συμβάλλει στην ολοκληρωμένη μελέτη και παρουσίαση της ιστορικής εξέλιξης της καπνοβιομηχανίας στην Ελλάδα ως προς τις συνθήκες παραγωγής, τον τρόπο παραγωγής και επιχειρηματικής οργάνωσης».
Την ίδια χρονιά τμήμα του κτιρίου παραχωρείται από την Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου στη Βουλή των Ελλήνων, η οποία μεταφέρει το Τμήμα Εκδόσεών της και τα Τμήματα Μικροφωτογράφησης και Συντήρησης της Βιβλιοθήκης της. Το 2000, το κτίριο του Δημόσιου Καπνεργοστασίου παραχωρείται εξ’ ολοκλήρου στη Βουλή των Ελλήνων, η οποία και προχωρά σε επεμβάσεις για τη στέγαση των λειτουργιών της.
Μετά την έκθεση του ΝΕΟΝ θα αξιοποιηθεί περισσότερο; «Η Βουλή προγραμματίζει την αποκατάσταση του συνόλου του κτιρίου του πρώην Καπνεργοστασίου έτσι ώστε να αποδοθεί στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και σε όλη την Αθήνα ένα σύγχρονο Κέντρο Πολιτισμού, με άξονες τις κοινοβουλευτικές δραστηριότητες, τη διάχυση του πλούσιου ιστορικού αρχείου της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων και της ανάδειξης του Καπνεργοστασίου ως μνημείου της νεότερης βιομηχανικής κληρονομιάς, τεκμήριο της αρχιτεκτονικής μνήμης και της ιστορίας της πόλης» απαντά η κα Δάρρα.
Το 1.100 τ.μ. αίθριο, τόπος φιλοξενίας εκθεμάτων και εντευκτήριο των επισκεπτών στην έκθεση στο Καπνεργοστάσιο της Λένορμαν
© Sputnik
Το restart πάντως γίνεται στις 11 Ιουνίου με την έκθεση Portals, που φιλοδοξεί, όπως σημειώνεται, να «αναπτύξει μηνύματα, ιδέες και προβληματισμούς της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, προσεγγίζοντας τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται μέσα από την αλλαγή και την ανατροπή».
Η λίστα με τα ονόματα των καλλιτεχνών που συμμετέχουν σε αυτή είναι ατέλειωτη αλλά και μέρει “εγγύηση”: Νίκος Αλεξίου, El Anatsui, Δημήτρης Αντωνίτσης, Kutluğ Ataman, Απόστολος Γεωργίου, Joana Choumali, Αναστασία Δούκα,Ειρήνη Ευσταθίου ,Brendan Fernandes, Jeffrey Gibson, Robert Gober, Βαγγέλης Γκόκας, Sonia Gomes, Felix, Glenn Ligon ,Liliane Lijn, Μαρία Λοϊζίδου, Tala Madani, Teresa Margolles, Steve McQueen, Sidsel Meineche Hansen, Marisa Merz, Ad Minoliti, Κώστας Μπασάνος, Άλεξ Μυλωνά, Νίκος Ναυρίδης, Toyin Ojih Odutola, Duro Olowu, Μυρτώ Ξανθοπούλου, Μαρία Παπαδημητρίου, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Cornelia Parker, Adam Pendleton , Solange Pesoa, Francis Picabia, Gala Porras-Kim, Michael Rakowitz, Ed Ruscha, Dana Schutz, Paul Mpagi Sepuya, Elias Sime, Χριστιάνα Σούλου, Do Ho Suh, Αλέξανδρος Τζάννης, Anna Tsouhlarakis, Adriana Varejão, Erika Verzutti , Adrián Villar Rojas, Danh Võ, Daphne Wright, Billie Zangewa, Gonzalez-Torres, Shilpa Gupta, Elif Kamisli, Βλάσης Κανιάρη, Kapwani Kiwanga, Πάνος Κοκκινιάς, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Γιάννης Κουνέλλης και Louise Lawler.