του Λάμπρου Κίσσα, Πολεοδόμου–Χωροτάκτη Μηχ., Msc, PhDc. / 123kissas@gmail.com
Όχι, δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς αναγράφεται στο Ολικό Σχέδιο Ανάκαμψης (Master Plan) Θεσσαλίας. Πλην όμως, είναι σχεδόν απίθανο, οι αξιόλογοι επιστήμονες μελετητές του ολλανδικού γραφείου HVA International, να αναγράφουν στην πρότασή τους, κάτι το οποίον δεν έχει ήδη αναγραφεί ή ειπωθεί από έλληνες επιστήμονες του χώρου.
Κι η βεβαιότητα εδράζεται στα εξής: Πρώτον, γιατί η γνώση δεν περιχαρακώνεται πια μέσα σε προνομιακές συντεχνίες της εσπερίας και δεύτερον, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έχει πλήρως χαρτογραφημένη την Περιφέρεια, μέσα από πολλά κι ιδιαίτερα πρίσματα, εξαιτίας των πολλών Τμημάτων του (Πολιτικών Μηχ., Πολεοδόμων / Χωροτακτών Μηχ., Γεωπόνων, κλπ) και των σημαντικών εργαστηρίων του, που διευθύνονται από εξαιρετικούς επιστημόνες (Εργαστήριο Αγροτικού Χώρου, Πολεοδομικού / Χωροταξικού Σχεδιασμού, κλπ).
Σαφώς και μια ακόμη μελέτη, μόνο θετικό αντίκτυπο μπορεί να έχει. Είναι όμως κρίσιμο να γνωρίζουμε, πως ο Χωρικός Σχεδιασμός, είναι το μόνο εργαλείο που επιτρέπει τον συντονισμό αλλά και τον συδυασμό των επί μέρους πολιτικών και κυρίως είναι θεσμικά εμβαπτυσμένος (βλ. Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο Θεσσαλίας, ΤΠΣ, κλπ), για έργα με περιφερειακό, διαπεριφερειακό, πολεοδομικό ή χωροταξικό χαρακτήρα, που αποτελούν και συνταγματική απαίτηση.
Δηλαδή, δεν μπορεί έργα όπως, το Φράγμα στην Σκοπιά Φαρσάλων, να είναι σε φάση δημοπράτησης και να μην αναφέρονται όπως πρέπει στο Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο (ΠΧΠ) Θεσσαλίας. Έργα στα οποία, λόγω του μεγέθους τους ή της επίδρασης στην γεωγραφία μιας πολύ μεγάλης έκτασης, είναι φυσικό να υπάρχει η απαίτηση για την κατά γράμμα τήρηση των νόμων ή ακόμη και των ευρωπαϊκών οδηγιών. Το ίδιο ισχύει και για τυχόν μετεγκατάσταση οικισμών. Σε διαφορετική περίπτωση, η έκβαση τυχόν προσφυγής (για οποιοδήποτε λόγο κι από τον οποιοδήποτε) στα δικαστήρια, θα έχει σχεδόν βέβαιο αποτέλεσμα.
Σήμερα, δυστυχώς, η Θεσσαλία είναι κυριολεκτικά διαλυμένη! Όλοι οι παραγωγικοί τομείς, έχουν υποστεί πολύ μεγάλες ζημιές, όπως και πάρα πολλές υποδομές. Οι λάθος προσεγγίσεις, οι αστοχίες, οι παραβέψεις της Πολιτείας, αθροιστικά τα τελευταία χρόνια, είχαν καταλυτική επίδραση και διευκόλυναν το καταστροφικό έργο των πλημμυρών.
Το ΥΠΕΝ (όπως κι άλλα υπουργεία), καλείται στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του, να εκπονήσει μια σειρά μελετών κι έργων για την πληγείσα Περιφέρεια. Κι εδώ ακριβώς είναι το κρίσιμο, καθόσον πλειάδα των έργων που θα προγραμματιστούν, ανεξαρτήτως υπουργείων θα πρέπει να μνημονεύονται στο ΠΧΠ Θεσσαλίας.
Για τους μη μυημένους με τον χωρικό σχεδιασμό, τα ΠΧΠ, αποτελούν σύνολα κειμένων και χαρτών, με τα οποία παρέχονται κατευθύνσεις χωρικής ανάπτυξης και οργάνωσης σε περιφερειακό επίπεδο και, όπου απαιτείται, ρυθμίσεις, ιδίως, για: α) την αποτίμηση, ανάδειξη και αξιοποίηση των ιδιαίτερων αναπτυξιακών και χωρικών χαρακτηριστικών κάθε Περιφέρειας για την ισότιμη ένταξή της στον εθνικό, ενωσιακό και διεθνή χώρο, β) τη χωρική διάρθρωση των βασικών παραγωγικών τομέων και κλάδων, γ) τη χωρική διάρθρωση των περιφερειακών δικτύων μεταφορών και της λοιπής τεχνικής υποδομής, δ) το πρότυπο χωρικής οργάνωσης και δομής του οικιστικού δικτύου, ε)την ανάδειξη, προβολή και προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, κλπ.
Κατά την κατάρτισή τους λαμβάνονται υπόψη η Εθνική Χωρική Στρατηγική, το Περιφερειακό Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, τα Συγχρηματοδοτούμενα Προγράμματα, τα Προγράμματα Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, το οικείο περιφερειακό σχέδιο προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, τα Πλαίσια Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών, το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας, την Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας, καθώς και άλλα γενικά ή ειδικά αναπτυξιακά προγράμματα, πολιτικές και στρατηγικές που επηρεάζουν τη διάρθρωση και ανάπτυξη του χώρου.
Στα ΠΧΠ περιλαμβάνονται και οι εγκεκριμένοι οργανωμένοι υποδοχείς δραστηριοτήτων, καθώς και τα εγκεκριμένα σχέδια δημόσιων ή ιδιωτικών επενδύσεων μεγάλης κλίμακας, σύμφωνα με τις διατάξεις που τις διέπουν.
Τα ΠΧΠ περιλαμβάνουν σε ειδικό Παράρτημα, που συνοδεύεται από κείμενα και διαγράμματα κατάλληλης κλίμακας, κατευθύνσεις ανά δήμο που αφορούν ιδίως: α) στη χωροταξική και αναπτυξιακή φυσιογνωμία του δήμου και των επιμέρους Δ.Ε., β) στη διάρθρωση και δομή του οικιστικού δικτύου και την οικιστική ανάπτυξη, γ) στην προστασία και ανάδειξη του φυσικού, πολιτιστικού και δομημένου περιβάλλοντος, δ) στα υπερτοπικά/διαδημοτικά δίκτυα υποδομής, ε) στη χωρική οργάνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων ή άλλων χρήσεων στον μη αστικό, ιδίως, χώρο, στ) στις χρήσεις γης και τους όρους δόμησης, ζ) στην προστασία, διαχείριση και τον σχεδιασμό του τοπίου, η) στη βιώσιμη αξιοποίηση του ενεργειακού δυναμικού των περιφερειών, με προτεραιότητα στις ΑΠΕ.
Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια και τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια που εγκρίνονται σε κάθε Περιφέρεια πρέπει να εναρμονίζονται με τις αντίστοιχες κατευθύνσεις, ανά δήμο ή ΔΕ, του οικείου ΠΧΠ.
Τα ΠΧΠ συνοδεύονται από Πρόγραμμα Έργων, Ενεργειών και Προτεραιοτήτων, στο οποίο εξειδικεύονται οι απαιτούμενες για την εφαρμογή τους ενέργειες, έργα, ρυθμίσεις, μέτρα και προγράμματα, καθώς και οι φορείς και το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής τους.
Στον αναπτυξιακό σχεδιασμό κάθε Περιφέρειας, όπως αποτυπώνεται στο 4ετές επιχειρησιακό πρόγραμμα του άρθρου 268 του ν. 3852/2010 περιλαμβάνονται κατά προτεραιότητα τα έργα και οι δράσεις που προωθούν την εφαρμογή των ΠΧΠ, σύμφωνα και με το πρόγραμμα ενεργειών και προτεραιοτήτων των τελευταίων.
Συμπερασματικά, δύο δράσεις πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα. Σε πρώτο χρόνο, η Περιφέρεια Θεσσαλίας, θα πρέπει σε συννενόηση με το ΥΠΕΝ, να ξεκινήσει την διαδικασία αναθεώρησης του ΠΧΠ Θεσσαλίας, (όπως επισημάναμε ήδη από τις 11.9.2023) Στην κατεύθυνση αυτή, από την πλευρά της Περιφέρειας θα πρέπει να γίνει μια έκθεση (σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Ν.4495/17), στην οποία να αναφέρεται ο τρόπος εφαρμογής του εγκεκριμένου ΠΧΠ Θεσσαλίας, τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν, καθώς και ο βαθμός ενσωμάτωσης των κατευθύνσεών του ισχύοντος ΠΧΠ Θεσσαλίας στα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού.
Σε δεύτερο χρόνο, θα πρέπει η Περιφέρεια Θεσσαλίας, να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ίδρυση και λειτουργία των Περιφερειακών Παρατηρητηρίων Δόμησης (ΠΠΔ), όπως ορίζονται με τον ν.4495/17 (όπως ισχύει). Τα ΠΠΔ λόγω αρμοδιότητας παρακολουθούν, αξιολογούν και συντάσουν αναφορές για τον ¨βηματισμό¨ του σχεδιασμού στην Περιφέρεια, μέσω των θεσμοθετημένων χωρικών σχεδίων (ΠΧΠ, ΤΠΣ, ΕΠΣ, ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ΠΟΤΑ, κλπ).
Είναι πολύ κρίσιμο, να εξεταστεί το ενδεχόμενο τα ΠΠΔ, να έχουν και την θεσμική αρμοδιότητα ενεργοποίησης του Προγράμματος Εφαρμογής του ΠΧΠ Θεσσαλίας, αλλά και των ΤΠΣ. Σε συνεργασία, βέβαια, με τις οικείες Υπηρεσίες της Περιφέρειας για έργα, μελέτες, κλπ, μόνο περιφερειακής ή διαδημοτικής διάστασης/χωροθέτησης και επικουρικά με τους Δήμους, εκκινώντας σχετικές διαδικασίες, εντάσσοντας τα έργα ή τις σχετικές μελέτες σε χρηματοδοτικά προγράμματα, κλπ.
Κλείνοντας, να υπενθυμίσω πως ο χωρικός σχεδιασμός ολοκληρώνεται με την εκπόνηση πολεοδομικών μελετών/πράξεων εφαρμογής για τα ΓΠΣ ή με την ολοκλήρωση του Ρυμοτομικού Σχεδίου Εφαρμογής για τα ΤΠΣ. Τις οικιστικές περιοχές τις θωρακίζουν οι συνοδές μελέτες των Πολεοδομικών Μελετών (γεωλογικές, υδραυλικές, κλπ) και όχι οι συνοδές των ΤΠΣ (ή ΓΠΣ). Κι αυτό γιατί, η κλίμακα των εκπονούμενων μελετών, π.χ των Γεωλογικών Μελετών ή το ¨προσωρινό¨ των μελετών, π.χ. Μελέτη Προσωρινή Οριοθέτησης των υφιστάμενων υδατορεμάτων, εντός των νέων προς πολεοδόμηση περιοχών μέσω του ΤΠΣ ως υποστηρικτική της Κύριας Μελέτης ΤΠΣ (βλ. παρ. 2 του άρθρου 5 του ν.4258/2014), δεν βοηθούν συν τοις άλλοις και στην κατεύθυνση των πλημμυρικών φαινομένων.
Σε συνδυασμό με την θεσμική αναβάθμιση των Περιφερειακών Παρατηρίων Δόμησης (στο πλαίσιο που προαναφέρθηκε) και την βεβαιότητα πως η εκπόνηση του νέου ΠΧΠ Θεσσαλίας δεν θα αργήσει, αισιοδοξούμε πως θα υπάρξει μια νέα αρχή στην πολύπαθη Θεσσαλία μας.
του Λάμπρου Κίσσα, Πολεοδόμου–Χωροτάκτη Μηχ., Msc, PhDc./123kissas@gmail.com