Κατά τη διάρκεια της ενεργειακής μετάβασης το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα συνεχίσουν να είναι σημαντικά στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα, ιδίως καθώς, μέχρι στιγμής, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν μπόρεσαν από μόνες τους να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση, επισημαίνει με άρθρο του στη Cyprus Mail, o Χαράλαμπος Έλληνας (Charles Ellinas), Senior Fellow στο Global Energy Center του Atlantic Council.
Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων μηνών κυκλοφόρησαν δύο σημαντικές εκθέσεις που εξετάζουν την παγκόσμια ενέργεια. Η πρώτη ήταν η «Στατιστική επισκόπηση της παγκόσμιας ενέργειας 2024» του Ινστιτούτου Ενέργειας (EI) που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο και ακολούθησε η «Παγκόσμια ενεργειακή προοπτική 2024» της BP που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο.
Οι δύο εκθέσεις «συμβάλλουν καθοριστικά στην παροχή ολοκληρωμένων στοιχείων για την παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα, καθώς και για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας». Μαζί παρέχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για το πού βρίσκεται και πού πηγαίνει η παγκόσμια ενέργεια.
Στατιστική επισκόπηση της παγκόσμιας ενέργειας
Σύμφωνα με την επισκόπηση, η παγκόσμια ζήτηση πρωτογενούς ενέργειας θα αυξηθεί κατά 2% το 2023, υψηλότερα από τον μέσο όρο του 1,4% κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 10 ετών. Παρόλο που οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρείχαν το 44% αυτής της αύξησης, τα ορυκτά καύσιμα παρείχαν το υπόλοιπο.
Η αντίθεση μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών είναι έντονη. Το 2023, η ζήτηση πρωτογενούς ενέργειας μειώθηκε στην πραγματικότητα κατά περισσότερο από 1,5% στις χώρες του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), αλλά αυξήθηκε κατά το εντυπωσιακό 4,3% στις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, με τα ορυκτά καύσιμα να παρέχουν σχεδόν το 80% αυτής της αύξησης.
Στην πραγματικότητα, τα ορυκτά καύσιμα παρείχαν περίπου το 84,5% της ζήτησης πρωτογενούς ενέργειας στις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, παρά την ταχεία αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ηλιακή και η αιολική ενέργεια παρείχαν λιγότερο από το 6,6% της ζήτησης πρωτογενούς ενέργειας στις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, ακόμη και μετά την αύξησή τους κατά 18% το 2023.
Προφανώς, κατά τη διάρκεια της ενεργειακής μετάβασης το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα συνεχίσουν να είναι σημαντικά στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα, ιδίως καθώς η διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τομείς εκτός της ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ χαμηλή, και μάλιστα στην Ασία και την Αφρική.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά 2,5% το 2023, σχεδόν το ίδιο με το 2022, και αποτελεί το 17,4% της παγκόσμιας ζήτησης πρωτογενούς ενέργειας, ελάχιστα αυξημένη σε σχέση με το 17,3% του 2022. Με αυτόν τον ρυθμό, η ενεργειακή μετάβαση θα είναι μια μακρόχρονη διαδικασία.
Οι επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η αύξηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με χαμηλές εκπομπές άνθρακα ευδοκιμούν. Όμως, μέχρι στιγμής, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν μπόρεσαν από μόνες τους να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση.
Είναι σαφές ότι η διατήρηση των αποθεμάτων και της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου για την υποστήριξη αυτής της ζήτησης είναι κρίσιμη για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια. Οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου το επισημαίνουν αυτό εδώ και καιρό, αλλά είναι σημαντικό να δούμε τώρα τις διεθνείς τράπεζες και τους δανειστές να καταλήγουν σε παρόμοιο συμπέρασμα.
Η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση συνεχίζει να αυξάνεται, με κινητήρια δύναμη τις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, και ενώ αυτό συμβαίνει, όπως έδειξε η επισκόπηση της EI, ο κόσμος θα χρειαστεί όλη την ενέργεια που μπορεί να πάρει.
Η ανασκόπηση αναφέρει ότι το 2023 η μέση ποσότητα ενέργειας που καταναλώνεται ανά άτομο στην Αφρική, τη Νότια Ασία και τη Νότια και Κεντρική Αμερική, που περιλαμβάνουν το 48% του παγκόσμιου πληθυσμού, ήταν 30 Gigajoules (GJ), περίπου το 27% του παγκόσμιου μέσου όρου των 110 GJ/άτομο.
Οι πληθυσμοί αυτών των χωρών αυξάνονται και μέχρι το 2050 αναμένεται να αποτελούν το 61% του παγκόσμιου πληθυσμού. Φιλοδοξούν επίσης να αποκτήσουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο, πράγμα που σημαίνει ότι η ενεργειακή τους κατανάλωση θα πλησιάσει αναπόφευκτα τον παγκόσμιο μέσο όρο. Ακόμη και αν η ενεργειακή τους χρήση διπλασιαστεί μόνο στα 60 GJ/άτομο, αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση της παγκόσμιας ενεργειακής χρήσης κατά 35% μέχρι το 2050.
Αυτοί οι παράγοντες εξηγούν από μόνοι τους γιατί η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας θα συνεχίσει να αυξάνεται, με κυρίαρχες τις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από μόνες τους δεν είναι σε θέση να την καλύψουν.
Σε αυτή τη βάση, η ιδέα ότι η ζήτηση πετρελαίου και φυσικού αερίου θα κορυφωθεί το 2030, όπως ισχυρίζεται ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ), φαίνεται απίθανη. Σε μεγάλο βαθμό, ο αντίκτυπος της αυξανόμενης διείσδυσης των ηλεκτρικών οχημάτων αναμένεται να αντισταθμιστεί από την αύξηση της ζήτησης πετροχημικών.
Τέτοιοι παράγοντες αποσιωπούνται τις περισσότερες φορές στις συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή, αλλά δεν πρόκειται να εξαφανιστούν – αυτό είναι η πραγματικότητα. Ακόμη και η EI, ένθερμος υποστηρικτής της μετάβασης σε καθαρή ενέργεια, αναγνωρίζει ότι αυτό θα οδηγήσει σε «σημαντική αύξηση της ζήτησης ενέργειας στο μέλλον». Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για τα επιχειρήματα των ακτιβιστών της κλιματικής αλλαγής.
Αυτοί είναι επίσης οι λόγοι για τους οποίους οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως η Shell και η BP, και τώρα οι τράπεζες, έχουν υπαναχωρήσει από τις δεσμεύσεις τους για την ενεργειακή μετάβαση και αυξάνουν τις επενδύσεις τους σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Παγκόσμιες ενεργειακές προοπτικές
Σε μεγάλη συμφωνία με τη στατιστική επισκόπηση της EI, το βασικό συμπέρασμα από τις προοπτικές της BP είναι ότι οι πηγές ενέργειας με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα δεν αναπτύσσονται αρκετά γρήγορα ώστε να συμβαδίζουν με την παγκόσμια ζήτηση.
Εκτός από το σενάριο που διερευνά τι πρέπει να γίνει για να επιτευχθεί το μηδενικό καθαρό κόστος μέχρι το 2050, η BP εξέτασε την «τρέχουσα πορεία», η οποία έχει σχεδιαστεί για να καταγράψει την ευρεία πορεία στην οποία κινούνται σήμερα τα παγκόσμια ενεργειακά συστήματα.
Η BP αναφέρει ότι «ο κόσμος βρίσκεται σε μια φάση «ενεργειακής προσθήκης» της ενεργειακής μετάβασης κατά την οποία καταναλώνει αυξανόμενες ποσότητες τόσο ενέργειας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα όσο και ορυκτών καυσίμων». Αυτό οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού, την ευημερία και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, καθώς και στη ζήτηση που οφείλεται στις ανάγκες ψύξης και στις αδηφάγες ενεργειακές ανάγκες των κέντρων δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης.
Η BP τονίζει ότι κάθε επιτυχής και διαρκής μετάβαση πρέπει να αντιμετωπίσει και τα τρία στοιχεία του τριλήμματος: την ενεργειακή ασφάλεια, την οικονομική προσιτότητα και τη βιωσιμότητα, καθώς και το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που συνεπάγονται.
Με βάση τις «τρέχουσες τάσεις», η ζήτηση πετρελαίου συνεχίζει να αυξάνεται, να κορυφώνεται κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας στα 102 εκατ. βαρέλια ημερησίως και στη συνέχεια να μειώνεται σταδιακά σε περίπου 77 εκατ. βαρέλια ημερησίως μέχρι το 2050. Όμως, στην πραγματικότητα, με βάση την έκθεση του ΙΕΑ για το πετρέλαιο του Ιουνίου, αυτή η κορυφή έχει ήδη ξεπεραστεί.
Αυτό υποστηρίζει άλλες προοπτικές, όπως αυτή της Goldman Sachs, που δείχνουν ότι η ζήτηση πετρελαίου θα κορυφωθεί αργότερα, στη δεκαετία του 2030, και στη συνέχεια θα φτάσει σε ένα επίπεδο, αντί να μειωθεί απότομα. Ακόμα και οι προοπτικές της BP δείχνουν ότι η ζήτηση πετρελαίου παραμένει σε υψηλά επίπεδα μέχρι και τη δεκαετία του 2030.
Αντίθετα, η ζήτηση φυσικού αερίου αυξάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια των προοπτικών, επεκτεινόμενη κατά περίπου 20% έως το 2050, λόγω της αύξησης της ζήτησης κατά 50% στις χώρες εκτός ΟΟΣΑ, με το μερίδιό του στην πρωτογενή ενέργεια να αυξάνεται σε ποσοστό άνω του 25%.
Η ζήτηση υγροποιημένου φυσικού αερίου αυξάνεται δυναμικά στο πρώτο μέρος των προοπτικών, λόγω της αυξανόμενης ζήτησης σε χώρες εκτός ΟΟΣΑ, με την αυξανόμενη χρήση φυσικού αερίου στις οικονομίες αυτές να καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από εισαγόμενο LNG. Μέχρι το 2050, η ζήτηση LNG θα είναι κατά 80% υψηλότερη από ό,τι το 2022.
Η προβλεπόμενη αύξηση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων σημαίνει ότι, παρόλο που οι εκπομπές θα αρχίσουν να μειώνονται αργότερα αυτή τη δεκαετία, η διαδικασία θα είναι αργή και, χωρίς τεχνολογικές εξελίξεις και αλλαγή πολιτικής, μέχρι το 2050 η μείωση των εκπομπών θα είναι περίπου 25%, συμβατή με μια παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5°C. Προκειμένου να επιτευχθεί το μηδενικό ισοζύγιο εκπομπών έως το 2050, η κατανάλωση όλων των ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να φτάσει στο ανώτατο σημείο της μέχρι το επόμενο έτος και να μειωθεί ραγδαία στη συνέχεια – κάτι που οι «τρέχουσες τάσεις» δείχνουν ότι είναι αρκετά απίθανο, παρόλο που η απαλλαγή των συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής από τις ανθρακούχες εκπομπές θα μπορούσε να βοηθήσει. Καθώς η ομαλή μετάβαση καθίσταται όλο και πιο αδύνατη, ο κόσμος πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην προσαρμογή, όπως διαπιστώθηκε στην COP28.
Όπως κατέληξε η BP, δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά «το μόνο που γνωρίζουμε σίγουρα είναι ότι τα επόμενα 25 χρόνια το ενεργειακό σύστημα θα αλλάξει με τρόπους που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε σήμερα».
