του Λάμπρου Ν. Κίσσα, Χωροτάκτη-Πολεοδόμου Μηχ., M.Sc./123kissas@gmail.com
Στο παρόν κείμενο, με συνοπτικό τρόπο θα καταδειχθεί για ποιο λόγο πολεοδομικό χάος ή καλύτερα η πολεοδομική αρρυθμία ελλοχεύει σε όλους τους οριοθετημένους οικισμούς της επικράτειας κάτω των 2.000 κατοίκων, οι οποίοι οριοθετήθηκαν με τις σχετικές Αποφάσεις Νομάρχη.
H πολεοδομική αρρυθμία λοιπόν, εδράζεται στο γεγονός πως, όλες οι Αποφάσεις Νομαρχών οριοθέτησης οικισμών κάτω των 2.000 κατοίκων, μπορούν να προσβληθούν και να ακυρωθούν, σύμφωνα με το σκεπτικό των 1268/19, 56/2017 & 57/2017 Αποφάσεων του ΣτΕ, οι οποίες βασικά, εδράζονται στα κριθέντα με την απόφαση 3661/2005 της Ολομέλειας του Δικαστηρίου.
Και αυτό γιατί, όπως προκύπτει από τις παραπάνω Αποφάσεις του ΣτΕ, η ικανή και αναγκαία συνθήκη για το ¨νόμιμο του πράγματος¨, δηλαδή για την οριοθέτηση οικισμών κάτω από 2.000 κατοίκων, είναι αφενός μεν η Απόφαση Νομάρχη οριοθέτησης οικισμού να είναι πριν το 1994, αφετέρου δε, η σχετική Απόφαση Νομάρχη να έχει ενδυθεί με τον μανδύα του Π. Δ/τος.
Η πρώτη συνθήκη σχετίζεται με την συνταγματική επιταγή, πως η πολεοδομία/χωροταξία είναι αρμοδιότητα του κράτους. Επειδή μέχρι το 1994 ο Νομάρχης ορίζονταν από την εκάστοτε κυβέρνηση, κάλυπτε την συνταγματική επιταγή. Μετά το 1994, ο Νομάρχης ήταν αιρετός, και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να ασκεί τέτοιου είδους αρμοδιότητες, ασχέτως εάν οι Αποφάσεις του αυτές εστάλησαν στη συνέχεια, προς δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, λόγω του γενικότερου ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν για το πολεοδομικό σχεδιασμό και εν γένει για τον σχεδιασμό του χώρου.
Η δεύτερη συνθήκη προκύπτει από τις ρυθμίσεις του Π.Δ/τος της 24.4/3.5.1985, ¨περί οριοθετήσεως οικισμών¨. Υπενθυμίζω πως, σύμφωνα τα κριθέντα με την απόφαση 3661/2005 της Ολομέλειας του Δικαστηρίου η οριοθέτηση οικισμού με πληθυσμό έως 2000 κατοίκους αποτελεί ρύθμιση γενικού πολεοδομικού σχεδιασμού, η οποία τον υπάγει στο κανονιστικό πεδίο εφαρμογής των προαναφερθεισών ρυθμίσεων του άρθρου 5 του Π. Δ/τος από 24.4/3.5.1985 (Δ’ 181), αδιαφόρως αν περιλαμβάνει ή όχι και τον καθορισμό όρων και περιορισμών δόμησης. Δηλαδή και επί της ουσίας, οι πράξεις οριοθέτησης των οικισμών πρέπει να περιβληθούν τον τύπο του Προεδρικού Διατάγματος.
Η απόφαση 1268/2019 του ΣτΕ, ουσιαστικά αλλά και τυπικά, επικύρωσε και ¨άπλωσε¨ το σκεπτικό 8. της 2888/2014 Απόφασής του ΣτΕ, στο σύνολο των οικισμών που οριοθετήθηκαν με Απόφαση Νομάρχη Μαγνησίας.
Η Απόφαση Υφυπουργού Υπ.Εν. με θέμα «Οδηγίες σχετικά με την έκδοση διοικητικών πράξεων στους οικισμούς του Πηλίου μετά την αρ. 1268/2019 Απόφαση ΣτΕ» κι αρ.πρωτ.: ΥΠΕΝ /ΔΑΟΚΑ /19207 /546 / 20.02.2020, αναμένονταν, λανθασμένα κατά την άποψή μου, ως μάνα εξ ουρανού για τα εμπλεκόμενα μέρη, την τοπική κοινωνία της Μαγνησίας κι ίσως όχι μόνο της Μαγνησίας.
Και αναρωτιέμαι, από πού προέκυπταν οι ελπίδες πως μια Υπουργική Απόφαση θα μπορούσε να υπερκεράσει τόσο βασικά και δομικά εμπόδια; Πως θα μπορούσε μια Απόφαση Υπουργού να υπερκεράσει τα διαλαμβανόμενα και τις διαδικασίες που προκύπτουν από τις διατάξεις ενός Π. Δ./τος; Πως θα μπορούσε μια Απόφαση Υπουργού, να υπερκεράσει το σκεπτικό του ΣτΕ, όπως αυτό αναγράφεται στις 1268/19, 56/17 & 57/17, κλπ, Αποφάσεις του;
Η παραπάνω Απόφαση Υφυπουργού Υπ.Εν. με θέμα «Οδηγίες σχετικά με την έκδοση διοικητικών πράξεων στους οικισμούς του Πηλίου μετά την αρ. 1268/2019 Απόφαση ΣτΕ», ουσιαστικά δεν έκανε τίποτε παραπάνω από μια κωδικοποίηση των ισχυουσών πολεοδομικών διατάξεων, όπως αυτές προκύπτουν μετά τις ακυρώσεις των Αποφάσεων οριοθέτησης των οικισμών.
Συνοπτικά, για τα γήπεδα που περιλαμβάνονται στα ως άνω ακυρωθέντα όρια ισχύει το προγενέστερο της οριοθέτησης πολεοδομικό καθεστώς. Ένα πλέγμα, δηλαδή, που αποτελείται από τον συνδυασμό των διατάξεων: α) του από 2-3-1981 Π.Δ/τος (138/Δ’/81), οι οποίες και καθορίζουν τις προϋποθέσεις οικοδομικής ανάπτυξης στο εσωτερικό αυτών των οικισμών βάσει της παρεχόμενης από το άρθρο 9 του ΝΔ της 17-7/16-8-23 νομοθετικής εξουσιοδότησης. Ειδικότερα, για τους οικισμούς προϋφιστάμενους του 1923, οι οποίοι στερούνται εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου, εφαρμόζονται οι διατάξεις, α) τη νομολογία του Σ.τ.Ε (2029/78, 2033/78, 1060/85 κ.α), β) τα οριζόμενα των 117/82 και 124/82. Τα μόνα ουσιαστικά τεκμήρια για να διαπιστωθεί η ύπαρξη οικισμού προ του 1923, αποτελούν οι χάρτες, οι απογραφές, η ύπαρξη κτισμάτων και τα παλαιά συμβόλαια.
Όπως δε κρίθηκε και με το 1268/2019 Πρακτικό του ΣτΕ, αντίστοιχα ισχύουν και για τα τμήματα των οικισμών μέχρι 2000 κατοίκων που αναπτύχθηκαν μετά το 1923 και πριν τις 4-3-1983. Για τα υπόλοιπα γήπεδα τα οποία δεν διαπιστώνεται ότι αποτελούν μέρος του διαμορφωμένου πολεοδομικού ιστού του οικισμού, ισχύουν αποκλειστικά και μόνον οι διατάξεις του από 24-5-1985 Π.Δ/γματος (Δ’ 270) που αφορά στις εκτός σχεδίου περιοχές.
Η παραπάνω κείμενη πολεοδομική νομοθεσία είναι σαφής και όσον αφορά τους ορισμούς αλλά και όσον αφορά τις διαδικασίες και δε νομίζω ότι αφήνει πολλά περιθώρια για υποκειμενικές κρίσεις.
Βεβαίως, οι οικισμοί μετά την Απόφαση 1268/2019 του ΣτΕ, δεν έχουν όλοι την ίδια αντιμετώπιση. Οι οικισμοί που εμπίπτουν σε εγκεκριμένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, θεωρούνται και είναι ¨Οικιστικοί Υποδοχείς¨ ή υπολογίζονται ως ¨Πολεοδομικές Ενότητες¨ και ως εκ τούτου στα πλαίσια της υλοποίησης του σχετικού ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ θα πρέπει να πολεοδομηθούν σύμφωνα με το σχετικό Π.Δ/γμα για την πολεοδόμηση οικισμών κάτω των 2.000 κατοίκων. Αποφεύγουν δηλαδή, την διαδικασία της οριοθέτησης, εφόσον πολεοδομηθούν, στα πλαίσια υλοποίησης του εκάστοτε εγκεκριμένου ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ.
Δηλαδή, θεωρώ πως θα ήταν μεγάλο λάθος εάν ένας δήμος, ο Δήμος Βόλου π.χ., δώσει χρήματα για την οριοθέτηση της Μακρινίτσας ή της Πορταριάς και δεν προχωρήσει κατευθείαν στις πολεοδομήσεις των παραπάνω οικισμών. Κι αυτό γιατί μπορεί να το κάνει, καθόσον οι παραπάνω οικισμοί θεωρούνται οικιστικοί υποδοχείς, πολεοδομικές ενότητες του ΣΧΟΟΑΠ Μακρινίτσας ή του ΓΠΣ του ΠΣ Βόλου, αντίστοιχα.
Η Διοίκηση, σύμφωνα με το σκεπτικό 14. της 1268/19 Απόφασης του ΣτΕ, πρέπει να κινήσει εκ νέου τις διαδικασίες οριοθέτησης των οικισμών κάτω των 2.000κατ. με Π. Δ/γματα, καθόσον οι σχετικές αποφάσεις οριοθέτησης του οικείου Νομάρχη είναι παράνομες. (Επαναλαμβάνω πως το παραπάνω, σαφώς και αφορά την επικράτεια και όχι μόνο την Μαγνησία). Και σαφώς, οι πολεοδομήσεις ή οριοθετήσεις ανάλογα, θα πρέπει να γίνουν με κάποια ¨ιεράρχηση¨, αφού οι οικισμοί είναι εκατοντάδες και τα χρήματα που θα χρειαστούν πάρα πολλά.
Εννοείται, πως οι χρήσεις γης που έχουν καθορισθεί με τα εγκεκριμένα Γ.Π.Σ/Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π πέριξ των ακυρωθέντων ορίων, καθόσον οι οικιστικοί υποδοχείς δομούνται έως ότου πολεοδομηθούν, με τους ισχύουσα κάθε φορά πολεοδομική νομοθεσία, εξακολουθούν να ισχύουν.
Ουσιαστικά, εάν πρόσφερε κάτι η Υπουργική Απόφαση με θέμα, «Οδηγίες σχετικά με την έκδοση διοικητικών πράξεων στους οικισμούς του Πηλίου μετά την αρ. 1268/2019 Απόφαση ΣτΕ», είναι πως ξεκαθάρισε λίγο το τοπίο που αφορά την έκδοση κάποιων διοικητικών πράξεων για παρεμβάσεις, τακτοποιήσεις στα υφιστάμενα κτίρια, για την επισκευή ή τη ρευματοδότησή τους.
. Και το ερώτημα που σχεδόν αβίαστα προκύπτει, είναι το εξής: Σχεδόν έξη μήνες μετά την τελευταία, σχετικά με τις οριοθετήσεις οικισμών (1268/19 του ΣτΕ), απόφαση του ΣτΕ τι θα έπρεπε να γίνει ή τι πρέπει να γίνει;
Κατ`αρχήν θα πρέπει το Υπ.Εν. να κατανοήσει το μέγεθος του ¨προβλήματος¨, τις δυσλειτουργίες, δηλαδή, που δημιουργούν ή πρόκειται δυνητικά να δημιουργήσουν στις τοπικές κοινωνίες γενικότερα (ανά την επικράτεια), οι εν λόγω αποφάσεις του ΣτΕ.
Στην συνέχεια, θα είναι πιο εύκολο για το Υπ.Εν. να στοχοθετήσει και να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ενεργειών που θα περιλαμβάνει α) τα εμπλεκόμενα μέρη (υπηρεσίες, ΟΤΑ, επιμελητήρια, κλπ), β) τον βαθμό ή την βαρύτητα εμπλοκής των εμπλεκομένων, γ) δυνητικές πηγές χρηματοδότησης, δ) διαχωρισμός των οικισμών που ανήκουν σε εγκεκριμένο ΓΠΣ /ΣΧΟΟΑΠ, από αυτούς που δεν ανήκουν, ε) ιεράρχηση πολεοδομήσεων των οικισμών που ανήκουν σε εγκεκριμένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, στ) διαχωρισμός των οικισμών που δεν ανήκουν σε εγκεκριμένα χωρικά σχέδια, ανάλογα με το εάν είναι ¨παραδοσιακοί¨, ¨παραθαλάσσιοι¨, ανήκουν σε περιοχές φυσικού κάλλους, κλπ, η) ιεράρχηση οριοθετήσεων οικισμών, ανά κατηγορία που δεν ανήκουν σε εγκεκριμένα χωρικά σχέδια, η) χρονοδιαγράμματα εφαρμογής, κλπ.
Όσον αφορά την δόμηση στο Πήλιο, πέρα από την 1268/19 Απόφαση του ΣτΕ, εξ αιτίας της οποίας εκδόθηκε η Απόφαση Υφυπουργού Υπ.Εν. με θέμα «Οδηγίες σχετικά με την έκδοση διοικητικών πράξεων στους οικισμούς του Πηλίου μετά την αρ. 1268/2019 Απόφαση ΣτΕ», έχουν αναφερθεί, σε προηγούμενο άρθρο, τα κρίσιμα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν κι οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν για να επιλυθούν τα ¨προβλήματα¨ που έχουν συσσωρευτεί μετά τις 2887/14, 2888/14, 568/18 & 1268/19 Αποφάσεις του ΣτΕ.
Έχει επισημανθεί πως, το ΣτΕ σε όλες του τις σχετικές αποφάσεις του, αναφέρεται μονίμως στις εισηγήσεις και μελέτες που προηγήθηκαν των σχετικών Π. Δ/των του Πηλίου και ορθώς, προκειμένου να κατανοήσει το πνεύμα τους.
Κλείνοντας υπογραμμίζεται πως, όσο το ΣτΕ θα έχει σημεία αναφοράς ή εφαλτήριο ερμηνείας, αφενός μεν, την σχετική εισήγηση που υιοθετήθηκε με το 249/20.3.1979 πρακτικό του Συμβουλίου Δημοσίων Έργων (Σ.Δ.Ε.), βάσει του οποίου εκδόθηκε το Π. Δ/γμα της 11.6-4.7.1980, αφετέρου δε, τα πρακτικά των οικείων συλλογικών γνωμοδοτικών οργάνων του Υπουργείου ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (πρώην Δημοσίων Έργων), τα οποία ερείδονται σε συστηματικές μελέτες «αναγνώρισης της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας» των οικισμών τα οποία ανταποκρίνονταν στην πραγματική/επικρατούσα κατάσταση των παραδοσιακούς οικισμών του Πηλίου, αλλά και την ¨Μελέτη Μορφολογικών Κανόνων Δόμησης & Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός κι εκτός οικισμών μέχρι 2.000 κατ. των Π.Ε. Μαγνησίας & Σποράδων της Περιφέρειας Θεσσαλίας¨, οι τυχόν μελλοντικές αποφάσεις του ΣτΕ, δύσκολα θα αλλάξουν ¨γραμμή πλεύσης¨.