Έχοντας βιώσει ένα 12μηνο έντονων και πρωτοφανών προκλήσεων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, είναι ξεκάθαρο ότι η επόμενη μέρα στο σχεδιασμό λειτουργίας των ενεργειακών αγορών απαιτεί ξεκάθαρη στρατηγική και συνέπεια στην εφαρμογή της, ενώ νέες ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις διαμορφώνονται για τους συμμετέχοντες σε αυτές.
Ξεκάθαρο συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός ότι το αυξανόμενο μερίδιο παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) – ειδικά η παραγωγή από μη ελεγχόμενες μονάδες, όπως αιολικοί και φωτοβολταϊκοί σταθμοί -αυξάνει τις λειτουργικές προκλήσεις στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και πλέον νέοι τύποι συμμετεχόντων, νέες υπηρεσίες και νέοι μηχανισμοί πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή.
Δεν πρέπει να μας ξαφνιάσει αν σε ένα χρόνο από τώρα, το καλοκαίρι του 2023, φτάσουμε σε εγκατεστημένη ισχύ άνω των 10GW αιολικών και φωτοβολταϊκών σταθμών στη χώρα μας. Ένα εντυπωσιακό ορόσημο για την ανάπτυξη των ΑΠΕ στη χώρα μας, που όμως μεταφράζεται σε ένα σημαντικό αριθμό νέων προκλήσεων που χρήζουν έγκαιρης αναγνώρισης, ούτως ώστε να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί το απαραίτητο πλαίσιο και οι μηχανισμοί της αγοράς για να συνεχιστεί ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης των ΑΠΕ στη χώρας μας και η επίτευξη των ακόμα πιο φιλόδοξων στόχων που αναμένονται για το 2030.
Νέες ανάγκες για το σύστημα
Στο πλαίσιο αυτό, το ελληνικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να γίνει πιο ευέλικτο προκειμένου να ενσωματώσει αυξανόμενα μερίδια αιολικής και φωτοβολταϊκής παραγωγής, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ετήσιο μερίδιο άνω του 50% έως το 2030. Ήδη, υπάρχουν ώρες, ακόμη και ημέρες, στο έτος που το μερίδιο παραγωγής των αιολικών και φωτοβολταϊκών σταθμών ξεπερνάει το 50% της συνολικής ζήτησης.
Κεντρικοί σταθμοί αποθήκευσης και χαρτοφυλάκια αυτών, σταθμοί αποθήκευσης ενσωματωμένοι σε μονάδες ΑΠΕ, σύζευξη ενεργειακών αγορών , εξηλεκτρισμός του τομέα των μεταφορών και της θέρμανσης, διαμόρφωση δυναμικής τιμολόγησης ώστε να αναδεικνύεται το κόστος και το όφελος της αξίας της ηλεκτρικής ενέργειας και συμμετοχή της απόκρισης ζήτησης, αποτελούν εργαλεία και βασικοί πυλώνες για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας για τα επόμενα χρόνια.
Η ενσωμάτωση των ΑΠΕ και της αποθήκευσης, καθώς και της απόκρισης ζήτησης στην παροχή υπηρεσιών εξισορρόπησης μπορεί να προσφέρει αυτήν την επιπρόσθετη ανάγκη για ευελιξία, ενώ παράλληλα αυξάνει τη ρευστότητα της αγοράς εξισορρόπησης και τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας της λειτουργίας της. Παράλληλα, η συμμετοχή των σταθμών αποθήκευσης και στις υπόλοιπες ενεργειακές αγορές, δηλαδή στην αγορά επόμενης ημέρας και στην ενδοημερήσια αγορά, μειώνουν το οικονομικό ρίσκο για τους νέους αιολικούς και φωτοβολταϊκούς σταθμούς που δεν θα λειτουργούν υπό καθεστώς κρατικής λειτουργικής ενίσχυσης αλλά θα διαμορφώνουν μια εν γένει πιο ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Στο πλαίσιο αυτό, κατά το επόμενο διάστημα θα πρέπει, χωρίς καθυστερήσεις, να διαμορφωθεί ένα πλήρες πλαίσιο για τη συμμετοχή και λειτουργία των σταθμών αποθήκευσης, αίροντας λειτουργικά και οικονομικά εμπόδια μη συμβατά σε σχέση με το ρόλο που αυτοί έχουν στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Πρέπει να αξιοποιηθούν τεχνικά όλες οι δυνατότητες που υπάρχουν για τη συμμετοχή τους στις ενεργειακές αγορές, τόσο στην αγορά επόμενης ημέρας και στην ενδοημερήσια, όσο και στην αγορά εξισορρόπησης.
Η παροχή αυτών των υπηρεσιών θα πρέπει να εκτελείται με την εξασφάλιση πρόσβασης χωρίς διακρίσεις στις αγορές εξισορρόπησης και παράλληλα να σχεδιαστούν και να προσφερθούν είδη υπηρεσιών για την εύρυθμη και οικονομικά αποδοτική λειτουργία της αγοράς, αξιοποιώντας με τον τρόπο αυτό τις τεχνικές δυνατότητες των σταθμών αποθήκευσης.
Επιπρόσθετα θα πρέπει να διαμορφωθεί μια βέλτιστη αρχιτεκτονική και λειτουργία της αγοράς που επιτρέπει την ομαδοποίηση συμμετεχόντων σε επίπεδο ορισμού υπηρεσίας, σύμφωνα με την οποία η κατηγοριοποίηση βάσει συγκεκριμένων τεχνολογιών που παρέχουν την υπηρεσία είναι αδιάφορη και αξιολογείται και αποτιμάται μόνο η ικανότητα για την παροχή της υπηρεσίας.
Ειδικά για τους σταθμούς αποθήκευσης, η χρέωση για τη συμμετοχή τους στις ενεργειακές αγορές θα πρέπει να γίνεται με δίκαιο και διαφανή τρόπο και κάθε διπλή χρέωση θα πρέπει να αφαιρείται. Ως εκ τούτου, πρέπει να προβλεφθεί η απαλλαγή από τις ρυθμιζόμενες χρεώσεις για το μέρος της απορροφούμενης ενέργειας που χρησιμοποιείται για την πλήρωση της μονάδας αποθήκευσης και η μη συμμετοχή στους λογαριασμούς προσαύξησης της αγοράς εξισορρόπησης για το μέρος της ενέργειας που απορροφάται για την πλήρωση της μονάδας αποθήκευσης.
Ακόμη τα συνδυασμένα προϊόντα για υποβολή προσφοράς στις ενεργειακές αγορές, θα πρέπει να επιτρέπονται, καθώς μια μονάδα αποθήκευσης ή και χαρτοφυλάκια μονάδων αποθήκευσης, μπορούν να παρέχουν διαφορετικές υπηρεσίες ταυτόχρονα. Για αυτό, θα πρέπει να προβλεφθεί η δυνατότητα συνδυασμένης συμμετοχής (παραγωγής ή φορτίου) στις επιμέρους αγορές ενέργειας για την ίδια περίοδο αγοράς και η δυνατότητα υποβολής πακέτων εντολών και συνδεδεμένων πακέτων εντολών για τη διαμόρφωση συνδυαστικών προσφορών για τη λειτουργία τους.
Επίσης, θα πρέπει σταδιακά να επιτραπεί ακόμη και η δυνατότητα επιμερισμού της αποθηκευτικής ισχύος μίας αποθηκευτικής μονάδας ή χαρτοφυλακίου, στη βάση χωριστών συμμετοχών στην αγορά ενέργειας και ειδικότερα στο πλαίσιο διμερών συμβάσεων.
Τα συστήματα πληροφορικής για τη λειτουργία και την εκκαθάριση της αγοράς εξισορρόπησης θα πρέπει να αναπτυχθούν σε ένα περιβάλλον πλήρους αυτοματοποίησης, λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσθετες προκλήσεις επικοινωνίας και ελέγχου σε επίπεδο χαρτοφυλακίου.
Νέες προκλήσεις
Οι προκλήσεις αλλά και οι ευκαιρίες που έρχονται με την έναρξη λειτουργίας της συνεχούς ενδοημερήσιας αγοράς για τους σταθμούς ΑΠΕ, είναι σημαντικές καθώς πέρα από την πλήρη έκθεση σε υποχρεώσεις εξισορρόπησης με σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης διαφορικής προσαύξησης, δημιουργούν νέες δυνατότητες πιο «δυναμικής» και ενεργής συμμετοχής, συνδυαστικές με τη δυνατότητα ένταξή τους ως μέρη για παροχή υπηρεσιών εξισορρόπησης, περαιτέρω δε λαμβάνοντας υπόψη και τη δυνατότητα ανάπτυξης συνδυαστικών χαρτοφυλακίων ΑΠΕ και αποθήκευσης.
Επιπρόσθετα, η σταδιακή αύξηση του επιπέδου χρονικής ευκρίνειας των υποβαλλόμενων προσφορών τόσο σε επίπεδο της αγοράς επόμενης ημέρας όσο και στην ενδοημερήσια αγορά που αναμένεται να υλοποιηθεί σταδιακά τα επόμενα χρόνια, δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο συμμετοχής ειδικά για τους σταθμούς ΑΠΕ και αποθήκευσης καθώς δύναται να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και θετικά τόσο προς τη δική τους βέλτιστη οικονομική συμμετοχή όσο και συνολικά για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Η ένταξη και η συμμετοχή των ΑΠΕ, της απόκρισης ζήτησης και σταδιακά και σταθμών αποθήκευσης στην ελληνική αγορά εξισορρόπησης αποτελεί ορόσημο και στόχο για την επόμενη περίοδο, ώστε να επιτραπεί μια πιο αποτελεσματική λειτουργία και να αυξηθεί ο ανταγωνισμός στην εκκαθάριση της συγκεκριμένης αγοράς ενέργειας αλλά και γενικότερα του συνόλου των ενεργειακών αγορών.
Σε αυτό το σημείο, καλές πρακτικές από άλλες χώρες αναφορικά με υπηρεσίες των σταθμών αποθήκευσης πρέπει να αναλυθούν και να αξιοποιηθούν και στη χώρα μας, δημιουργώντας νέες δυνατότητες συμμετοχής και προσφοράς πολύτιμων υπηρεσιών για το ηλεκτρικό σύστημα.
Ωστόσο, δεδομένου ότι η έναρξη μιας ειδικής ανταγωνιστικής διαδικασίας για νέες μονάδες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα έχει προγραμματιστεί στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ανάκαμψη και Ανθεκτικότητα, πρέπει παράλληλα με το αδειοδοτικό, ρυθμιστικό και τεχνικό πλαίσιο λειτουργίας και συμμετοχής των σταθμών αποθήκευσης, να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί με ταχείς ρυθμούς εντός του έτους το πλαίσιο και ο προγραμματισμός για την υλοποίησή της διαδικασίας αυτής.
Επιτάχυνση του πλαισίου για αποθήκευση
Το αυξημένο επενδυτικό ενδιαφέρον για σταθμούς αποθήκευσης, χρειάζεται να λειτουργήσει ξεκάθαρα ως επιταχυντής για το ρυθμιστικό πλαίσιο αλλά παράλληλα να οδηγήσει στην ενσωμάτωση ενός οδικού χάρτη με συγκεκριμένους στόχους, ώστε να αποφευχθούν τα φαινόμενα υπερθέρμανσης της εν λόγω αγοράς και λάθη διαστασιολόγησης μηχανισμών ενίσχυσης της λειτουργίας των σταθμών αποθήκευσης.
Σε περιβάλλον υψηλής διείσδυσης των ΑΠΕ, οι μονάδες αποθήκευσης αποτελούν ουσιαστικά εργαλείο αντιστάθμισης ενός διαφαινόμενου οικονομικού ρίσκου για τις ΑΠΕ που συμμετέχουν ενεργά στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, διασφαλίζοντας οικονομική βιωσιμότητα τόσο στους ίδιους τους σταθμούς αποθήκευσης όσο και στις μονάδες ΑΠΕ και εν συνόλω στη βέλτιστη λειτουργία και εκκαθάριση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Στόχο πρέπει να αποτελεί, η ενσωμάτωση όλων των απαραίτητων διατάξεων που θα επιτρέπουν την εκμετάλλευση του δυναμικού αποθήκευσης στις ενεργειακές αγορές, αποφεύγοντας τυχόν περιττούς ρυθμιστικούς φραγμούς και επιβαρύνσεις που εισάγουν διακρίσεις οι οποίες αντιβαίνουν στη βέλτιστη ενσωμάτωση των αποθηκευτικών μέσων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Ευκαιρίες και δυνατότητες
Θα απαιτηθεί να σκεφτούμε και να οργανώσουμε το πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με τέτοιο τρόπο, ώστε να δοθούν όλα τα απαραίτητα εργαλεία και εύλογα κίνητρα για νέους συμμετέχοντες που δύναται να αξιοποιήσουν με το βέλτιστο τρόπο την μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ σε όφελος συνολικά της ενεργειακής αγοράς και των καταναλωτών.
Η γνώση και η εμπειρία πλέον από την έκθεση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε συγκεκριμένες εξωγενείς παραμέτρους, αλλά και η ανάλυση της δομικής λειτουργίας της, διαμορφώνουν ένα άκρως ανταγωνιστικό και φιλόδοξο πλαίσιο για την μεγαλύτερη συμμετοχή των σταθμών ΑΠΕ και της ακολουθούμενης συμμετοχής σταθμών αποθήκευσης, με προφανώς πολλές προκλήσεις αλλά ακόμη περισσότερες ευκαιρίες και δυνατότητες για ανάπτυξη και συμμετοχή.
Συμπερασματικά, η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου, τεχνολογικά επίκαιρου ρυθμιστικού πλαισίου, συνεπικουρούμενου με κατάλληλα και σωστά διαστασιολογημένα οικονομικά κίνητρα, τόσο για τις ΑΠΕ όσο και για τους σταθμούς αποθήκευσης αποτελεί μονόδρομο για το επόμενο διάστημα, ώστε να επιτευχθούν οι φιλόδοξοι αλλά άκρως ρεαλιστικοί και οικονομικά βέλτιστοι νέοι εθνικοί ενεργειακοί στόχοι μέχρι το 2030.
H πράσινη ενεργειακή μετάβαση έχει ήδη ξεκινήσει, χωρίς πισωγυρίσματα αλλά με συνεκτικές στρατηγικές, τα πλεονεκτήματα για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον που είναι ήδη ορατά και απτά θα μεγιστοποιούνται στο εγγύς μέλλον.
————–
Ο Γιάννης Βουγιουκλάκης είναι PwC Director , Advisory
(Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο Greek Energy 2022 του energypress)
