Παναγιώτης Γαλάνης,
Δικηγόρος/Νομικός Σύμβουλος Περιβαλλοντικού-Πολεοδομικού Δικαίου, PhD, LLM Νομικής ΕΚΠΑ
panagiotisgln@gmail.com, www.pgalanislaw.gr
Η δυνατότητα προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για ζητήματα διαπάλης περιβάλλοντος και ιδιοκτησίας και το δικαίωμα στην περιουσία
Το ΕΔΔΑ βρίσκεται στον χώρο του Διεθνούς Δικαίου και συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας «ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης», η οποία οριοθετεί αχνά το χώρο «Ευρώπη» από τον υπόλοιπο κόσμο. Επιδιώκεται η συνοχή και ασφάλεια δικαίου στον τομέα της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρώπη. Το σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων που καθιερώνει η ΕΣ∆Α, ανταποκρινόμενο στο αίτημα της εποχής, απονέμει στο άτομο έναν ενεργό ρόλο στη διεθνή σκηνή αφενός, και αφετέρου υιοθετεί χαρακτηριστικές καινοτομίες (δικαιοδοτικός μηχανισμός, ατομική προσφυγή), δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να καταστεί η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πραγματική και αποτελεσματική.
Στο πεδίο μας, η προστασία του περιβάλλοντος φέρει διεθνή «σφραγίδα», αφού τόσο ιστορικοί όσο και οικονομικοί λόγοι την επιβάλλουν. Τούτο είναι ασφαλώς γνωστό και αυταπόδεικτο. Εξάλλου, και το άρθρο 17 παρ. 1 του Συντάγματός μας προβλέπει ότι «η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του κράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος». Το ίδιο το Σύνταγμα, λοιπόν, αναγνωρίζει ότι το δικαίωμα της ιδιοκτησίας δεν είναι απόλυτο, αλλά μπορεί να περιοριστεί για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Επομένως, πρέπει εκάστοτε να εξεταστεί αν η δυσμενής περιουσιακή μεταβολή συνιστά προσβολή του δικαιώματος της ιδιοκτησίας όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 17 παρ. 1 Σ ή θεμιτό περιορισμό αυτής που πληροί τα κριτήρια της αρχής της αναλογικότητας.
Όταν επιβάλλεται ο περιορισμός της ιδιοκτησίας («κοινωνικός περιορισμός»), αυτό, όπως ήδη κατέστη σαφές, δεν πρέπει να καθιστά αδρανή ή να καταργεί τον πυρήνα του δικαιώματος. Αυτό μάλιστα προκύπτει και από το άρθρο 1 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
Είναι, αναμφίβολα, αναγκαία η διασφάλιση δίκαιης ισορροπίας μεταξύ των απαιτήσεων του γενικού συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου, αφ’ ενός και των απαιτήσεων για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων του προσώπου, αφ’ ετέρου και γι’ αυτό για τη στάθμιση συνυπολογίζεται και το χορηγούμενο δικαίωμα αποζημίωσης του θιγομένου προσώπου (ΕΔΔΑ, Sporrong και Lönnroth κ. Σουηδίας 23.9.1982 κλπ.).
Επίσης, το ΕΔΔΑ απεφάνθη παλαιόθεν ότι είναι αναγκαία η ύπαρξη διαδικασίας οργανωμένης από τα κράτη, ώστε να εκτιμώνται σφαιρικά οι συνέπειες της απαλλοτρίωσης ή αδρανοποίησης με περιβαλλοντικά/πολεοδομικά/ρυμοτομικά βάρη της ιδιοκτησίας.
Συνέπειες της απόφασης του ΕΔΔΑ και σημασία της
Από τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ δεσμεύονται μόνο τα κράτη που έχουν αποδεχτεί την ΕΣΔΑ και έχουν προσχωρήσει σε αυτήν. Σε περίπτωση, διαπίστωσης μιας προσβολής της ΕΣΔΑ από το κράτος, τότε το ΕΔΔΑ το καταδικάζει, και, αυτό με τη σειρά του βάσει του άρθρου 46 παρ. 1 ΕΣΔΑ δεν υποχρεούται προς ορισμένη ενέργεια, παράλειψη ή ανοχή. Εντούτοις, κατά το άρθρο 46 παρ. 2, η Επιτροπή Υπουργών επιβλέπει αν το κράτος-μέλος προέβη στις απαραίτητες ενέργειες μετά την καταδίκη του, ώστε ακόμα και η απλή διαπίστωση μιας παράβασης του δικαίου της ΕΣΔΑ γεννά κάποιες υποχρεώσεις. Δηλαδή το δικαστήριο δεν προβλέπει (καταρχήν) συγκεκριμένα μέτρα για την αποκατάσταση της ασυμφωνίας με το δίκαιο της ΕΣΔΑ.
Η απόφασή του, επομένως, έχει κυρίως διαπιστωτικό χαρακτήρα και αφήνει στο κράτος-μέλος την επιλογή των μέσων, με τα οποία θα εκπληρώσει την υποχρέωση που απορρέει από το άρθρο 46 παρ. 1 ΕΣΔΑ.
Ούτε βεβαίως δύναται το ΕΔΔΑ να εισηγηθεί την αλλαγή της εθνικής νομοθεσίας αλλά ούτε μπορεί να ακυρώσει τις αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων.
Πλην, όμως, η απόφαση του ΕΔΔΑ:
- Αποτελεί σημαντικό νομολογιακό πόρισμα για να δρομολογηθούν διαβουλεύσεις και συζητήσεις για ένα κρίσιμο ζήτημα που ενδεχομένως αφορά και ευρύτερο αριθμό προσώπων
- Διαγιγνώσκει σαφή παραβίαση ενός ανθρώπινου δικαιώματος και επιδικάζει χρηματική ικανοποίηση
Πότε είναι πραγματικά αναγκαία η προσφυγή στο Δικαστήριο του Στρασβούργου;
Η προσφυγή στο ΕΔΔΑ προϋποθέτει ότι έχουν εξαντληθεί τα εσωτερικά ένδικα μέσα.
Δύο σπουδαία παραδείγματα, όπου η προσφυγή στο Δικαστήριο κρίνεται επιβεβλημένη, στον τομέα που μας αφορά, είναι:
- Η μη δικαίωση από τα ελληνικά δικαστήρια στο ζήτημα της άρσης της μη συντελεσθείσας απαλλοτρίωσης, μολονότι υφίσταται ρητό νομικό πλαίσιο για τη διαπίστωση αυτή και τη συνακόλουθη εντοπισμένη τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου
- Η μη ύπαρξη δυνατότητας εκμετάλλευσης του ακινήτου σε εκτός σχεδίου περιοχή, με τον εκμηδενισμό του δικαιώματος δόμησης.
Ωστόσο, για την απόφαση προσφυγής στο ΕΔΔΑ, λαμβάνονται υπόψη δύο σπουδαίες παράμετροι:
- Ο βαθμός «ωριμότητας» της υπόθεσης (εξάντληση των εσωτερικών ενδίκων μέσων)
- Ο βαθμός που θίγεται το θεμελιώδες δικαίωμα στην περιουσία
Για τη διάγνωση αυτών, απαιτείται ασφαλώς εξειδικευμένη νομική μεταχείριση και συμβουλευτική καθοδήγηση, σε κάθε στάδιο ως την προσφυγή στο ΕΔΔΑ.
Κατά τα λοιπά, βλέπετε:
https://www.pgalanislaw.gr/blog/
Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επικοινωνήσετε στην παραπάνω ηλεκτρονική διεύθυνση: panagiotisgln@gmail.com