Σε βασικό αγκάθι της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου, προϋπολογισμού 2 δισ. ευρώ, δείχνει να εξελίσσεται το γεωπολιτικό ρίσκο που αρνείται να πάρει η Λευκωσία για το έργο. Ενα εμπόδιο μεγαλύτερο, όπως φαίνεται και από το οικονομικό, δηλαδή την επιβάρυνση των Κυπρίων καταναλωτών κατά τη φάση της κατασκευής.
Στον απόηχο μιας ακόμη άκαρπης χθες τηλεδιάσκεψης των εμπλεκομένων, της τρίτης μέσα σε ένα μήνα, που ανανέωσαν το ραντεβού για τις 26 Αυγούστου, κι ενώ η καθυστέρηση στη λήψη αποφάσεων συνεπάγεται αύξηση κατα μερικά εκατομμύρια στο κόστος του καλωδίου, καθίσταται πλέον σαφές ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το γεωπολιτικό.
Σε μια συγκυρία που η Άγκυρα αναζητά ευκαιρίες για να εδραιώσει το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» και έχει ξεκαθαρίσει, όπως έκανε με τη παρεμπόδιση του ιταλικού πλοίου νότια της Κάσου, ότι είναι ο τοποτηρητής στην Αν. Μεσόγειο και η συμμετοχή της είναι προϋπόθεση για την υλοποίηση κάθε μεγάλου σχεδίου στη περιοχή, η Κύπρος αρνείται να πάρει το γεωπολιτικό ρίσκο σε περίπτωση τυχόν ναυαγίου της διασύνδεσης, χωρίς να ευθύνεται γι’ αυτό ο ΑΔΜΗΕ. Εμμέσως, πλην σαφώς, ασκεί πίεση στην ελληνική πλευρά να αναλάβει εκείνη το 100% του γεωπολιτικού κινδύνου στην υλοποίηση της διασύνδεσης, όπως προκύπτει από τις τελευταίες εξελίξεις.
Το γεωπολιτικό αποκτά ολοένα και πιο κυρίαρχο ρόλο στις διαβουλεύσεις, όπως φάνηκε κατά τη νέα χθεσινή τηλεδιάσκεψη μεταξύ της Κομισιόν, των εκπροσώπων των κυβερνήσεων των δύο χωρών, των δύο Ρυθμιστών και του ΑΔΜΗΕ για να ανιχνευτεί τυχόν πρόοδος στην υπόθεση.
Το αγκάθι αφορά το αίτημα του ΑΔΜΗΕ ότι εφόσον το έργο διακοπεί για λόγους ανωτέρας βίας, λόγω σοβαρού κινδύνου ή άλλης εμπλοκής για την οποία δεν θα ευθύνεται ο ίδιος, υπονοώντας προφανώς τον τουρκικό παράγοντα, να μπορεί να ανακτήσει τις μέχρι τότε δαπάνες με βάση τον συμφωνημένο από παλιά επιμερισμό του κόστους για κάθε τι γύρω από τη διασύνδεση. Την αναλογία δηλαδή 63% οι Κύπριοι καταναλωτές που είναι η καταρχήν ωφελούμενοι, καθώς με το έργο βγαίνουν από την ενεργειακή τους απομόνωση, και 37% οι Ελληνες.
Σχετική περυσινή ρυθμιστική απόφαση (22/2023, ΡΑΕΚ), όταν φορέας υλοποίησης του έργου ήταν ακόμη η κυπριακή EuroAsia Interconnector, συμφερόντων Κτωρίδη, άφηνε ανοικτό ένα τέτοιο παράθυρο. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι «ενδέχεται» να επιτραπεί να ανακτηθούν από τον φορέα υλοποίησης οι δαπάνες που θα έχουν μέχρι τότε γίνει σε περίπτωση που το έργο διακοπεί, χωρίς να ευθύνεται η εταιρεία.
Η στάση της Λευκωσίας
Σήμερα, η κυπριακή πλευρά δεν δέχεται να αφαιρέσει το «ενδέχεται», όπως ζητά ο ΑΔΜΗΕ, και να καταστήσει πιο σαφές και ξεκάθαρο το πλαίσιο, ότι ο φορέας υλοποίησης δεν θα χάσει τα λεφτά του αν π.χ. υπάρξει εμπλοκή της Τουρκίας κατά την πόντιση του καλωδίου σε κάποια θαλάσσια περιοχή. Κάτι που έχει συμπεριλάβει σε απόφαση της η αντίστοιχη ελληνική ρυθμιστική αρχή, έπειτα και από τη δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης ότι, λόγω της γεωστρατηγικής σημασίας του, το έργο πρέπει να προχωρήσει και ο φορέας υλοποίησης δεν θα επιβαρυνθεί σε περίπτωση γεωπολιτικού κωλύματος.
Τέτοια δέσμευση, παρ’ ότι η Κομισιόν δείχνει να θεωρεί εύλογο το ελληνικό αίτημα, δεν έχει δοθεί από τη Λευκωσία. Το κατέστησε σαφές ξανά χθες ο επικεφαλής της ΡΑΕΚ Ανδρέας Πουλλικκάς, ο οποίος όταν ερωτήθηκε σχετικά, παρέπεμψε, σύμφωνα με τις πληροφορίες, για το γεωπολιτικό ζήτημα στη κυπριακή κυβέρνηση.
Στη πράξη αυτό σημαίνει ότι στο σενάριο που η Τουρκία καταφέρει να μπλοκάρει το έργο, ο promoter θα χάσει το 63% των δαπανών (π.χ. πληρωμές προς τη Nexans για τη κατασκευή του καλωδίου) που θα έχει μέχρι τότε κάνει. Κανείς μέτοχος δεν θα δεχόταν να επενδύσει σε ένα έργο με υπαρκτό γεωπολιτικό κίνδυνο και καμία τράπεζα δεν θα δεχόταν να το χρηματοδοτήσει, όπως εξηγούν πηγές που παρακολουθούν από κοντά τις διεργασίες, αν δεν υπήρχε ρήτρα στο συμβόλαιο ότι δεν θα απωλέσει τα χρήματά του, στο σενάριο που αυτό ναυαγήσει για τον παραπάνω λόγο.
Στη κατεύθυνση αυτή, νέο λάδι στη φωτιά έριξε με δηλώσεις του χθες ο κύπριος υπ. Ενέργειας Γ. Παπαναστασίου. Είπε ότι αν ο ΑΔΜΗΕ, με αυτά τα δεδομένα (σσ: τις υπάρχουσες ρυθμιστικές αποφάσεις) καταλήξει πως δεν μπορεί να συνεχίσει το έργο, τότε αυτό σημαίνει ότι δυσκολεύεται να βρει επενδυτές, και άρα η ΕΕ θα πρέπει να βρει άλλον φορέα υλοποίησης. Σημειωτέον ωστόσο ότι η συμφωνία με τη Euroasia, ήταν μια διμερής ιδιωτική συμφωνία μεταβίβασης του έργου, χωρίς εμπλοκή της Κομισιόν.
Τα μηνύματα προς τον τουρκικό παράγοντα
Σύμφωνα με πήγες που έχουν γνώση του αντικειμένου, με τη στάση της η κυπριακή πλευρά να μη θέλει να επιβαρυνθεί, στο μέρος που της αναλογεί, για το γεωπολιτικό ρίσκο του έργου, είναι σαν να επιμένει να το πάρει όλο πάνω της η ελληνική, η οποία δεν είναι ο άμεσα ωφελούμενος από τη διασύνδεση.
Σύμφωνα με μια δεύτερη ανάγνωση, αρνούμενη η Λευκωσία να αναλάβει το γεωπολιτικό κίνδυνο για ένα έργο που αφορά απλή πόντιση καλωδίου, δημιουργεί εντυπώσεις στον τουρκικό παράγοντα ενόψει και των επόμενων κρίσιμων βημάτων για τις έρευνες υδρογονανθράκων στη Κυπριακή ΑΟΖ, οι οποίες αφορούν ζητήματα υφαλοκρηπίδας.
Σύμφωνα με γνώστες της Σύμβασης Δίκαιου της Θάλασσας (1982), η δραστηριότητα πόντισης καλωδίου, άπτεται των δικαιωμάτων ελευθερίας της θάλασσας, και ναι μεν αφορά βυθό υφαλοκρηπίδας, ωστόσο δεν πρέπει να συγχέεται ούτε με την εξερεύνηση του βυθού για υδρογονάνθρακες, που συνιστά κυριαρχικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους, ούτε με τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα.
Σύμφωνα με τους συνομιλητές μας, ο δισταγμός της Λευκωσίας για τη πόντιση ενός καλωδίου, εγείρει το ερώτημα τόσο για τα μηνύματα που στέλνει ενόψει συνέχισης του δικού της προγράμματος για υδρογονάνθρακες στα κυπριακά νερά, το οποίο συνδέεται με θέματα υφαλοκρηπίδας, όσο και για τις νέες έρευνες βυθού που πρόκειται να κάνει για την ηλεκτρική διασύνδεση το ιταλικό πλοίο «Ievoli Relume» από το φθινόπωρο.
Σχολιάζοντας δε, την προ μηνός επίκληση από τη Τουρκία περί δήθεν προστασίας της υφαλοκρηπίδας της, όταν ανέπτυξε πολεμικά για να παρεμποδίσουν τις έρευνες βυθού του σκάφους, νότια της Κάσου και της Καρπάθου, απαντούν ότι δεν είχε καμία δικαιολογία να το κάνει. Επισημαίνουν ότι το πλοίο κινήθηκε αυστηρά στο πλαίσιο των δικαιωμάτων ελευθερίας της θάλασσας και ότι η Άγκυρα σκαρφίστηκε για μια ακόμη φορά μια δική της σκοπιμότητας «δημιουργική ερμηνεία» του διεθνούς δικαίου.
Σύμφωνα με αυτό, όπως λένε (άρθρο 79 της σύμβασης), στην υφαλοκρηπίδα όπου το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα έρευνας επί του βυθού και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων δεν μπορεί να εμποδίζεται η τοποθέτηση καλωδίων και σωληναγωγών. Η τοποθέτηση διασφαλίζεται ως ελεύθερη χρήση υπό τους όρους της σύμβασης.
Το σίριαλ και η Κομισιόν
Σε ό,τι αφορά τις υπόλοιπες εκκρεμότητες με το καλώδιο, τα πάντα μοιάζουν με μια εικόνα «παγωμένη» στο χρόνο. Στα υπόλοιπα θέματα της χθεσινής τηλεδιάσκεψης και κυρίως σε αυτό της ανάκτησης 200 εκατ. ευρώ, τμήματος του κόστους του έργου κατά τη διάρκεια της κατασκευής με αντίστοιχη επιβάρυνση των κύπριων καταναλωτών, η ΡΑΕΚ ζήτησε ξανά χρόνο και φέρεται να απάντησε ότι θα εξετάσει το αίτημα και θα απαντήσει έως τις 26 Αυγούστου.
Σε αδρές επίσης γραμμές, η Κομισιόν, δια της εκπροσώπου της Γ. Διεύθυνσης Ενέργειας, επανέλαβε ότι η διατήρηση των ρυθμιστικών εκκρεμοτήτων συνεπάγεται μια κακή εξέλιξη, μαζί με τα γνωστά καμπανάκια ότι θα αρθεί η χρηματοδότηση των 657 εκατ. ευρώ προς το έργο αν δεν ξεμπλοκάρει η υπόθεση, ζητώντας διευκρινίσεις από τη ΡΑΕΚ για τις καθυστερήσεις, κ.ό.κ.
Αν και υπάρχει μια αμυδρή αίσθηση ότι μπορεί να έχουμε εξελίξεις στο οικονομικό σκέλος, εκείνο που διαφαίνεται πλέον ως το βασικότερο ζήτημα είναι το γεωπολιτικό. Ο φόβος είναι ότι η άρνηση της Λευκωσίας να αναλάβει το γεωπολιτικό ρίσκο για τη πόντιση του καλωδίου ενέχει τον κίνδυνο να περιπλέξει έτι περαιτέρω τα πράγματα.
Ειδικά σε μια συγκυρία που η Τουρκία έχει κάνει σαφές ότι έχει λόγο σε οτιδήποτε συμβαίνει στη περιοχή και δεν πρόκειται να παραιτηθεί της παρέμβασής της στην Αν. Μεσόγειο, επιχειρώντας να παγιωθεί το τουρκολυβικό μνημόνιο.
