Έστω και με προσωρινή επανάχρηση οι εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις στις πόλεις μπορούν να αναγεννηθούν μέσα από συμμετοχικό σχεδιασμό:
Η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης
Η επανάχρηση εγκαταλελειμμένων εκτάσεων μέσω συμμετοχικού σχεδιασμού αποτελεί αναμφίβολα ένα νεοσύστατο, καινοτόμο και πολύ αποτελεσματικό εργαλείο αναγέννησης των πόλεων.
Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των παλιών ναυπηγείων NDSM του Άμστερνταμ της Ολλανδίας, όπου η εγκαταλελειμμένη αυτή έκταση αξιοποιήθηκε μέσω προγραμμάτων σύμπραξης – συμπαραγωγής μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης και ομάδας καλλιτεχνών της περιοχής, υιοθετώντας τις αρχές των προσωρινών χρήσεων γης. Με αυτό τον τρόπο η έκταση αυτή παρέμεινε στην αρμοδιότητα της δημοτικής αρχής, ενώ παράλληλα αξιοποιήθηκε πλήρως από την ομάδα των καλλιτεχνών, μέσω εκδηλώσεων και φεστιβάλ, αποκομίζοντας πλήθος οφελών τόσο για την τοπική αυτοδιοίκηση όσο και για την τοπική κοινωνία.
Έτσι, βάσει του παραδείγματος αυτού από τον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα ήταν δυνατόν και στον ελλαδικό χώρο αντίστοιχα να ληφθούν ανάλογα μέτρα ούτως ώστε περιοχές αναξιοποίητες και εγκαταλελειμμένες τόσο στα αστικά κέντρα (Αθήνα – Θεσσαλονίκη) όσο και στην περιφέρεια να λειτουργήσουν ως μέσο αναζωογόνησης και βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων.
Η έρευνα, που πραγματοποιήθηκε στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ στα πλαίσια διπλωματικής εργασίας της φοιτήτριας Κωστάκη Ειρήνης, υπό την επίβλεψη του Αναπλ. Καθηγητή Κοινωνιολογίας Φραγκόπουλου Ιωάννη και της Καθηγήτριας Γιαννακού Αθηνάς εστίασε στην εγκαταλελειμμένη έκταση του παλαιού Νοσοκομείου της Αλεξανδρούπολης και στο πώς αυτή μέσω συμμετοχικού σχεδιασμού θα αποτελέσει παράγοντα αειφορίας για ολόκληρη την αστική περιοχή.
Στην ποσοτική έρευνα με σταθμισμένο ερωτηματολόγιο (περιοχή κατοικίας, φύλο, εκπαίδευση) έλαβαν μέρος περισσότεροι από 200 πολίτες της Αλεξανδρούπολης, ενώ στην ποιοτική έρευνα πραγματοποιήθηκαν 6 συνεντεύξεις σε εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, της περιφέρειας και άλλων εμπλεκόμενων.
Η κεντρική υπόθεση της έρευνας, η οποία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο 2021, αφορά τις κοινωνιολογικές και πολεοδομικές διαστάσεις των αστικών εγκαταλελειμμένων εκτάσεων και τον τρόπο με τον οποίο ο συμμετοχικός σχεδιασμός μπορεί να συμβάλλει ούτως ώστε οι «κενές» αυτές εκτάσεις να ενταχθούν λειτουργικά στον αστικό ιστό, περιορίζοντας παράλληλα φαινόμενα αστικής διάχυσης.
Κατά την ποιοτική έρευνα διαπιστώθηκε πως η εγκαταλελειμμένη έκταση του παλαιού νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης είναι ένα πολυσυζητημένο ζήτημα, που έγινε στο παρελθόν αφορμή για διενέξεις και απασχόλησε τις τοπικές αρχές και την τοπική κοινωνία. Παράλληλα φάνηκε πως ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι αποδεκτός από την τοπική διοίκηση και υπάρχει αρκετά μεγάλη, θα λέγαμε, πρόθεση για τέτοιας μορφής πολιτική.
Επίσης, ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας ήταν η διατύπωση και η διαμόρφωση των προτεινόμενων σεναρίων επανάχρησης της περιοχής μελέτης.
Συγκεκριμένα, τα προτεινόμενα εναλλακτικά σενάρια προσωρινής επανάχρησης της περιοχής διατυπώνονται ως εξής:
1) Μητροπολιτικό πάρκο και χώροι πρασίνου
2) Κατασκευή χώρου υποστηριζόμενης διαβίωσης ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ)
3) Χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων και φεστιβάλ μέσω προγραμμάτων σύμπραξης
Αξίζει να σημειωθεί πως το δεύτερο προτεινόμενο σενάριο, αν και δεν βασίζεται στις αρχές της προσωρινής επανάχρησης, καταγράφεται στην εθνική εμπειρία, στην περιοχή Νεοκαισάρεια της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων, ως κοινωνικά καινοτόμο και αποτελεσματικό.
Στις απαντήσεις του ερωτηματολογίου, αναδεικνύεται η αποδοχή του συμμετοχικού σχεδιασμού από τους πολίτες, σε σημαντικό ποσοστό (87%), ενώ παράλληλα αποτυπώνεται η έλλειψη εμπιστοσύνης της τοπικής κοινωνίας προς την τοπική αυτοδιοίκηση όσον αφορά ζητήματα σχεδιασμού, με μόνο το 10,4% των ερωτώμενων να εκφράζει εμπιστοσύνη.
Επίσης, σημαντική είναι και η διαπίστωση πως οι πολίτες αποδέχονται τα προτεινόμενα σενάρια επανάχρησης της περιοχής σε πολύ υψηλό ποσοστό, της τάξεως του 95% και συμφωνούν μεταξύ τους, εξασφαλίζοντας έτσι την κοινωνική αποδοχή σε κάθε μία περίπτωση επανάχρησης.
Ως προς τις έμφυλες αναπαραστάσεις, τα εκπαιδευτικά και χωρικά προφίλ των ερωτώμενων, διαπιστώθηκε εντονότερη πρόθεση εμπλοκής σε διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού από μέρους των γυναικών σε ποσοστό 93,2% με 12,8% απόκλιση από τους άνδρες, αλλά και από τα υψηλότερα κυρίως μορφωτικά επίπεδα (100% των κατόχων μεταπτυχιακού – διδακτορικού τίτλου σε απόκλιση 40% από τους αποφοίτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης), ενώ σχετικά με την περιοχή κατοικίας των πολιτών, μικρότερη πρόθεση διαπιστώθηκε σε περιοχές εκτός του πολεοδομικού συγκροτήματος. Όσον αφορά τα προτεινόμενα εναλλακτικά σενάρια προσωρινής επανάχρησης της περιοχής, το γεγονός ότι εμφάνισαν πολύ υψηλά ποσοστά αποδοχής (85-95%) και χωρίς ιδιαίτερες αποκλίσεις μεταξύ τους, αποτυπώνει κυρίως την θέληση για αξιοποίηση μιας ερημοποιημένης κεντρικής περιοχής για ευρύτερο κοινωνικό όφελος, ιδιαίτερα με τις διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού «από τα κάτω προς τα πάνω» (bottom-up), που άλλωστε η παρούσα έρευνα τους έθετε για πρώτη φορά έπειτα από 20 έτη εγκατάλειψης και υποβάθμισης.
Ταυτοχρόνως, το εύρημα της χαμηλής εμπιστοσύνης της τοπικής κοινωνίας (67,8%) προς τις αρμόδιες αρχές ενισχύει την ανάγκη της κοινωνίας των πολιτών για εξεύρεση άμεσων συμμετοχικών λύσεων σε χρόνιες «από τα πάνω προς τα κάτω» (top-down) αγκυλώσεις. Η στάση αυτή οφείλεται κυρίως στην συχνά ωφελιμιστική και παρελκυστική προσέγγιση των διοικούντων σε χρονίζοντα προβλήματα χωρικής οργάνωσης και σχεδιασμού. Έτσι «επαληθεύεται» κατά κάποιο τρόπο και ο στόχος της έρευνας αυτής, εφόσον αποδεικνύεται πως η ενσωμάτωση του συμμετοχικού σχεδιασμού στην διακυβέρνηση των αστικών περιοχών και κοινωνιών καθίσταται απαραίτητη, ούτως ώστε να επιτευχθεί η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, η οικονομική ευημερία και να τονιστεί η περιβαλλοντική προστασία. Συνεπώς με αυτόν τον τρόπο, οι αστικές περιοχές θα αναγεννηθούν και θα «ευδοκιμήσουν» διαχρονικά, υπό το πρίσμα της βιωσιμότητας και της αειφορίας.
Αλεξανδρούπολη, 29 Δεκεμβρίου 2021
Πληροφορίες:
Ερευνητική Ομάδα: Κοινωνικοχωρικών, Πολιτισμικών, Χαρτογραφικών Αναλύσεων και Σχεδιασμού – SPACE http://space.web.auth.gr/
Κωστάκη Ειρήνη, Πτ. Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ
Ιωάννης Φραγκόπουλος, Αν. Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ
