Του Σπύρου Σπίνου
Οι σεισμικές έρευνες για εξεύρεση ενεργειακών πόρων εισήλθαν για καιρό στην ημερήσια διάταξη των ΜΜΕ με αφορμή τη διεξαγωγή τους σε διάφορες θαλάσσιες περιοχές της πατρίδας μας, όπως ενδεικτικά η Κρήτη και το Ιόνιο. Από την έναρξή τους γράφονται και λέγονται πολλά που άλλοτε έχουν νόημα άλλοτε δεν έχουν κανένα επιστημονικό έρεισμα. Βασικό σημείο προβληματισμού αποτελούν οι ενδεχόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ερευνών.
Ο ρόλος της ΕΔΕΥΕΠ
Η ΕΔΕΥΕΠ είναι τη δεδομένη χρονική στιγμή ο καθ’ ύλην αρμόδιος Κρατικός φορέας που ελέγχει και επιβλέπει τις σεισμικές έρευνες για εξεύρεση ενεργειακών πόρων, με σαφή ρόλο και αποστολή: να εγγυηθεί την απαρέγκλιτη τήρηση των υψηλότερων κριτηρίων ασφάλειας για τους ανθρώπους που εργάζονται σε αυτές ή επηρεάζονται από αυτές, για το περιβάλλον και τη θαλάσσια ζωή. Είναι μια Αρχή που με αξιοπιστία, συνέπεια και διαφάνεια συμβάλλει μεν στην προσπάθεια για αξιοποίηση του φυσικού ενεργειακού πλούτου της πατρίδας μας, διασφαλίζει δε ότι η προσπάθεια αυτή γίνεται βάσει των βέλτιστων πρακτικών και με πλήρη νομιμότητα για την προστασία του περιβάλλοντος.
Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τη δεδομένη χρονική στιγμή στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, δεν διεξάγεται ερευνητική γεώτρηση (πολλώ δε μάλλον εξόρυξη ενεργειακών πόρων). Απαιτούνται μήνες ερευνών και γεωλογικής ερμηνείας των γεωφυσικών δεδομένων που συλλέγονται από αυτές και αφού εντοπισθούν οι “στόχοι” όπου δυνητικά εντοπίζονται οι δομές εκείνες που ενδέχεται να φιλοξενούν αξιοποιήσιμα κοιτάσματα ενεργειακών πόρων, “τρυπάμε” για να δούμε τι πραγματικά υπάρχει στο υπέδαφος
Τι είναι οι σεισμικές έρευνες
Πρόκειται για έναν “υπέρηχο” του υπεδάφους. Μια ηχητική πηγή εκπέμπει κύματα τα οποία μέσω του νερού φτάνουν στο υπέδαφος και αντανακλώνται. Επιστρέφοντας στην επιφάνεια συλλαμβάνεται από υδρόφωνα, δίνοντάς μας έτσι την πληροφορία που θέλουμε για το υπέδαφος. Το όλο σύστημα καταγραφής σύρεται πίσω από ένα εξειδικευμένο ερευνητικό πλοίο ακολουθώντας ένα προκαθορισμένο γραμμικό δίκτυο.
Κύρια πηγή προβληματισμού αποτελεί ο αντίκτυπος της ηχητικής πηγής και η πίεση που απελευθερώνεται προς το υδάτινο περιβάλλον. Υπάρχει κίνδυνος; Πώς αντιμετωπίζεται πρακτικά και θεσμικά;
Μελέτες και εγκρίσεις συνοδεύουν ολόκληρο το πρόγραμμα έρευνας και παραγωγής υδρογονανθράκων, εκπορευόμενες από την κοινοτική και εθνική νομοθεσία. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Καταγραφή Υφιστάμενης Περιβαλλοντικής Κατάστασης περιοχών ενδιαφέροντος, Περιβαλλοντικά Σχέδια Δράσης κλπ. Τα πιο θεσμικά από αυτά μάλιστα βγαίνουν σε δημόσια διαβούλευση, άλλα εγκρίνονται απευθείας από τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης του ΥΠΕΝ.
Επί του πρακτέου: Εφαρμόζονται πολλά μέτρα περιβαλλοντικής διαχείρισης και αντιμετώπισης επιπτώσεων, τα οποία λειτουργούν συνδυαστικά:
1. Σεισμικές έρευνες αποκλειστικά αποφεύγοντας την καλοκαιρινή περίοδο – αποφυγή περιόδου αναπαραγωγής των θαλασσίων θηλαστικών (κυρίως καλοκαιρινοί μήνες)
2. Αποφεύγονται περιοχές εντός δικτύου NATURA 2000. Μέχρι σήμερα δεν έχουν εκτελεστεί έρευνες εκεί, παρότι δεν απαγορεύεται θεσμικά.
3. Απαρέγκλιτη τήρηση ζώνης αποκλεισμού από 500 ως 1.500 μέτρα, αναλόγως με την ένταση της ηχητικής πηγής – αποφεύγεται ο τραυματισμός κητώδους (φάλαινες, δελφίνια) και θαλασσίων χελωνών. Αν εντοπισθεί έστω και ένα θαλάσσιο θηλαστικό ή χελώνα εντός ακτίνας αποκλεισμού η έρευνα σταματά ΑΜΕΣΩΣ και δεν εκκινεί ξανά μέχρι την απομάκρυνσή του
4. Πώς ανιχνεύονται τα ζώα; Α) Marine Mammal Observers (Παρατηρητές Θαλασσίων Θηλαστικών): Στις έρευνες είναι παρόντες εξειδικευμένοι και διεθνώς πιστοποιημένοι βιολόγοι ή επιστήμονες βιοακουστικής, που εργάζονται 24/7 σε βάρδιες. Με τη βοήθεια εξειδικευμένων μέσων (πχ ειδικά κιάλια με αποστασιόμετρα) μπορούν να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν τη θαλάσσια πανίδα. Έχουν δικαιοδοσία και υποχρέωση να παύσουν επί τόπου τη σεισμική έρευνα με την παραμικρή υποψία κινδύνου για θαλάσσιο ζώο. Β) Κι αν οι συνθήκες ορατότητας είναι μειωμένες τι γίνεται; Δεύτερο σύστημα, σε λειτουργία 24/7, ανεξαρτήτως συνθηκών, που λέγεται σύστημα Παθητικής Ακουστικής Παρακολούθησης (Passive Acoustic Monitoring). Υδρόφωνα εστιασμένα στις συχνότητες επικοινωνίας των θαλασσίων θηλαστικών. Ανιχνεύουν αν κάποιο μπει εντός της ακτίνας αποκλεισμού δίνοντας σήμα στους αρμοδίους για το Passive Acoustic Monitoring (επίσης εξειδικευμένοι και διεθνώς πιστοποιημένοι επιστήμονες). Παρότι συνήθως είθισται να είναι 2, στις σεισμικές έρευνες που γίνονται τώρα στην Ελλάδα, σε κάθε ερευνητικό σκάφος υπάρχουν 3 αρμόδιοι για το Passive Acoustic Monitoring, στο πόστο τους για 8 ώρες έκαστος, καλύπτοντας όλο το 24ωρο (πιο ξεκούραστοι από το να ήταν 2 και να δουλεύουν 12ωρα – βέλτιστο αποτέλεσμα). ΓΕΝΙΚΑ: σε κάθε ερευνητικό πλοίο 3 Marine Mammal Observers και 3 αρμόδιοι για Passive Acoustic Monitoring.
5. Τι γίνεται αν η έρευνα σταματήσει λόγω ριψοκίνδυνης προσέγγισης ζώου και πρέπει, με την απομάκρυνσή του, να εκκινήσει εκ νέου; Εφαρμόζεται Πρωτόκολλο Ήπιας Εκκίνησης (Soft Start Protocol): Πρόκειται για μια απλή αλλά πολύ αποτελεσματική μέθοδο. Πραγματοποιείται σταδιακή απελευθέρωση ηχητικών κυμάτων, με ένταση λίγων decibel στην αρχή. Αν στην περιοχή υπάρχει θαλάσσια πανίδα, απομακρύνεται εγκαίρως για να αποφύγει τη μικρή – αλλά ακίνδυνη – αυτή ηχητική όχληση. Τότε, σταδιακά και αργά η ηχητική πηγή επανέρχεται στην απαιτούμενη για τη διεξαγωγή των ερευνών ένταση. Η παύση-εκκίνηση (όπως περιγράφηκε παραπάνω) τηρείται απαρέγκλιτα και όσες φορές χρειαστεί.
6. Τι γίνεται με τους ψαράδες; Υπάρχουν δύο άτομα-σύνδεσμοι (Fish Liaison Officers): ένας στη στεριά κι ένας πάνω στο πλοίο. Υπάρχει προληπτική, συνεχής και εποικοδομητική επικοινωνία με τους αλιείς για αποφυγή ατυχημάτων.
7. Υπάρχει σύστημα αποφυγής “μπλεξίματος” θαλασσίων χελωνών στα καλώδια που απλώνει το ερευνητικό σκάφος.
8. Περιβάλλον – τα ερευνητικά πλοία τηρούν απαρέγκλιτα το νομικό πλαίσιο (βλ. MARPOL, SOLAS κλπ.) που ρυθμίζει εκπομπές, διαχείριση λυμάτων, ασφάλεια κλπ και ισχύουν για το σύνολο των πλοίων.
9. Πώς ενημερώνεται η ΕΔΕΥΕΠ και εξασφαλίζει την πλήρωση των μέτρων; Με τοποθέτηση δικών της ανεξάρτητων αντιπροσώπων στα πλοία για συνεχή επιτήρηση των περιβαλλοντικών μέτρων. Με αποστολή αναφορών καθημερινά και για οποιοδήποτε συμβάν. Επιπρόσθετα, υπάρχουν εργαζόμενοι της ΕΔΕΥΕΠ στην ξηρά. Όλοι μαζί αποτελούν τμήμα του Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης. Στις σεισμικές έρευνες τελευταίων μηνών: 9 εκπρόσωποι της ΕΔΕΥΕΠ, εν πλω ή στην ξηρά, έλαβαν μέρος στο επιχειρησιακό κομμάτι των σεισμικών ερευνών για να διασφαλίσουν την τήρηση των διαδικασιών ασφαλείας για ανθρώπους, περιβάλλον και θαλάσσιο οικοσύστημα.
10. Πώς ελέγχονται τα επίπεδα θορύβου; Πέραν των ίδιων μέτρων η ΕΔΕΥΕΠ συνεργάζεται με το Παν/μιο Πατρών και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Με δικούς τους ανεξάρτητους μελετητές και ερευνητές και δικό τους ερευνητικό πλοίο λαμβάνουν δειγματοληπτικά μετρήσεις υποθαλάσσιου θορύβου.
11. Διακριτή Μονάδα Περιβάλλοντος: η σύστασή της αποτελεί νομική υποχρέωση του Μισθωτή. Λειτουργεί υπό την επίβλεψη της ΕΔΕΥΕΠ. Αρμοδιότητά της είναι η παρακολούθηση και καταγραφή της βιοποικιλότητας και εν γένει των περιβαλλοντικών δεδομένων της περιοχής όπου διεξάγονται έρευνες ενεργειακών πόρων. Η διαδικασία μπορεί να συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια της φάσης εκμετάλλευσης. Προκύπτει μεγάλο το όφελος για την επιστημονική κοινότητα, αφού τα δεδομένα αυτά είναι ιδιαίτερα χρήσιμα και μπορούν να αξιοποιηθούν και για άλλου είδους επιστημονικές έρευνες. Ενδεικτικό παράδειγμα που ουδείς γνωρίζει: κατά τη διάρκεια των σεισμικών ερευνών Δυτικά & Νοτιοδυτικά της Κρήτης εμφανίστηκε και κατεγράφη – σε ασφαλείς αποστάσεις, αρκετά πέρα από τη ζώνη αποκλεισμού – πάνω από δύο φορές φάλαινα φυσητήρας, είδος εξαιρετικής σπανιότητας στα ελληνικά νερά.
Ο Σπύρος Σπίνος (M.Sc. Env) είναι Περιβαλλοντολόγος και Ειδικός GIS στην ΕΔΕΥΕΠ ΑΕ
