Παναγιώτης Γαλάνης,
Δικηγόρος/Νομικός Σύμβουλος Περιβαλλοντικού-Πολεοδομικού Δικαίου, PhD, LLM Νομικής ΕΚΠΑ
panagiotisgln@gmail.com, www.pgalanislaw.gr
Συχνό ερώτημα είναι για τον νομικό σύμβουλο η νομική μεταχείριση της οριοθέτησης αρχαιολογικών χώρων.
Εισαγωγικές διαπιστώσεις
Τα μνημεία, ως μαρτυρίες του ανθρώπινου βίου, συγκροτούν αναγκαίο παράγοντα για τη διαμόρφωση και διατήρηση της ιστορικής μνήμης και συλλογικής ταυτότητας και για τη διασφάλιση -χάριν των επερχομένων γενεών- της ιστορικής συνέχειας και παράδοσης. Συμβάλλουν επίσης στην ποιότητα ζωής και συνιστούν ουσιώδες στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς, η προστασία της οποίας αποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας. Προστατευόμενο στοιχείο του περιβάλλοντος χώρου των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων συνιστά και η ανεμπόδιστη θέαση αυτών, αλλά και ο χαρακτήρας και η φυσιογνωμία της ευρύτερης περιοχής, η οποία τελεί σε άμεση οπτική επαφή με τα μνημεία και είναι αναγκαία για την ανάδειξή τους. Τούτο παρίσταται αυτονόητο, με βάση την ως άνω εισαγωγή.
Eκτός από την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, το ίδιο το Σύνταγμα προασπίζει και το πολιτιστικό περιβάλλον. Με το άρθρο 24 παρ. 1 Συντάγματος, κατοχυρώνεται υποχρέωση του κράτους για την προάσπισή του και δικαίωμα του καθενός. Με το άρθρο 24 παρ. 1 το Σύνταγμα αφενός ενώνει, αφετέρου διακρίνει πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον. Με την παρ. 6 του άρθρου 24, στην οποία γίνεται ειδική μνεία στο πολιτιστικό περιβάλλον και τα στοιχεία του, τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Kράτος.
Η προστασία των στοιχείων του πολιτιστικού περιβάλλοντος υπερισχύει έναντι παντός μέτρου που λαμβάνουν ατομικώς οι ιδιώτες.
Οριοθέτηση αρχαιολογικών χώρων: νομικά κριτήρια
Η οριοθέτηση και η αναοριοθέτηση του αρχαιολογικού χώρου χωρεί με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, κατόπιν γνώμης του Συμβουλίου (ΚΑΣ).
Η κήρυξη χώρου ως αρχαιολογικού πραγματοποιείται βάσει αντικειμενικών κριτηρίων και για το λόγο αυτό δεν απαιτείται προηγούμενη κλήση προς ακρόαση των τυχόν θιγομένων ιδιοκτητών.
Η πράξη, με την οποία ένας χώρος κηρύσσεται ως αρχαιολογικός, δεν θίγει το ιδιοκτησιακό καθεστώς ούτε συνεπάγεται απόλυτη απαγόρευση εκμετάλλευσης του χώρου, η μόνη δε συνέπεια που απορρέει από το νόμο είναι η γνωστοποίηση στους ιδιοκτήτες του χώρου, και σε κάθε ενδιαφερόμενο, ότι ο χώρος παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον και η εκτέλεση οποιουδήποτε έργου σ’αυτόν υπόκειται στον έλεγχο του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο μπορεί να επιβάλει σχετικούς περιορισμούς προκειμένου να ικανοποιηθεί ο κατά το Σύνταγμα και το νόμο σκοπός της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Λόγω της επιταγής διατήρησης των αγαθών πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας εσαεί, δεν εμποδίζεται στο προστατευτικό πλέγμα των ανωτέρω ρυθμίσεων να υπάγονται και κτίρια ή στοιχεία αυτών ακόμη και αν έχουν υποστεί αλλοιώσεις ή έχουν καταστραφεί υπό την προϋπόθεση πως οι συντελεσμένες επεμβάσεις και αλλοιώσεις είναι κατ`αρχήν αναστρέψιμες.
Σε ενεργούς οικισμούς ή τμήματά τους, που αποτελούν αρχαιολογικούς χώρους, απαγορεύονται επεμβάσεις, οι οποίες αλλοιώνουν τον χαρακτήρα και τον πολεοδομικό ιστό τους ή διαταράσσουν την μεταξύ των κτηρίων και υπαιθρίων χώρων σχέση. Κατ΄ εξαίρεση, κατόπιν αδείας του Υπουργού Πολιτισμού, η οποία χορηγείται μετά από γνώμη του οικείου γνωμοδοτικού οργάνου, επιτρέπεται ανέγερση νέων κτισμάτων, εφ΄ όσον συνάδουν με τον χαρακτήρα του οικισμού και κατεδάφιση υφισταμένων κτισμάτων, εφ΄ όσον δεν αλλοιώνεται ο χαρακτήρας του αντιστοίχου συνόλου.
Η οριοθέτηση του αρχαιολογικού χώρου μπορεί να περιλαµβάνει και ακίνητα στα οποία δεν έχουν μεν ανευρεθεί αρχαιότητες, λόγω, όμως, της άµεσης γειτνίασης ή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους ή, πάντως, της ιδιαίτερης σχέσης τους με τον χώρο, όπου ανευρέθηκαν οι αρχαιότητες, κρίνεται ότι πρέπει, για την προστασία ή την ανάδειξη του όλου αρχαιολογικού χώρου, να ενταχθούν σ’ αυτόν.
Εξάλλου, κατά το χαρακτηρισµό εκτάσεως ως αρχαιολογικού χώρου δεν εξετάζεται η έκταση των οικονομικών συνεπειών που μπορεί να προκληθούν στους ενδιαφερόµενους, είναι δε διαφορετικό ζήτημα αν από την επιβολή απαγορεύσεων σε συγκεκριµένη περίπτωση γεννάται τυχόν αξίωση του ιδιοκτήτη προς αποζηµίωση (ΣτΕ 64/2020).
Δεν απαιτείται άνευ άλλου να υπάρχουν εντός του οριοθετηθέντος χώρου ευρήματα, αλλά επιτρέπεται ο χαρακτηρισμός ευρύτερης περιοχής, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο για την προστασία και ανάδειξη των ήδη ευρεθεισών αρχαιοτήτων, στην προκειμένη δε περίπτωση, η ένταξη στον αρχαιολογικό χώρο της ιδιοκτησίας αποσκοπεί, στην προστασία και ανάδειξη του διαχρονικού αρχαιολογικού χώρου του Ναυπλίου σε ιστορική, λειτουργική και αισθητική συνέχεια (ΣτΕ 590/2016 για ανα-οριοθέτηση του αρχαιολογικού χώρου Ναυπλίου).
Για περισσότερα, βλέπετε:
https://www.pgalanislaw.gr/blog/
Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επικοινωνήσετε στην παραπάνω ηλεκτρονική διεύθυνση: panagiotisgln@gmail.com
